نگاهی به حقوق مادران در اندیشه و معارف اسلامی
برای مادر به نیت مادر
مادران در دین اسلام دارای جایگاه بسیار رفیعی هستند. جایگاهی که حق و حقوق خاصی نیز برای آن در نظر گرفته شده است. بر این اساس روز بیستم جمادی الثانی که مطابق با ولادت اسوه مادران عالم، حضرت فاطمه زهرا(س) دختر گرامی پیامبر اسلام(ص) است، به عنوان روز مادر و تکریم از شخصیت والای این موجود مقدس نیز در نظر گرفته شده است. به همین مناسبت در مطلب پیش رو نگاهی کوتاه به حقوق مادر در فرهنگ و اندیشه قرآن و اهل بیت علیهم السلام خواهیم داشت.
آنچه از روایات برمی آید این است که جبران زحمات مادر و بجا آوردن حقوق او کاری است بس دشوار، اما باید تا حد توان در این زمینه تلاش کرد تا حق مادران را ادا کنیم. در ادامه با ما همراه باشید تا به مهمترین و برجسته ترین حقوق مادران از منظر معارف اسلامی اشاره ای داشته باشیم.
1. نیکی و احسان
خداوند متعال در آیه 32 سوره مریم با اشاره به مقام بلند پدر و مادر، از زبان حضرت عیسی(ع) می فرماید: «وبرا بوالدتی ولم یجعلنی جبارا شقیا: خداوندا مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبار و شقی نگردانید»
از این آیه مشخص می شود که نیکی به مادر از عادات پسندیده پیامبران و اولیای الهی است و کسانی که این حق مادر را رعایت نکنند، جبار و شقی خواهند بود.
همچنین خداوند متعال در آیه 23 سوره اسراء می فرماید: «و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکی کنید! هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آنها، نزد تو به سن پیری رسیدند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار! و آنها را از خود مران و بزرگوارانه با آنها سخن بگو!»
خداوند متعال در آیه 36 سوره نساء، نیکی به پدر و مادر را بعد از اقرار به توحید قرار داده و فرموده است: «واعبدوا الله ولا تشرکوا به شیئا وبالوالدین احسانا: و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را [همتا و] شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید».
بنابراین رعایت مقام و منزلت معنوی مادر و رعایت حقوق وی که از جمله آنها نیکی کردن به او در هر حال است، در مرتبه ای بعد از اطاعت و عبادت خداوند قرار دارد و این هشدار تکان دهنده ای است به فرزندانی که هنوز مقام و منزلت حقیقی والدین را نشناخته اند و آنان را به عنوان خادمان خود می پندارند.
2. قدرشناسی
فرزندان پاک و شایسته و سعادتمند پیوسته از مادران خود قدردانی می کنند. آنان هیچگاه زحمات و رنج های مادر، در دوران کودکی شان را فراموش نمی کنند. خداوند متعال در آیه 14 سوره لقمان، حق شناسی از پدر و مادر را در کنار شکرگزاری از نعمات خویش مورد سفارش قرار داده و می فرماید: «ان اشکر لی ولوالدیک: شکر مرا بجاآور [که خالق و منعم اصلی تو هستم] و از پدر و مادرت قدردانی کن».
در مورد قدردانی از زحمات طاقت فرسای مادر، سخنان فراوانی در کتاب های اخلاقی، ادبی و تاریخی آمده است. شایسته است جوانان و نوجوانان مسلمان، در همه وقت، به ویژه در روز مادر به عنوان تقدیر و تشکر از مادرشان به هر شیوه که می توانند از آنان تجلیل کنند و همانند کسانی نباشند که مهر بی کران مادر را فراموش کرده و با شیوه های ناپسندی با آنان برخورد می کنند.
سعدی در گلستان می نویسد: «وقتی به جهل جوانی، بانگ بر مادر زدم، دل آزرده به کنجی نشست و گریان همی گفت: مگر خردی فراموش کردی که درشتی می کنی؟»
چه خوش گفت: زالی به فرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیلتن
گر از عهد خردیت یاد آمدی
که بیچاره بودی در آغوش من
نکردی در این روز بر من جفا
که تو شیر مردی و من پیرزن
هنگامی که از رسول گرامی اسلام(ص) در مورد قدردانی از مادر سؤال شد، آن حضرت فرمود: «هیهات! هیهات! که بتوانی حق مادر را ادا کنی. هر آینه اگر به اندازه ریگ های بیابان عالج [صحرائی در عربستان] و دانه های باران به مادر خدمت کنی و از وی قدردانی کرده و بنده وار در پیش او بایستی، این همه خدمات تو به اندازه زحمات وی در هنگامی که در رحم او بودی و سنگینی تو را تحمل می کرد نخواهد بود».
3. نگاه مهرآمیز
ابوذر می گوید: از رسول گرامی اسلام(ص) شنیدم که فرمود: «نگاه به علی بن ابیطالب(ع) عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه - یعنی صحیفه قرآن - عبادت است. نگاه به کعبه عبادت است».
کسی که به پدر و مادر خود خدمت کند و آنان را در آغوش پرمهر خانواده اش جای دهد و با چهره ای گشاده و بشاش با آنان رفتار کند، برای هر نگاه محبت آمیزش ثواب حج نوشته می شود. حضرت خاتم الانبیاء(ص) در سخنی نویدبخش چنین فرمود: «هیچ کسی به سیمای پدر و مادرش نگاه محبت آمیز نمی کند، مگر اینکه خداوند متعال در مقابل هر نگاه او ثواب یک حج قبول شده به وی عطا می کند. به پیامبر عرض شد: یا رسول الله! اگر [فردی] هر روز صد مرتبه به چهره پدر و مادرش از روی احترام و محبت نظاره کند، باز هم این پاداش را دریافت خواهد کرد؟، فرمود: آری، اگر روزی صدهزار بار هم این کار را انجام دهد، [همین پاداش را دریافت خواهد کرد ]».
4. به دست آوردن رضایت پدر و مادر
اویس قرنی از دوستداران پیامبر گرامی اسلام است که در زهد و تقوی به درجات بلندی نائل شد و بعد از تلاش های فراوان در راه احیای دین و دفاع از ولایت مولای متقیان علی(ع) در جنگ صفین در رکاب آن حضرت به شهادت رسید و در منطقه صفین مدفون شد. هنگامی که اویس در یمن بود، شتربانی می کرد و مادر پیری داشت که تحت تکفل او بود. او با اینکه علاقه شدیدی به وجود گرامی رسول الله(ص) داشت، هیچ گاه نتوانست پیامبر را از نزدیک زیارت کرده و به نظاره آن سیمای ملکوتی بنشیند. در یکی از روزها که اشتیاق دیدار سرور کائنات در وجودش به شدت شعله ور شد، از مادرش اجازه خواست تا به سرزمین حجاز آمده و حضرت رسول(ص) را زیارت کند، مادرش به او گفت: پسرم! به دیدار آن حضرت برو و هرگاه پیامبر(ص) در مدینه نبود، بیش از نصف روز در آنجا توقف نکن! اویس با زحمت فراوان فاصله بین یمن و مدینه را پیمود و به شهر پیامبر(ص) رسید، اما با کمال ناباوری شنید که پیامبر(ص) در شهر مدینه حضور ندارد.
چون بیش از نصف روز فرصت نداشت و به والاترین هدف خود که حضور پیامبر(ص) بود، نائل نشد، به مسلمانان حاضر در مدینه گفت: سلام مرا به حضرتش برسانید و بگویید که مردی به نام اویس از یمن به زیارت شما آمده بود و چون از مادرش اجازه توقف بیشتری نداشت، با کمال ناراحتی به وطن خود مراجعت کرد. بعد از مدتی، پیامبر(ص) به خانه بازگشت و فرمود: «نسیم بهشتی از سوی منطقه قرن می وزد، آه! چه قدر به دیدار تو مشتاقم، ای اویس قرنی! [ای مسلمانان!] هر کس او را دید سلام مرا به او برساند».
راوی می گوید: پس از جست و جوی زیاد به دیدار اویس قرنی رسیدم و به او گفتم: دلم می خواهد سخنی از رسول خدا(ص) برایم نقل کنی. تا نام رسول خدا (ص) را شنید، آهی عمیق کشید و اشک در چشمانش حلقه زد، و در حالی که بغض گلویش را می فشرد، گفت: «افسوس! هزار افسوس! عمری برای او سوختم و عاقبت به دیدارش نرسیدم».
5. زیارت مزار مادر
از دیدگاه فرهنگ آسمانی اسلام همچنان که فرزندان در حال حیات مادر خود، حقوق وی را رعایت می کنند، شایسته است پس از مرگ وی نیز او را فراموش نکرده، با انجام اعمال شایسته در تکریم او نیز بکوشند.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «هر کس قبر پدر و مادرش یا یکی از آنها را در هر جمعه زیارت کند و در کنار مزار آنان سوره یس بخواند، در مقابل هر حرفی که از این سوره می خواند، خداوند آمرزشی نصیب او می فرماید».
6. قرائت قرآن
امام صادق(ع) به فرزندان صالح توصیه فرمود که «قرائت قرآن از روی مصحف، از عذاب پدر و مادر می کاهد، گرچه آنان کافر باشند». لذا بر این اساس باید توجه داشت که برای مادر از دنیا رفته حتما قرآن قرائت شود.
7. انجام اعمال نیک به نیت مادر
انجام اعمال نیک و هدیه ثواب آن به مادر، در جلب رضایت وی و شادی روحش تاثیر فراوان دارد. پیامبر بزرگوار اسلام (ص) فرمود: «سرآمد و سرور ابرار در روز قیامت کسی است که بعد از مرگ پدر و مادرش برای ایشان احسان و نیکی کند».
اهمیت و جایگاه دهه فجر از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران
دهه فجر مثل خیلی از چیزهای انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی، یک پدیده منحصربه فرد است در تاریخ شناخته شده ما. این، شعار نیست؛ این درست عین واقعیت است، با مطالعه و با تدبر. چرا منحصربه فرد است؟ همه انقلاب های دنیا، از وقتی که جریان انقلاب ها و حضورهای مردمی در تاریخ ثبت شده است، سالگردهایی داشتند و دارند. اینی که این سالگردها به وسیله همان عامل و عنصری تجلیل بشود و به یاد مانده بشود که اصل آن حادثه را به وجود آورد، این در تاریخ نظیر ندارد. ببینید انقلابهایی که از آنها چندین سال اثری باقی بود و تحولاتی که یاد آنها در ذهنیت جامعه شان باقی ماند - حالا بعضی از انقلاب ها و تحولات اجتماعی بعد از مدتی بکل از بین رفت و یاد آنها هم فراموش شد - مثلاً فرض بفرمایید انقلاب اکتبر شوروی که ده ها سال وجود داشت، یا یک خرده ضعیف تر از آن، انقلاب کبیر فرانسه و همچنین بقیه این تحولاتی که یا به وسیله انقلابهای مردمی یا شبه انقلاب های مردمی به وجود آمد، در سالگرد آنها - لااقل در سال سوم و چهارم - دیگر خبری از متن مردم نیست، مردم حضور ندارند؛ سالگرد انقلاب را به صورت یک حرکت تشریفاتی انجام می دهند؛ یک عده ای از مسئولین می آیند، می ایستند؛ احیاناً رژه نیروهای مسلح و یک تعدادی هم تماشاچی. سی سال از انقلاب ما می گذرد. هر سال آن کسانی که سالگرد انقلاب را مجسم کردند، برجسته کردند، جشن گرفتند، آحاد مردم بودند. میلیونها مردم هر سال 22 بهمن در سرتاسر کشور به خیابانها می آیند؛ آنها اعلام می کنند عید انقلاب را، سالروز انقلاب را، یادبود انقلاب را. این معنایش چیست؟ این معنایش این است که انقلاب، قائم به ایمان های آحاد مردم است؛ مخالفین با انقلاب، مخالفین با نظامِ برآمده از انقلاب، با مردم روبه رو هستند، با مردم طرفند. سرّ اینکه آنها موفق هم نمی شوند، همین است؛ والّا هیچ نظام سیاسی ای نیست که نشود آن را با روش های سیاسی یا امنیتی متزلزل کرد؛ یک قویت ری می آید، آن را متزلزل می کند. اما نظامی که متکی به مردم است، مخالفینش هرچه از لحاظ امنیتی و نظامی و ثروت و اقتصاد و اینها قوی تر هم باشند، نمی توانند این نظام را متزلزل کنند؛ سرّش هم این است که این نظام متکی به مردم است، متکی به ایمان هاست، متکی به همان عاملی است که اصل این نظام را به وجود آورده است؛ این خیلی چیز مهمی است. سعی می کنند - کمااینکه امسال در تجربه های گوناگون دیده شد - هر مراسمی که متکی به انبوه حضور مردمی است، اگر بتوانند، این را به نحوی خراب کنند. روز قدس که برای ضدیت با اسرائیل است، شما می بینید یک گروه معدودی، یک گروه فریب خورده ای پیدا می شوند، علیه مسئله فلسطین و به نفع اسرائیل شعار می دهند؛ روز سیزده آبان که روز معارضه ملت ایران و برائت و نفرت ملت ایران از استکبار آمریکائی است، می آیند علیه این حرکت، علیه نظام جمهوری اسلامی، علیه اسلامیت شعار می دهند! این معنایش چیست؟ این معنایش این است که دشمن نظام جمهوری اسلامی از این حضور خالصِ پرانگیزه مردمی وحشت دارد؛ این حضوری که مشتمل است بر تمام گرایشهای موجود در میان مردم، سلائق سیاسی گوناگون. ملت ایران متحدند، ملت ایران جهت گیری شان روشن است؛ می خواهند این جهت گیری متحد را، این حرکت منسجم را در تبلیغاتِ خودشان متفرق نشان بدهند؛ ملت ایران را گروه گروه شده و دسته دسته شده و در مقابل هم در مسائل اصولی و اساسی معرفی کنند. هدف، این است؛ با این باید مقابله کرد. جمهوری اسلامی با خواست مردم و ایمان مردم بر سر کار آمد؛ با این خواست و همین ایمان تا امروز با کمال اقتدار و احساس عزت و احساس بی نیازی پیش رفته است؛ و بعد از این هم ان شاءالله با اقتدار کامل، با عزت کامل، بر همه دشمنانش پیروز خواهد شد.
بخشی از بیانات در دیدار اعضای شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی
29 دی ماه 1388