قوه می خواهد چراغ کم سوی سی ان جی

رضا حاجي حسيني، کارشناس مديريت طرح احداث جايگاه هاي سي ان جي شرکت ملي پخش فراورده هاي  نفتي ايران- سي ان جي يا همان گازطبيعي فشرده، سوخت پاکي است که پيشينه استفاده از آن درکشور را مي توان به دو مقطع قبل و پس ازانقلاب اسلامي تقسيم کرد.  سي ان جي،  قبل ازانقلاب با گازسوزکردن 1200دستگاه تاکسي درشهر شيراز و پس ازانقلاب نيزالبته با وقفه اي طولاني با ايجاد سازمان بهينه سازي مصرف سوخت درسال 1379 کليد خورد. ورودعملي به حوزه سي ان جي، (دربخش خودرو وجايگاه)درسال 1381را از آن رو که نگاه جدي تري به آن شد، مي توان آغاز فصلي جديد درظهور دوباره آن تلقي  و از آن به عنوان شکل گيري يک صنعت جديد در کشور ياد کرد. بنابراين مقدمه، صنعت سي ان جي درايران عمرطولاني ندارداما درهمين زمان کوتاه(15سال)فراز و فرودهايي داشته به طوري که در مقطعي پر شتاب  ودرمقطعي ديگر کند پيش رفته است. نوشته پيش رو، نگاه اجمالي دارد به ظرفيت هاي ايجاد شده درصنعت سي ان جي دلايل گرايش کم مردم به استفاده ازآن باوجود ظرفيت هاي خالي دراين بخش.

ذخايرغني وارزشمندي ازگازطبيعي درکشور وجود دارد که به واسطه آن طي چند دهه گذشته تلاش شده است، بهره گيري مطلوبي ازآن شود و بسياري ازشهرها و روستاها، همچنين صنايع کوچک وبزرگ زيرپوشش قرار گيرند.

حمل ونقل نيزازديگربخش هايي است که گازطبيعي درآن وارد شده اما به نظر مي آيد چندان توفيقي نداشته است.

ماندگاري مصرف سي ان جي

چندسالي است که مصرف سي ان جي درجايگاه هاي كشور تغيير محسوسي نداشته، درحالي كه بنابربرنامه، مديريت طرح سي ان جي شركت ملي پخش فراورده هاي  نفتي ايران، توسعه جايگاه هاي سي ان جي، يكي پس ازديگري محقق شده تاآنجا که گستره اين جايگاه ها با احداث 2500 باب جايگاه به سراسركشور رسيده است. حدود چهارميليون و400 هزارخودرو گازسوز درکشور وجود دارد که 918هزاردستگاه آن تاسال 1392درکارگاه هاي طرف قرارداد مديريت طرح سي ان جي تبديل کارگاهي شده اند.  همچنين حدود سه ميليون دستگاه خودروپايه گازسوز نيز درکارخانه هاي خودرو سازبه صورت دوگانه سوزتوليد شده اند وتقريبا 500هزاردستگاه خودرو پس از پايان قرارداد شرکت ملي پخش فراورده هاي  نفتي ايران درحوزه تبديل کارگاهي،  درکارگاه هايي که نظارت عاليه اي بر آنها نبوده و فاقد مجوز بوده اند،  گازسوز شده اند. برآيند همه اين حرف ها اين است که اين چهارميليون و 400 هزار دستگاه خودرودرچرخه فعاليت روزانه حضوردارند ومي توانند در کنار بنزين از سي ان جي نيز استفاده کنند. درسامانه حمل و نقل شهري 7500دستگاه اتوبوس گازسوز وجود دارد که باتوجه به اختلاف ناچيزقيمت گازوئيل باسي ان جي ومقرون به صرفه بودن استفاده ازآن (گازوييل)دراين گونه خودروها، شركت هاي اتوبوسرا ني، بي توجه به مزيت هاي سي ان جي، برخي از آنها را از چرخه ناوگان حمل و نقل خارج کرده اند به طوري که هم اکنون بنابرآمار، 2500 دستگاه اتوبوس گازسوزازمجموع 7500دستگاه در سامانه حمل نقل شهري فعاليت مي کنند. باوجود اين تعداد خودروگازسوزهم اکنون روزانه20ميليون مترمکعب سي ان جي درکشور مصرف مي شود واين عدد درچند سال گذشته، ثابت مانده است. اين که چرا مصرف سي ان جي درچند سال گذشته بدون تغييرمانده است مي تواند دلايل و پاسخ هاي مختلفي داشته باشد که شايد يکي از آنها به نبود نظارت بهتر برطرح استفاده از سي ان جي مربوط شود. اگراجراي طرح سي ان جي درحوزه خودرو به درستي پيش رفته بود،  امروزبه جاي 20ميليون مترمکعب، روزانه 40 ميليون مترمکعب سي ان جي مصرف مي شد.

فاصله اندک قميت سي ان جي با بنزين

در وهله نخست،  قيمتي را مي توان عاملي برماندگاري فروش و مصرف سي ان جي دراين حوزه دانست؛ عاملي که به ثابت ماندن مصرف سي ان جي و کم اقبالي مردم در استفاده از آن کمک کرده است. از سويي ديگر اختلاف اندک بهاي فروش بنزين باسي ان جي درجايگاه ها درکنار موارد حاشبه اي مانند پيمايش خودرو،  کم شدن شتاب و کشش خودرو و تاثير گذاري بر موتورخودرو، ميل به استفاده از سي ان جي را درميان آحاد جامعه کاهش داده است که البته همه اينها جاي بحث دارد و دراين مقوله نمي گنجد.

 گلايه مصرف کننده از جاگير بودن مخزن

براساس نظرسنجي انجام شده در جايگاه هاي شهرتهران وچند كلان شهر ديگر، بيشتر مصرف كننده ها از وجود مخزن سي ان جي درصندوق خودروي خود گلايه مند هستند. براساس اين نظرسنجي، مخزن نصب شده درصندوق عقب خودرو،  صرف نظراز زيبا کردن فضاي صندوق، به لحاظ اشغال فضاي آن نيز مورد انتقاد از سوي دارندگان خودروهاي گازسوز است.

تعدد سوختگيري و ترس از مخزن

موضوع تعدد سوختگيري خودروهاي گازسوز نسبت به خودروهاي بنزين سوز نيز عامل ديگري براي کم اقبالي مردم استفاده از سي ان جي وخودروهاي سي ان جي سوزم برشمرده مي شود. يك خودروي بنزين سوز با يك بارسوخت گيري (مثلا 60 ليتر بنزين) مي تواند در طول روزدرمسيرهاي شهري ترددكنند درحالي که يك خودروي گازسوز تبديلي بايد براي همين ميزان پيمايش، سه باربه جايگاه هاي سي ان جي مراجعه کند و وقت بيشتري براي سوختگيري قائل شود. البته موارد ديگري نيز دركاهش اقبال عمومي نقش داشته اند مثل انعكاس اخباري مبني برانفجارمخازن برخي خودروهاي گازسوز درجايگاه ها كه البته براي تمام اين موارد  راهكارهايي وجود دارد. بيشترمردم از اين که مخازن سي ان جي، استانداردهستند، آگاه يامطمئن نيستند. مخازن خودروهاي سي ان جي سوز آزمون هاي متعدد و سخت گيرانه اي مي گذرانند و فشار و ضربه،  آتش وحتي شليك باگلوله و سقوط از ارتفاع ازجمله اين آزمون هاست. اين مخازن به هيچ عنوان منفجر نمي شوند؛ حتي اگر خودرو آتش بگيرد يا تصادف خطرناكي داشته باشد.

دستکاري مخزن و خروج از استاندارد

ازابتداي طرح سي ان جي تاكنون حدود 83مخزن گازخودرو درجايگاه هاي سي ان جي دچارحادثه شده اند و بنابربررسي هاي انجام شده، همه اين مخازن به دليل دستکاري و خارج شدن آنها از حالت استاندارد،  دچار حادثه شده اند.به هيچ عنوان خطري ازسوي مخزن يا گاز موجود درآن وجود ندارد مگر آن كه مخازن از استاندارد خارج شده باشند. دستكاري كردن مخازن سي ان جي به هرشكلي در نخستين سوختگيري خودرو، منجر به انفجار خواهد شد.اين انفجارها فقط در زمان سوختگيري رخ داده وموردي گزارش نشده است که درسطح شهر يا در حين تردد، دچار حادثه شده باشند.پوسيدگي مخازن به ويژه مخازن تعبيه شده درپشت وانت بارها يكي ديگرازموارد منجربه حادثه درخودروهاي گازسوزاست. اگر به تعداد حوادثي که درخصوص خودروهاي بنزين سوز اتفاق مي افتد دقت و آن را در مدت زمان 20 سال ضرب شود متوجه اين موضوع خواهيم شد که خودروهاي بنزين سوز بسيار آسيب پذيرتر از خودروهاي گازسوزهستند. متاسفانه برخي رسانه ها از خودروهاي گازسوزبه عنوان خودروهاي حادثه آفرين ياد شده است اما انصافا چنين نيست وحوادث رخ داده دراين بخش، تنها به دستکاري کردن و ازاستاندارد خارج شدن مخزن مربوط مي شود. اگرچه حادثه در هرخودرو(بنزين سوزيا گاز سوز) تاسف بار است اما اين مهم در مقايسه با خودروهاي بنزين سوز قابل توجه نيست.  اگردرطرح استفاده از سي ان جي درشبكه حمل و نقل، همه وزارتخانه ها و نهادهاي تصميم گير، اين طرح راهمسوبايکديگرپيش مي بردند،  امروز سوخت اول وقالب کشورباتوجه به گستردگي دسترسي به گاز طبيعي، سي ان جي بود.

نقبي به گذشته...

گريزي به گذشته طرح سي ان جي درحوزه خودرو نشان مي دهد دراوائل اجراي طرح قراربراين بود که استفاده ازخودروهاي گاز سوز تبديلي فرصتي براي فرهنگ سازي وحرکت خودرو سازها به سمت توليد خودروهاي پايه گازسوزباشد و برهمين براساس شركت هاي متولي طرح موظف شدند که با راه اندازي تعدادي كارگاه با استانداردهاي لازم به گازسوز كردن حدوديك ميليون خودرو گازسوز دريك پروسه10ساله اقدام کنند.حتي قراردادهاي حمايتي نيزبايكي ازكارخانجات خودروسازبا موضوع توليد خودروهاي پايه گاز سوزمنعقد شد. براي مثال خودرو EF7 پايه گازسوزاست امابه دليل نبود نظارت کافي بر کارخانه خودروساز و عمل نکردن به تعهدات، فاقد مخزن است وفقط بنزين مصرف مي کند. به نظر مي آيد خودروساز درخودرو پايه گازسوز توليدي خود به استفاده از گاز درآن فکر نکرده است. خودروهاي پايه گازسوزايراني،  باك بنزيني مشابه خودروهاي پايه بنزين سوزدارند و اين درهيچ كجاي دنيا عرف نيست.

اولويت درخودرو دوگانه سوز، گاز است

امسال دربيست وچهارمين نمايشگاه بين المللي نفت،  گاز، پالايش وپتروشيمي، يک دستگاه خودروپايه گازسوزساخت كشور آلمان درمعرض ديد بازديد کنندگان قرارگرفت. باك بنزين اين خودرو به اندازه 10 ليتر گنجايش بنزين داردومخازن گازآن به جاي صندوق عقب يا پشت صندلي،  زيرخودرو و در شاسي تعبيه شده است به طوري ديده نمي شوند. اين خودرو بايك بارسوختگيري همراه باباك 10ليتري بنزين،  1100 كيلومتر پيمايش دارد. اگردر20سال گذشته خودروسازهاي ايراني چنين خودرويي را مي ساختتند،  به طورحتم حجم زيادي ازمصرف سوخت کنوني را در شبكه حمل و نقل، گازطبيعي(سي ان جي) تشکيل مي داد.

غفلت در استفاده از گاز درخودروهاي سنگين

خودروهاي سنگين، بخش وسيعي ازشبکه حمل و نقل جاده اي کشور را تشکيل مي دهند و سي ان جي مي تواند سوخت مناسبي در اين بخش باشد. متاسفانه طي اين سال ها، کارخانه هاي خودروسازبراي استفاده از سي ان جي درشبکه خودروهاي سنگين ودوگانه سوزکردن آنهافکر نکرده بودند. سي ان جي،  سوختي ارزان، پاک و در دسترس است که در شبکه حمل و نقل خودروهاي سنگين مي تواند علاوه بر بهبود بخشي بيشتر به محيط زيست،  در کاهش هزينه هاي اقتصادي نيز نقش آفريني کند.

کلام پاياني

کم اقبالي مردم دراستفاده ازخودروهاي سي ان جي سوز واستفاده ازسي ان جي درخودروهاي دوگانه سوزرامي توان درچند عامل مهم خلاصه کرد: اختلاف كم قيمت بنزين با سي ان جي،  جانمايي نامناسب مخزن در صندوق خودرو و تطابق نداشتن با ذائقه مصرف كننده، سوختگيري چند باره براي پيمايش که بايك باك بنزين برابري مي کند، همچنين توليد نشدن خودروپايه گازسوزمناسب وبزرگنمايي حوادث درخودروهاي گازسوزبه نسبت تعداد، باحوادث خودروهاي بنزين سوز.  به نظرمي آيد لازم است سياست گذاران اين حوزه،  تدابير ويژه تري را در نظربگيرند و دراستفاده ازسي ان جي به عنوان سوختي پاک،  ارزشمند و مهم تر ازهمه دردسترس بودن، به دنبال راهکارهاي تشويقي و تبليغي باشند تا گرايش به استفاده از آن با اقبال عمومي بيشتري در جامعه روبه باشد.  شايد يکي از راهکارهاي مهم درجهت رونق دهي به صنعت سي ان جي و بهره گيري از آن درچرخه حمل و نقل، افزايش سهم آن در سبد سوخت باشد وچراغ کم سوي سي ان جي را پر نورسازد.