در عين حال در حوزه کيفيت کاتاليست ها رقابت بالايي وجود دارد؛ مثلا در قيمتهاي جهاني اتيلن و پلي اتيلن تفاوت قيمت 25 تا 30 درصد است، اما در کاتاليست هاي اين محصولات تفاوت به 100 يا 200 درصد و بيشتر نيز مي رسد که قابل توجه است. با توجه به ارزش افزوده بالاي توليد کاتاليست ها، رقابت جدي در کيفيت اين محصولات در جهان وجود دارد. خوشبختانه در توليد داخلي برخي کاتاليست ها علاوه بر کيفيت مناسب و رقابتي، امتيازهاي ويژه اي نيز داريم.به عنوان نمونه در کاتاليست متانول ماده اوليه مس و روي است و ايران يکي از صادر کنندگان مس و روي است و ما شرايط خوبي براي رسيدن به قيمت مناسب مواد اوليه داريم و اين مي تواند امتياز خوبي براي ما باشد.
بازار پرمصرف کاتاليست ها در منطقه
پژوهان اظهار اميدواري مي کند که در سال هاي آتي ظرفيت صادرات در حوزه کاتاليست ها فراهم شود اما تاکيد دارد که عوامل زيادي مثل قيمت، کيفيت و شرايط پيراموني در اين موضوع دخالت دارد. کاتاليست ها، کالاي خاص و راهبردي هستند که در منطقه خودمان بازار مصرف خوبي دارد اما رقابت شديدي در بازار وجود دارد. ما مذاکراتي با کشورهاي منطقه از جمله روسيه شروع کرده ايم تا بتوانيم کاتاليست متانول و پلي اتيلن را معرفي کنيم، اما بايد توجه داشت که در صادرات اين محصولات همه موضوعات فني نيستند و موضوعات پيراموني زيادي وجود دارد اما من بسيار اميدوار هستم که در آينده نه چندان دور امکان صادرات برخي از اين محصولات فراهم شود.
مديرعامل شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي درباره صرفه اقتصادي استفاده از کاتاليست داخلي براي صنعت پتروشيمي هم مي گويد: در برخي از کاتاليست ها ي «هايپرفورمنس» تفاوت قيمت مواد اوليه و محصول نهايي حتي300 تا 500 درصد است و در مجموع کاتاليستها حاشيه سود بالايي دارند. بسياري از شرکت هاي خارجي همچون هالدرتاپسو که توليد کننده کاتاليست متانول هستند، ممکن است ليسانس متانول را به ما بدهند، اما هيچگاه ليسانس نسل جديد کاتاليست خود را به کسي نمي دهند و دليل آن ارزش افزوده بالاي توليد به آنها و تاثيرآن در طراحي واحدهاي توليد متانول است.
او با بيان اينکه پتروشيمي ها به شکل طبيعي تمايل دارند مصرف همان محصولي را که تاکنون موفق و بدون اشکال بوده است، ادامه دهند و ريسکي در توليد نداشته باشند، مي افزايد: اين ما هستيم که بايد با توليد محصولات با کيفيت بالا آنها را قانع کنيم محصولاتمان قابل اعتماد است. آنچه شرايط کار پژوهش و فناوري را متمايز کرده اين است که در بيشتر موارد امکان تست کاتاليست ها و مواد شيميايي را با شرايط مشابه پلنت صنعتي دارد و به همين دليل ريسک مصرف براي شرکت ها پايين مي آيد و آنها مي توانند به ما اعتماد کنند.
برند شدن در حوزه کاتاليست ها سخت و زمان بر است
در شرايط کنوني مسئله تحريم، اثر زيادي در تمايل شرکت ها به استفاده از محصولات داخلي دارد، اگر شرکت هاي داخلي يکبار اين محصولات را مصرف و مشاهده کنند که همه نتايج، مشابه نمونه خارجي است، آنگاه ديگر از محصول خارجي استفاده نمي کنند. همه تلاش ما هدايت آنها به سمت همين تجربه اولين بار براي شرکت ها و به دست آوردن همين اعتبار است. برند سازي در اين حوزه کار بسيار سخت و زمان بري است که بايد در طول ساليان به دست بيايد اما هر جا اين اولين بار اتفاق بيفتد ديگر خريد ادامه دارد.
پژوهان مي گويد: بهترين راه و ابزار براي برند سازي، همين مصرف در واحدهاي توليدي و مشاهده بازخوردهاي مثبت آن است، ضمن اينکه در اين حوزه مشتري زيادي وجود ندارد، به عنوان نمونه اگر کاتاليست در يک مجتمع استفاده و مورد قبول باشد، ديگر خيالمان راحت است که بازار دارد. چون تعداد مجتمع ها محدود و ارتباط خوبي بين آنها برقرار است و مي توان نتايج حاصله در يک واحد را در اختيار ديگر واحدها قرار داد و يعني اين روند استفاده از محصول داخلي دومينووار پيش مي رود و همه سختي در شکستن اولين سد است.
مديرعامل شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي، يکي از مهمترين رسالتهاي اين مجموعه را تامين دانش فني محصولات توليدي و به عبارتي حوزه فرايندي اعلام مي کند و مي گويد: هم اکنون در هفت حوزه توليد متانول، الفين، پلي اتيلن سنگين، پلي پروپيلن، آمونياک، تبديل متانول به پروپيلن و نيز تبديل متانول به الفين فعاليت جدي داريم و قراردادهايي را تاکنون منعقد کرده ايم. اخيرا هم به دنبال قرارداد با چندشرکت براي واگذاري دانش هستيم که يکي از مهمترين اين موارد، پلي اتيلن هاي دانسيته و پلي پروپيلن است که بسيار فعال هستيم و امکان ارائه ليسانس و اسناد مهندسي را داريم. او درباره همکاري با شرکت هاي دانش بنيان و استارت آپ هم تصريح مي گويد: در شرکت پژوهش و فناوري يا دانش فني را ايجاد و واگذار مي کنيم و يا به شرکت هاي مختلف از جمله شرکت هاي دانش بنيان کمک مي کنيم تا دانش آنها به بلوغ لازم براي تجاري سازي برسد و بعدا هم در تجاري سازي به آنها کمک مي کنيم.
او با بيان اينکه در موارد محدودي خودمان مستقيما براي توليد کاتاليست وارد مي شويم، مي گويد: در برخي موارد که خودمان وارد توليد شديم دليل آن بود که راه اندازي پلنت اصلي توليد کاتاليست با زمان نياز واحد به کاتاليست همخواني نداشت و تصميم بر اين شده که واحد موجودمان را اصلاح و کاتاليست مورد نظر را در آن توليد کنيم.
پژوهان با تاکيد بر اينکه براي حضور استارت آپ ها در صنعت نفت و به خصوص در حوزه پژوهش و فناوري پتروشيمي فضاي کار زيادي وجود دارد اما در حوزه شيمي هنوز فعاليت جدي شکل نگرفته است، مي افزايد: موضوع استارت آپ ها بسيار جديد هستند و در حال حاضر به دنبال انعقاد تفاهم نامه اي با دفتر همکاري هاي رياست جمهوري هستيم که بانک اطلاعاتي بسيار قوي دارند و اميدواريم از طريق ارتباط با شرکت هاي دانش بنيان و استفاده از ايده هاي آنها بتوانيم تاثير مثبتي در صنعت بگذاريم. يکي ديگر از اقدام هاي پژوهش و فناوري ايجاد ارتباط با دانشگاه هاست و ساز و کاري وجود دارد تا کساني که ايده در دانشگاهها دارند، حمايت شوند. يکي از راهها، حمايت از پايان نامه هاي کارشناسي ارشد و دکتري است. بسياري از ايده ها مي توانند در همين قالب مورد حمايت و بررسي قرار گيرند.
ضرورت فعاليت استارت آپي در حوزه پتروشيمي
مديرعامل شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي با اعلام اينکه هفت قرارداد از 14 قرارداد سال گذشته با شرکت هاي دانش بنيان بوده است، مي گويد: هنوز با شرکت هاي استارت آپي ارتباط جدي در اين حوزه نداشته ايم؛ اين شرکت ها در حوزه ها ديگر فعال بوده اند اما در حوزه شيمي هنوز فعاليت جدي صورت نگرفته است. در مورد بسياري از اين شرکت ها ما زمينه هاي فعاليت و شرايط آزمايشگاهي و تست ميداني و عملياتي را به آنها مي دهيم و اگر موفق باشند براي تجاري سازي همراهيشان مي کنيم. يکي از بحث هايي که با همين شرکت ها داريم افزايش کانورژن واحد هاي الفين است که حتي اگر 2درصد در واحد الفين راندمان را بيشتر کنيم، در يکي از پلنت ها اين عدد به 40 هزار تن افزايش توليد مي رسد که يعني 40 ميليارد تومان در سال. البته اين موضوع در دست بررسي و نتايج آن در سال جاري نهايي سازي خواهد شد.
پژوهان با اعلام اينکه براي ليسانس سه محصول HD، PP، MTP مشاور خارجي داشتيم که بعد تحريم کار را رها کردند، تاکيد مي کند: ما کار را ادامه داديم و اين دانشها را در مجموعه خودمان به دست آورديم و همين حالا هم تهيه اسناد مهندسي يک پلنت 470 هزار تني تبديل متانول به پروپيلن را در دستور کار داريم. نکته مهمي وجود دارد اين است که تامين مالي پروژه هاي فرايندي توسط سرمايه گذار سخت است و احداث اين واحدها نياز به اعداد و ارقام بالايي دارد ؛ واقعيت اين است که وجود مشاور خارجي به سرمايه گذار قوت قلب مي دهد و به نظر من 90 درصد نقش حضور مشاور خارجي به همين دليل است. حضور و همراهي شرکتي که در دنيا چندين پلنت ساخته، براي سرمايه گذار قوت قلب است و حتي اگر تحريم نبوديم هم اين تمايل به حضور مشاور خارجي وجود دارد. اما بايد توجه داشت که شرکت هاي بزرگ هيچ گاه دانش روزشان را به ما نمي فروشند و معتقد هستد که ما بايد همواره يک پله از آنها عقب باشيم. اگر نتوانيم دانش فني توليد کنيم همواره آنها محصول با کيفيت مناسب تر و قيمت پايين تر توليد مي کنند و حاشيه سود خودشان را دارند و ما بايد به دنبال آنها باشيم. اين شرايط هم تنها مربوط به ايران نيست و همه کشورها اين شرايط را دارند. از اين رو براي رقابت کيفي و اقتصادي در دنيا بايد صاحب دانش بود.
او به قراردادهاي اين مجموعه در حوزه فرايندها اشاره کرده و مي گويد: در حوزه HD، PP، MTPمتمرکز هستيم و ادعاي توليد دانش را داريم و حتي اسناد مهندسي را آماده کرده ايم اما مهم اين است که سرمايه گذاري که اين پتانسيل سرمايه گذاري را داشته باشد، محدود است و اين مسئله خلاء اصلي ما در اين مدل از قراردادهاي تجاري است. تاکنون بارها همکاري مشترکي بين دانشگاه، شرکت خارجي و شرکت پژوهش و فناوري وجود داشته و دانش فني هم ايجاد شده است و قابل رقابت با محصول خارجي است اما به عنوان مثال براي به توليد رسيدن پروپيلن از متانول حداقل به 450 ميليون دلار سرمايه گذاري نياز داريم. در واقع يکي از گلوگاه هاي عدم تجاري سازي محصولات ما در اين عرصه همين موضوع است.
حق روياليتي در قراردادها
پژوهان با بيان اينکه ما هم منتظر نمي مانيم و با پيگيري هاي صورت گرفته اميدوار هستيم در چند ماه آينده يک قرارداد HD با يکي از مجموعه ها منعقد کنيم، مي افزايد: برخي شرکت ها که ظرفيت سرمايه گذاري دارند، شناسايي شده اند، اما بايد در اين حوزه با حساسيت بيشتر جلو رفت.
مديرعامل شرکت پژوهش و فناوري در ادامه از قرارداد مشترک پنج ساله اين شرکت با دانشگاه ها هم ابراز رضايت مي کند و ادامه مي دهد: غالب اين قراردادها در فاز اول به حدود 100 درصد رسيده اند. دليل عقب ماندن به لحاظ اجرايي هم اين بود که ادبيات ما در صنعت و آنها در دانشگاه قدري متفاوت بود که حالا اصلاح شده است و مشکلي وجود ندارد. اين پروژه ها در برخي موارد مثل پروژه الفين و پايين دست پروپيلن از ديگر پروژها جلوتر هستند. پژوهان با اعلام اينکه حمايت از شرکت ها و قراردادهاي اين مجموعه غالبا به صورت «حق روياليتي» است، تاکيد مي کند: توافق ما به اين صورت است که بايد توليدي اتفاق بيفتد و از توليد در بازه زماني نسبتا طولاني، درصد مشخصي را دريافت کنيم. مواردي بوده که با فروش ليسانس پولي دريافت کنيم اما معمولا با روش اول درآمد کسب مي کنيم.
مديرعامل شرکت پژوهش و فناوري پتروشيمي تاکيد مي کند: اگر بسياري از اين اقدام ها در صنعت پتروشيمي از قبل انجام نمي شد و تحريم ها زودتر اتفاق مي افتاد، تحريم ها فقط در حوزه کاتاليست ها مي توانستند کل پتروشيمي را فلج کنند. او در توضيح اين موضوع مي گويد: عملا از سال 81 کارهاي زيادي شروع کرديم و در برخي سال ها شدت کار بيشتر و کمتر بوده است و اينطور نيست که در يک برهه زماني خيلي کوتاه بتوان در حوزه دانش فني کاري را شروع کرد و جواب گرفت. به هر تقدير کسب دانش فني به زمان نياز دارد و خوشبختانه اين اقدام از قبل شروع شده و اين توانمندي ها ايجاد شده است.
کاتاليست شايد از نظر هزينه دو درصد از کل کار پروسه توليد راه هم نداشته باشد اما گلوگاه آن پلنت صنعتي است و اگر نباشد توليد اتفاق نمي افتد و به راحتي هم قابل جايگزين نيست. خوشبختانه با اقدام هايي که از قبل صورت گرفته است، امروز شاهد آن هستيم که تحريم در عمل تاثيري در توليد ندارد و عملا هر کاتاليستي که تحريم مي شود، در داخل کشور قابل توليد و تامين است. او با اعلام اينکه کل کاتاليست مصرفي کل کشور حدود 400 تا 450 ميليون دلار در سال براورد مي شود، مي گويد: بيش از 50 درصد کاتاليست ها داخلي سازي شده که همه آنها جزء کاتاليست هاي پرمصرف بوده اند.
در حال حاضر روي سه کاتاليست و دو فرايند در حال کار هستيم؛ به عنوان نمونه روي MTO (تبديل متانول به الفين)، الفين و روي متانول براي فناوري هاي مگاپلنت ها با ظرفيت يک ميليون و 650 هزار و به بالا کار مي کنيم. فناوري متانول تا ظرفيت يک ميليون تن در سال را داريم و براي تامين دانش فني با ظرفيت بالاتر کار مي کنيم.
وي تاکيد دارد که تحريم در حوزه کاتاليست ديگر تاثيري ندارد و تقريبا ديگر بي تاثير است و اين روند را در آمار توليد و فروش به خوبي مي توان ديد، اما براي ورود به بازار رقابت منطقه اي موضوع تحريم اهميت دارد و بايد درباره آن فکر کنيم. امسال چند قرارداد با واحدهاي مختلف براي دانش فني توليد کاتاليست ها خواهيم داشت به عنوان نمونه مي توان به دانش فني کاتاليست PZ اشاره کرد.
قطعا امسال دانش تامين کاتاليست مورد نظر را تمام مي کنيم و حتي به دنبال توليد اين کاتاليست براي تست در يکي از واحدهاي صنعتي هستيم.