شاه کلیدهای زندگی مطلوب در سبک زندگی امام سجاد (ع)
در فرهنگ و اندیشه اسلامی انسان بیهوده خلق نشده است، بلکه زندگی دنیوی او مسیر و پلی برای دستیابی به زندگی جاودان اخروی است؛ از این رو باید در دنیا به گونه ای مطلوب و ارزشی زندگی کند که در نهایت جایگاهی رفیع و سعادتمند را در آخرت به دنبال داشته باشد، هر چند این مطلب به این معنا نیست که آموزه های اسلامی فقط به دنبال آباد کردن آخرت است، بلکه به این معناست که باید به گونه ای زندگی دنیوی خود را تعریف کند که ضامن سلامت و سعادت دنیوی و آخروی انسان باشد، کما اینکه این آموزه های دینی به خوبی در فرهنگ قرآن منعکس شده است: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ؛[1]و بعضى مى گویند: پروردگارا! به ما در دنیا (نیکى)عطا کن! و در آخرت نیز (نیکى) مرحمت فرما! و ما را از عذاب آتش نگاه دار!».
اسوه عبودیت و بندگی حق
یـــکی از مهم ترین شاه کلیــدهای زنــدگی مطلـوب و سعادت آفرین، عبودیت و بندگی حق تعالی و ارتباط معنوی با اوست، انسان در زندگی مادی به هر اندازه از این شاخص های دینی فاصله بگیرد، به همان اندازه روی خوش زندگی را از خود دور می سازد؛ کما اینکه در آیات وحیانی قرآنی نیز این چنین بیان شده است: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت و روز قیامت، او را نابینا محشور مى کنیم»
مهمترین و باارزش ترین ویژگی امام سجاد(ع) خاکساری و عبودیت ایشان به درگاه الهی است، به طوری که اهل حدیث وقتی در مقام معرفی این ویژگی حضرت برمی آیند این چنین بیان می دارند که وقتی حضرت برای ادای فرایض در پیشگاه الهی می ایستاد، آن چنان ترس و خشیت او را فرا می گرفت که تمام اعضای بدنش به لرزه در می آمد، آنگاه که به نماز می ایستاد، هیچ جزئی از بدن ایشان حرکت نمی کرد مگر آن را که باد به حرکت در می آورد. «کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ إِذَا فَرَغَ مِنْ وُضُوءِ الصَّلَاةِ وَ صَارَ بَیْنَ وُضُوئِهِ وَ صَلَاتِهِ أَخَذَتْهُ رِعْدَةٌ وَ نُفَضَةٌ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَیْحَکُمْ أَ تَدْرُونَ إِلَى مَنْ أَقُومُ وَ مَنْ أُرِیدُ أُنَاجِی وَ فِی کُتُبِنَا أَنَّهُ کَانَ إِذَا تَوَضَّأَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَتَدْرُونَ مَنْ أَتَأَهَّبُ لِلْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْهِ؛ مناقب می نویسد: هر وقت على بن الحسین (ع) از وضوى نماز فارغ می شد، رعشه اى مخصوص او را فرا می گرفت. گفتند: آقا شما را چه مى شود؟ می فرمود: واى بر شما می دانید می خواهم مقابل چه کسى بایستم و می خواهم با چه کسى راز و نیاز کنم؟»
یکی از شاخص های مهم زندگی اجتماعی بهره مندی از عنصر عفو و گذشت است، اگر جوامع انسانی از این عنصر ارزشمند و حیات بخش بهره مند نباشند، جدل، ستیز، دشمنی، کینه، تقابل، خشونت، و درگیری تمام زندگی آنها را احاطه و آرامش را از آنها سلب خواهد کرد.
آموزگار صبر و بردباری
در سبک زندگی اسلامی صبر و شکیبایی یکی از کلیدی ترین و مهم ترین شاخص های دینی و اخلاقی است که هر کس باید در زندگی خود را به آن زینت ببخشد، چرا که این فضیلت اخلاقی ریشه همه فضیلت ها و محور تمام خوبی هاست «إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ؛ صابران اجر و پاداش خود را بى حساب دریافت مى دارند!» ابوحمزه ثمالی از امام چهارم شیعیان حضرت زین العابدین(ع) نقل می کند: «که چون روز قیامت شود... منادى ندا کند که أهل صبر برخیزند، بعضى از مردمان برخیزند و همچنان گویند که بروید به بهشت عنبر سرشت و(ملائکه در راه به ایشان رسند و گویند: به کجا می روید؟ گویند: به بهشت، ملائکه گویند: پیش از حساب؟ ایشان گویند بله، گویند: شما چه کسانید؟ ایشان گویند: ما أهل صبریم گویند: صبر شما بر چه بود؟ گویند: صبر کردیم بر طاعة اللَّه و حبس نفس کردیم از معصیة اللَّه، ملائکه گویند: بروید به بهشت که نیکو است مزد کارکنندگان...» در احوال و فضایل امام سجاد(ع) نقل شده است: «روزی عده ای مهمان حضرت بودند که صدای ناله و گریه از یکی از اتاق ها به گوش رسید، حضرت از جا بلند شد که ببیند چه خبر شده است! به ایشان اطلاع دادند که یکی از فرزندانش دار فانی را وداع گفته و از دنیا رفته است. امام نزد مهمانان برگشت و جریان را اطلاع داد و حاضران از صبر امام در شگفت ماندند، امام رو به ایشان کرد و فرمود: «ما خانواده ای هستیم که درباره آنچه دوست داریم، مطیع فرمان الهی هستیم و در پیشامدهای ناگوار زندگی حمد و سپاس خدا را می گوییم.»
الگوی عفو و گذشت
یکی از شاخص های مهم زندگی اجتماعی بهره مندی از عنصر عفو و گذشت است، اگر جوامع انسانی از این عنصر ارزشمند و حیات بخش بهره مند نباشند، جدل، ستیز، دشمنی، کینه، تقابل، خشونت، و درگیری تمام زندگی آنها را احاطه و آرامش را از آنها سلب خواهد کرد، از این رو خدای متعال همگان را سفارش به این شاخص قرآنی کرده و می فرماید: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ؛ (به هر حال) با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر و به نیکى ها دعوت نما، و از جاهلان روى بگردان (و با آنان ستیزه مکن).»
در سیره و زندگی امام سجاد(ع) موارد متعددی از این شاخص های دینی حضرت نقل شده است.
پیشتاز در امداد رسانی به مستمندان
یکی از مشخصه های بسیار ارزشمند سبک زندگی اسلامی این است که یک شخص مؤمن تنها به فکر دغدغه های زندگی و معیشتی خود نیست، بلکه خود را در قبال همنوعان و اطرافیان مسئول می داند؛ از این رو هیچ گاه نسبت به نیازمندان و مستمندان و کسانی که مشکلات مالی و اقتصادی دارند، بی تفاوت نیست، چرا که هر گونه بی تفاوتی و سهل انگاری در رسیدگی به امور نیازمندان، زمینه شقاوت انسان را در دنیا و آخرت فراهم می کند. خدای متعال تبعات بی توجهی به این موضوع را این چنین بیان می فرماید: «ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکینَ؛ چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» مى گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم و اطعام مستمند نمى کردیم» بر اساس این آیات در احوالات اهل جهنم مشخص می شود که اهل کمک رسانی به نیازمندان نبوده اند. این در حالی است که اگر ما انسان ها اسوه های سخاوت و گشاده دستی همچون امام سجاد(ع) را سرلوحه زندگی خود قرار دهیم، هیچگاه خساست به خرج نمی دهیم و این وظیفه دینی و اجتماعی را به خوبی اجرا می کنیم. در احوالات امام سجاد(ع) از جناب ابوحمزه ثمالی نقل شده است: «امام زین العابدین(ع) در تاریکی شب، نان و نوای مستمندان را بر دوش می کشیدند و به طور ناشناس آن را انفاق می کردند و می فرمودند: «إِنَّ صَدَقَةَ السِّرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ؛[5] صدقه پنهانى خشم خدا را فرو مى نشاند.» همچنین علامه مجلسی در بحارالانوار نقل می کند: «محمد بن اسحاق گفت: گروهى در مدینه زندگى می کردند که نمی دانستند خوراک آنها را چه کسى تأمین می کند پس از فوت على بن الحسین دیگر آن کسى که شبانه براى آنها خوراک مى آورد از دست دادند.»
مقام معظم رهبری:
به هم رحم كنيد تا خداى متعال به شما رحم كند
به مردم عرض می كنم: به هم رحم كنيد تا خداى متعال به شما رحم كند. كسانى كه دستشان باز است، دست تعدى به سمت منافع و مصالح ديگران دراز نكنند. كسانى كه زرنگى و هوش و امكانات و قدرت و مسئوليت و توانايي هاى گوناگون فردى و اجتماعى دارند، از اين توانايي ها در راه تعدى به ديگران استفاده نكنند. خود را بنده خدا بدانيم؛ در مقابل بقيه بندگان خدا، خود را موظف به همراهى، احسان، نيكى و رعايت انصاف بدانيم؛ آنگاه باران رحمت و فضل خدا بر سر ما خواهد باريد؛ ما را شست و شو خواهد داد و بركات خود را بر ما نازل خواهد كرد. البته اين وظيفه همه است، ولى كسانى كه در جامعه تمكن و قدرت و مقام و ثروت و نفوذ كلمه اى در ميان مردم دارند، بيش از ديگران در مقابل اين بار سنگين- بار خودسازى و محدود كردن قواى خود از تجاوز به ديگران- مسئولند.
( بيانات در خطبه هاى نماز عيد سعيد فطر
۲۵/ ۰۹/ ۱۳۸۰)