مسؤولیت اجتماعی در شرکت های بین المللی
نادر مروتي کارشناس ارشد حوزه مشاور اجتماعي وزير نفت امروزه مسؤوليت اجتماعي بنگاه ها نه تنها بخش مهمي از ادبيات و فرهنگ شرکت ها را به خود اختصاص داده؛ بلكه بخشي از بحث هاي آكادميك، مجامع حرفه اي، سازمان هاي غيردولتي، مصرف كنندگان، كاركنان، تامين كنندگان، سهامداران و سرمايه گذاران شده است. مسؤوليت اجتماعي تشريح مي کند که شرکت ها وظيفه دارند، شهروندان خوبي باشند و با تاکيد بر تعهدات زيست محيطي و اجتماعي بيان مي دارد که شرکت ها و سازمان ها بايد با تامين نيازهاي زمان حال، بدون تعارض به توانايي نسل هاي آينده در تامين نيازهايشان بکوشند. در واقع روابط شركت ها و سازمان ها با محيط اجتماعي و محيط زيست در دهه هاي گذشته، دچار تغييرات اساسي شده است. جهاني سازي، خصوصي سازي، بازنگري مقررات و بازتعريف مرزهاي بين جامعه و بازار، اين انتظار را از شركت هاي تجاري پديد آورده كه در تامين كالاهاي عمومي، سهيم کردن توسعه جامعه در سود، توجه به منابع محيط زيستي و نيز در نظر گرفتن مولفه هاي توسعه پايدار مشاركت داشته باشند. در همين حال، رابطه شركت ها و جامعه، از حالت رابطه «كمك از بالا به پايين»، تغيير يافته و دچار يك بازنگري در نقش ها، حقوق و مسؤوليت هاي كسب و كارها در جامعه شده است. اين تغييرات، شركت ها را متوجه اين موضوع كرده كه تضمين موفقيت بلندمدتشان، نيازمند توجه بيشتر و افزايش نقش شان در حل مسائل و مشكلات محيط زيستي و اجتماعي است. به همين دليل، شركت هاي بزرگ و موفق، روز به روز توجه شان را به بحث CSR بيشتر کرده و اقدام هايي از قبيل متعهد شدن به استاندارد ها، سرمايه گذاري ها در جامعه، بهبود مستمر فعاليت ها، راضي نگه داشتن ذي نفعان و انتشار مرتب گزارش هاي عملكرد اجتماعي و محيط زيستي را در اولويت كارهاي خود قرار مي دهند. به نظر «مک ويليامز و ديگران»، مسؤوليت اجتماعي شرکت به آن دسته از اقدام هاي شرکت ها اشاره دارد که فراتر از سود و منافع شرکت بوده و وراي الزام هاي قانوني است و «خير اجتماعي» را تقويت مي کند. «هاستد و سالازار» نيز بيان مي کند که در مسؤوليت اجتماعي، شرکت بايد به گونه اي عمل کند که نه تنها منافع سهامداران، بلکه منافع گروه هاي ذي نفع در جامعه نيز تامين شود.شركت هاي نفتي و گازي، جزو پيشتازان حوزه CSR هستند. اين موضوع حداقل به اين دليل است كه اثرات منفي زياد فعاليت هاي نفتي، براحتي آشكار است و همواره از طرف افراد بومي و جامعه، اعتراض هايي به اين موضوع صورت گرفته است. اين مساله با مروري بر اخبار عمومي نقاط مختلف دنيا، براحتي قابل درك است. همچنين به نظر مي رسد که شركت هاي نفتي، براي مديريت روابطشان به جامعه، بيشتر از ساير صنايع تحت فشار باشند. عمليات توليد نفت مي تواند اثرات نامطلوبي بر محيط زيست بگذارد. همچنين بايد ذکر کرد که شرکت هاي نفتي در مقايسه با ساير صنايع، با گروه هاي محلي در تعامل بيشتري هستند. مواردي از اين دست شايد دلايل اصلي پيشتازي شرکت هاي نفتي در حوزه CSR باشد. در اين ميان، شرکت هاي «رويال داچ شل» و «بريتيش پتروليوم» به عنوان پيشگامان CSR در دنيا شناخته مي شوند. مطابق گزارش سال 2005 نشريه «فورچون»، شركت هاى بريتيش پتروليوم و رويال داچ شل به عنوان دو شركت نخست دنيا از نظر مسؤوليت پذيرى در قبال مسائل اجتماعى و زيست محيطى معرفى شدند. شركت نفتي بريتيش پتروليوم، از نظر ميزان مسؤوليت پذيرى در قبال مسائل اجتماعى و محيط زيستي در ميان شركت هاى اقتصادى جهان در رتبه اول قرار گرفته است. طبق اين گزارش، پس از بريتيش پتروليوم به ترتيب شركت نفتى رويال داچ شل، شركت خدماتى دافون، بانك اچ اس بى سى، كارفور، شركت اتومبيل سازى فورد، شركت الكترونيكى توكيو، الكترونيك فرانسه، شركت اتومبيل سازى پژو و شركت نفتى شورن قرار دارند. بايد توجه داشت كه گسترش ابعاد فعاليت شركت هاي نفتي در حوزه CSR به موازات افزايش انتظارات جوامع از آنها، در برخي موارد، حتي آنها را به اين سمت سوق داده كه به اقدام هاي مشاركتي با رقبايشان براي انجام مسؤوليت هاي اجتماعي دست بزنند. به هر حال، آنچه مهم است اينكه امروزه CSR بخش جدايي ناپذيري از فعاليت ها و برنامه هاي شركت هاي چندمليتي نفتي شده است.
در ادامه، مرور مختصري بر برخي تجربيات شركت هاي بين المللي نفتي در حوزه CSR شده است:
شرکت پتروناس مالزی
شرکت پتروناس از جمله وظایفی را که از طریق واحدهای منابع انسانی و روابط عمومی در سایر کشورها، برای زمینه سازی و ایجاد بسترهای لازم به منظور توسعه فعالیت های خود انجام می دهد، در قالب مسؤولیت اجتماعی تعریف کرده است. این خدمات اجتماعی از تهیه و توزیع مواد غذایی بین نیازمندان گـرفتــه تـا برگزاری مراسم جمع آوری اعانات و مسابقات ورزشی به نفع بیماران مختلف از جمله بیماران سرطانی را شامل می شود. همچنین این خدمات، گردهمایی های بزرگ و معتبری مانند کنفرانس های جهانی در زمینه محیط زیست یا گردهمایی برای سرمایه گذاری روی کودکان کشورهای مختلف جهان و حتی برگزاری جشن کریسمس از سوی همین شرکت نفتی برای کودکان جنگ زده و یتیم سودان جنوبی در سالیان اخیر را دربر گرفته است.
شركت نفتی بريتيش پتروليوم (بی- پی)
شركت بی پی در نقاط مختلف جهان، سرمايه گذاري هاي زيادي براي انجام مسؤوليت هاي اجتماعي خود انجام داده است. براي مثال مي توان به اقدام های اين شركت در كشور تركيه اشاره كرد. اقدام هایی همچون كمك به زلزله زدگان سال 1992، چاپ آلبوم عكس تركيه به ياد يكي از بزرگان عكاسي تركيه، كمك به حفظ نسل پليكان تاج دار، كاشت 30 هزار نهال در يكي از مناطق حفاظت شده تركيه، مشاركت در برنامه آموزش ترافيك به دبستاني ها، همكاري با اداره مركزي پليس برای تعليم يك تيم تئاتر به منظور اجراي برنامه در 500 مدرسه ابتدايي و آموزش مقررات راهنمايي و رانندگي به دانش آموزان، اسپانسر شدن در برنامه هاي آموزشي گوناگون و همكاري با سازمان هاي حامي محيط زيست برای كمك به حفظ نسل گونه هاي در حال انقراض. بريتيش پتروليوم، در حال حاضر بزرگترين توليدكننده سيستم هاي انرژي خورشيدي در دنياست و توانسته خود را به نام يك «شركت سبز»، تصويرسازي كند كه قطعا اقدامي همسو با استراتژي هاي مسؤوليت اجتماعي شركت بوده است. انجام تحقيقات در حوزه فناوری های انرژي خورشيدي و بادي، انجام تحقيقات در حوزه بهينه سازي مصرف انرژي در ساختمان ها و انجام تحقيقات در حوزه حداقل سازي اثرات جانبي پروژه ها از کارهایی به شمار می رود كه در شكل دهي اين تصوير سبز از شركت موثر بوده است. همچنین باید خاطرنشان کرد که این شرکت، از اولین شرکت هایی است که به بررسی چگونگی طراحی محل کار کارکنان و ارتباط آن با رضایت شغلی و عملکرد مثبت کارکنان پرداخته و افزون بر آن برای اولین بار به ارائه تسهیلاتی مانند امکانات متعدد غذاخوری، مرکز سلامت، مرکز مراقبت از کودکان و ایجاد امکانات فضای باز برای بازی فوتبال و بسکتبال اقدام کرده است.
شرکت ا. ام. وی
شرکت اُ. ام. وی، برنامه توانمندسازی زنان در پاکستان را اجرا کرده است. این برنامه با هدف افزایش توانمندی زنان در جوامع گوناگون، بویژه در مناطق اجرای پروژه های عملیاتی این شرکت صورت می گیرد. در همین زمینه هدف اُ. ام. وی در پاکستان، فراهم آوردن امکان دسترسی زنان به آموزش با کیفیت و فرصت های اقتصادی برابر بوده است. این برنامه ها به زنان کمک می کند تا استانداردهای زندگی خود را بهبود بخشند. گزارش های منتشره شده از سوی این شرکت نشان می دهد که از ابتدای سال ۲۰۱۵ میلادی که این برنامه آغاز شده، حدود 1000 زن برای کسب درآمد و با هدف راه اندازی کسب و کار شخصی مورد حمایت قرار گرفته اند. این طرح در چارچوب برنامه آموزش توسعه کسب و کار و اعتبارهای خرد انجام می شود و از الزام های موفقیت هرچه بیشتر آن، این است که زنان بیشتری جذب این برنامه حمایتی شوند. بر همین اساس، این شرکت برای دو سال آینده، جذب بیش از ۲۰۰۰ زن پاکستانی را در دست اقدام دارد.