زمینه های همکاری ایران و کشورهای منطقه بررسی شد
بازی ایــران با مهره های تاثیرگذار انــرژی
مشعل با روی کار آمدن دولت سیزدهم تلاش ها برای توسعه همکاری های بین المللی با اولویت کشورهای همسایه در دستور کار قرار گرفت. در این میان دیپلماسی انرژی راهبردی ترین اهرم تعاملات منطقه ای به شمار می رود که در سایه آن می توان ضمن دستیابی به بازارهای هدف انرژی، با تدوین و تبیین برنامه ها و راهکارهای کارآمد و مدون برای حضور هر چه موثرتر در این نوع از بازارها ایفای نقش کرد. ایران با بهره مندی از ظرفیت های بالقوه منابع نفت و گاز نقش موثری در تعامل های منطقه ای و بین المللی خواهد داشت که دولت سیزدهم با علم به احیای روابط تخریب شده با برخی همسایگان، کوشش فراوان خود را به کار گرفته تا از این طریق بتواند هم به لحاظ اقتصادی و هم اثرگذاری بر کشورهای منطقه ای و جهانی ثمربخش بوده و به اهداف تعالی خود که آن تامین منافع ملی است، جامه عمل بپوشاند. به این منظور در گام نخست، توافق سه جانبه سوآپ گازی میان ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در جریان سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری به ترکمنستان به امضای سه کشور رسید. این قرارداد هم به لحاظ اقتصادی و هم سیاسی برای ایران اهمیت زیادی دارد، زیرا ایران می تواند پلی برای انتقال انرژی شرق به غرب و برعکس باشد. نکته حائز اهمیت دیگر که نباید از آن غافل ماند بازار آسیاست. آن طور که گزارش های بانک جهانی نشان می دهد، بازار آسیا به نقطه ثقل اقتصاد جهان بدل می شود و کشورهای چین، هند، ژاپن و روسیه در میان ۶ قدرت نخست اقتصادی در سال ۲۰۴۰ میلادی خواهند بود. نکته حائز اهمیت دیگر آن است که دو کشور ایران و روسیه عزم و اهتمام جدی برای انعقاد مجدد قرارداد همکاری با شرایط جدید دارند و این نوع از مناسبات بلندمدت مزیت های بی شماری برای دو کشور به همراه خواهد داشت. تعاملات ایران و روسیه در نقطه ای برجسته تر می شود که پای انرژی در میان باشد چرا که دو کشور از نظر ذخایر غنی نفت و گاز جزء برترین ها هستند و می توانند به راحتی در بازار این نوع از حامل های انرژی نقش آفرینی کنند.
تلاش برای تبادل فناوری های نو
پیش از پرداختن به موضوع همکاری با روسیه شاید بد نباشد گریزی هم به توافق ایران و ترکمنستان بزنیم. فصل جدیدی از توافق ها و روابط اقتصادی در توسعه تجارت گاز که میان ایران و ترکمنستان رقم خورده و یک فرصت طلایی گازی است که می تواند افزون بر منافع اقتصادی، در بازار تجارت گاز منطقه نیز تاثیرگذار باشد. خیز دولت سیزدهم برای گسترش سطح مناسبات با کشورهای منطقه بازگوکننده فرصت های قابل توجه و ارزشمندی برای ایران در بلندمدت است که باید از هم اکنون برای بهره مندی بهینه و مؤثر از آن تدابیر ویژه اندیشیده شود. ارتقای سطح روابط گازی با ترکمن ها می تواند به نقش ایران به عنوان هاب انرژی منطقه قوام و دوام بیشتری دهد و در آینده نه چندان دور شاهد احیای فرصت های ازدست رفته و گسترش روابط اقتصادی آن هم در بحبوحه محدودیت های تحریم باشیم. «مراودات اقتصادي گسترده مي تواند سياست هاي كلان ايران و روسيه در سطح منطقه و بين الملل را تضمين کند و با توجه به تحمیل تحریم های ظالمانه آمریکا، تقویت همگرایی و همکاری دوکشور بسیار مهم و تاثیرگذار است». این محور اصلی صحبتهایی است که با عنوان «بررسی ظرفیت های اقتصادی مشترک بین ایران و روسیه» در برنامه ای کارشناسی مطرح شد. در این نشست، غلامعلی رحیمی، رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین المللی انرژی، مجید خرمی، معاون دفتر وامها، مجامع و موسسات بین المللی وزارت امور اقتصاد و دارایی، مجید قربانی فراز، رایزن و دیپلمات سابق بازرگانی در خارج از کشور و عباس مقتدایی، رئیس کمیته دیپلماسی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، روابط میان ایران و روسیه را از جوانب متعددی ارزیابی کردند و فرصت ها و از سناریوهای پیش روی کشور در شرایط تحریم سخن گفتند که اهم این مطالب را با هم مرور می کنیم.غلامعلی رحیمی، رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین المللی انرژی، ضمن تاکید بر ضرورت و اهمیت راهبردی همکاری های ایران و روسیه در حوزه انرژی به نقش و جایگاه کشور روسیه به عنوان یکی از مهم ترین عرضه کنندگان نفت و گاز در جهان پرداخت و گفت: توسعه و تقویت همکاری های مشترک در حوزه انرژی بین ایران و روسیه، یک ضرورت جدی است. انرژی به عنوان یک ابزار سیاسی می تواند موجب توسعه اقتصادی و ارتقاي منافع ملی شود؛ به طوری که از رهگذر دیپلماسی انرژي فعال و بین المللی، می توان به دستاوردهاي ارزنده و قابل توجهی در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی نائل آمده و موفقیت هاي قابل توجهی نیز به دست آورد که رحیمی با اذعان به این مطلب به پیشینه سطح تعاملات میان ایران و روسیه در سال 2001 پرداخت که در این سال قرارداد همکاری میان دو کشور در مسکو امضا شد و تاکنون در چندین نوبت هم تمدید شده است. با وجود افزايش همكاري هاي ايران و روسيه در اكثر زمينه ها، الگوي روابط اين دو كشور در زمينه تامين انرژي جهاني متاثر از وضعيت طبيعي و استراتژيك در قالب رقابت توصيف مي شود. وی به سیاست اوراسیاگرایی روسیه اشاره کرد و گفت: امکان همکاری روسیه و ایران در زمینه مسیرهای انتقال انرژی وجود دارد که سیاست روسیه به منظور دستیابی به بازارهای بیشتر در آسیا از قبیل هند و پاکستان و بهره گیری از نزدیکی و مجاورت ایران با این کشورها، امکان این همکاری را میسر می سازد. رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین المللی انرژی گذری بر نقش مهم و مثبت روسیه در GECF و اوپک پلاس در شرایط کنونی زد که با وجود تحمیل تحریم های ظالمانه آمریکا بر ایران و روسیه، تقویت همگرایی و همکاری دوکشور بسیار مهم و تاثیرگذار است. وی تبادل مواد، منابع اولیه و ثانویه انرژی، تبادل دانش و فناوری انرژی، همکاری های راهبردی در حوزه انرژی و مشارکت در تولید تجهیزات راهبردی را از اهم محورهای همکاری های ایران و روسیه در حوزه انرژی برشمرد. وی درباره ارزیابی دورنمای توسعه روابط میان ایران و روسیه در حوزه انرژی به اهم زمینه های همکاری دوجانبه اشاره کرد و از تبادل کالاها و خدمات، مواد و منابع اولیه و ثانویه، تبادل دانش انرژی، توسعه و مشارکت در پژوهش و مطالعات انرژی به عنوان مهم ترین محورهای مشارکت دوجانبه یاد کرد. رحیمی در توضیح محورهای یادشده بیش از هرچیز به مقوله تبادل دانش و فناوری های نوین در حوزه انرژی تاکید و عنوان کرد: یکی از محوری ترین و اساسی ترین و در عین حال ساده ترین روش ها برای توسعه تبادلات، استفاده از ظرفیت های دانشی، پژوهشی و مطالعاتی دو طرف است که متأسفانه تاکنون چندان توجهی به آن نشده است. افزون بر دستاوردهای مستقیم حاصل از مطالعات، مشارکت دوجانبه به شناخت و تسهیل تبادلات تجاری و عادی سازی بهتر آنها نیز کمک می کند. ظرفیت های پژوهشی و مطالعاتی نیز، بسیار وسیع است و می تواند در طیف گسترده ای شامل مطالعات بازار، مدلسازی و ارائه چشم اندازهای مشترک برای انرژی جهان و توسعه مطالعات فنی و مهندسی در حوزه های مختلف مورد درخواست طرفین باشد. همچنین دو کشور در حوزه تولید، توزیع و فناوری های مرتبط دارای تجاربی هستند که به کارگیری آنها می تواند زمینه مناسبی برای همکاری فی مابین باشد. وی گفت: به طور كلي بايد گفت كه مراودات اقتصادي گسترده مي تواند سياست هاي كلان ايران و روسيه در سطح منطقه و بين المللي را تضمين کند. به نظر مي رسد سياست نگاه به شرق خصوصا پس از بحران كريمه توانسته است جايگاه كشورهاي شرق را در هندسه اقتصاد مسكو بهبود بخشد كه اين موضوع درخصوص هند براساس افزايش سطح تجارت تا سه برابر و تا سال 2030 صورت گرفته است؛ از این رو ايران با هدفمندي و اراده اي بالا بايد درصدد باشد كه جايگاه خود را به شيوه هاي مختلف در اين مناسبات بهبود بخشد.