مدير پروژه ميدان محور کوپال در دانشگاه صنعتي شريف:
پیشنهادهای کاربردی برای میدانی سخت اما مهم
مشعل - وزارت نفت در تدبيري مشترک 9 قرارداد ازدياد برداشت از ميدان هاي کشور را با 9 دانشگاه و پژوهشکده امضا کرد که هرکدام پيشرفت هاي قابل توجهي داشته اند سهم دانشگاه صنعتي شريف و شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب ميدان کوپال بوده که در اين مورد سه سال و اندي پيشرفت خوبي داشته اند. سيد شهاب الدين آيت اللهي، مدير پژوهشکده بالادستي نفت دانشگاه صنعتي شريف و مدير طرح ميدان محور کوپال در اين دانشگاه ضمن اشاره به زمينه هاي علمي اين همکاري، آخرين وضعيت اجرايي اين پروژه را تشريح کرد. او که فارغ التحصيل دانشگاه شيراز است و دوران دکتراي خود را در دانشگاه واترلو کانادا با محور زمينه هاي نفتي و ازدياد برداشت گذرانده است، گفت: «در دهه 70هنوز مباحث ازدياد برداشت اين اندازه در صنعت نفت دنيا و ايران جايگاه نداشت، چرا که قيمت هاي نفت بسيار پايين بود. استاد من مي گفت اين کارها به درد ايران نمي خورد، اما کار براي تو زياد است. ما هم از همان زمان که به ايران برگشتيم، در دانشگاه شيراز گروه ازدياد برداشت را راه اندازي کرديم.» او 13 سال در دانشگاه شيراز فعال بوده و از سال 83 همکاري با دانشگاه صنعتي شريف و تدريس به دانشجويان دکتري را شروع مي کند.آيت اللهي با بيان اينکه در سال هاي گذشته دانشکده مهندسي شيمي صنعتي شريف پروژه هاي خوبي را با شرکت ملي صنايع پتروشيمي و شرکت ملي پالايش و پخش و چندين پتنت در اين زمينه ها داشته است، افزود: همين همکاري ها زمينه اي براي ارائه پيشنهادهاي بالادستي به ما شد. پروژه هاي تحقيقاتي خوبي در زمينه تزريق آب در ميادين نفتي ايران که از طريق شرکت ملي نفت به دانشگاه شريف واگذار که بر اساس آن يک ست آپ آزمايشگاهي مجهز ساخته شده است. علاوه بر اين، دانشگاه صنعتي شريف در زمينه هاي ديگري مانندآسفالتين مخازن نفتي هم همکاري مشترکي با شرکت ملي نفت داشته است. او با اشاره به دوراني که وزير نفت در دانشگاه صنعتي شريف کرسي تدريس داشته و با اين فعاليت هاي ازدياد برداشتي در دانشگاه شريف به خوبي آشنا بوده است، افزود: مي توان گفت که قراردادهاي مشترک ميدان محور، از مدتها قبل تحت عنوان کنسرسيوم ازدياد برداشت شروع شده بود، اما از سال 93 اين قراردادها شکل تازه اي به خود گرفت و ارتباط با وزارت نفت وارد فاز جديدي شد. در حال حاضر چهار سال مي گذرد که اين موضوع شروع شده و اگرچه در ابتدا مسائل و چالش هايي وجود داشت، اما حالا مشکلات تا حد زيادي برطرف شده است.
مديرپژوهشکده بالادستي نفت دانشگاه صنعتي شريف با اعلام اينکه انتخاب کوپال پيشنهاد وزارت نفت به ما بود، افزود: اگرچه کوپال به گفته مهندس بورد، مديرعامل پيشين شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب، سخت ترين و پر مشکلترين ميدان کشور است، اما ما رضايت داريم. اين ميدان بيش از 10 ميليارد بشکه نفت درجا دارد و ميزان توليد روزانه آن نسبت به ميادين مشابه آن در دنيا کمتر است، اين نشان از پيچيدگي شرايط اين ميدان است. اين ميدان حدود 50 سال است که توليد دارد و در حال حاضر چالش هاي متعددي دارد.
آيت اللهي در تشريح شرايطي که ميدان کوپال با آن مواجه است، گفت: ميدان چند مشکل اصلي دارد که اصلي ترين آن مچالگي لوله جداري چاه ها به خصوص در مخزن بنگستان است. در حال حاضر 60 چاه داريم که برخي در توليد هستند و اين اتفاق بارها تکرار شده است. البته شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب در اين سال ها تدابيري از جمله استحکام بخشي به جداره ها و دو لايه شدن لوله ها را انجام داده اما لازم است تدبيري ديگر اتخاذ شود. اين مشکل اگر چه به پيچيدگي ميدان بر مي گردد اما به چند عامل حفاري، سيمانکاري، توليد و محل قرارگيري چاه و حتي فرد اجرا کننده بستگي دارد و همه بايد کنترل شوند.
او در تشريح يکي ديگر از مشکلات ميدان کوپال گفت: به خاطر شرايط توليد فعلي اين ميدان با مسئله مهم آسفالتين به خصوص در توليد آينده رو به رو است. اگرچه نفت اين ميدان API خوبي دارد اما اگر در اين مدل از نفت سبک نتوانيم آسفالتين را کنترل کنيم، به بسته شدن لوله هاي توليدي و تجهيزات سرچاهي مي انجامد. مسئله اصلي که به آن توجه داريم اين است که اگر علاوه بر چاه ها در خود سنگ مخزن هم اين پديده رخ دهد، شرايط حساسي به وجود آيد. اين موضوع جزء پيش بيني هاي ما پس از بررسي هاي شرايط مخزن بوده که پيشتر شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب هم اين نگراني را تاييد کرده است. اطلاعات توليد روزانه چاه ها نشان داده اين موضوع جدي است.
مطالعات موثري در آسفالتين داشته ايم
وي افزود: دانشگاه صنعتي شريف بدون اينکه قراردادي داشته باشد مطالعاتي مفصل را در مورد مسئله مچالگي لوله جداري به همراه مجموعه اي خارجي داشته و مدل خوبي براي تک چاه ارائه کرديم و آمادگي پيشنهاد به مناطق نفت خيز جنوب را داريم تا همه مراحل را از جانمايي تا توليد انجام دهند و ديگر به اين مشکل برنخورند. در مورد برخي از اين پيشنهادها نياز به هزينه و تغييرات زيادي نيست و در برخي چاه جديد امکان اجرا دارد.
آيت اللهي گفت: در مورد مسئله آسفالتين از قبل مطالعاتي مشترک داشتيم، اما اهميت اين موضوع براي مناطق نفت خيز جنوب بيشتر شده است و آخرين بازخوردهاي پيشنهادها را از مناطق دريافت کرده ايم و اميدواريم هر چه زودتر کار را شروع کنيم. در عين حال بايد توجه کنيد که ما به عنوان دانشگاه منتظر نمانديم که قراردادي امضا شود و زودتر کار بررسي اين شرايط حساس را شروع کرديم. در مورد آسفالتين که مشکل بسياري از ميادين کشور است، دانشگاه شريف دراين سال ها پيشرو بوده است و اگر به نتيجه برسيم، مي توان آن را به ساير ميادين به خصوص ميادين بنگستاني تعميم داد.
مسئول پژوهشکده بالادستي نفت دانشگاه صنعتي شريف گفت: تاکنون سه بسته پيشنهادي از مجموع 16 پروپوزال مطرح و نهايي شده است. همزمان با مجوزي که از وزارت علوم گرفتيم، پژوهشکده بالادستي نفت را راه اندازي و نيروهاي تمام وقت از پسا دکتري را جذب کرديم. همکاران ما در اين مجموعه دانشجوهاي دکتري و فوق ليسانس هستند که بسياري از آنها تحصيلات خارج کشور داشتند و براي کمک به ما برگشته اند.
اهميت توقف موقت ميدان
او اعلام کرد: مسئله مهم ديگر که محور اين قراردادهاي 9 گانه است، موضوع ازدياد برداشت از ميدان کوپال است. وي با بيان اينکه يکي از پيشنهادهاي تاييد شده درباره ازدياد برداشت از ميدان کوپال است و در توضيح بيشتر گفت: پيش بيني اوليه مناطق نفت خيز جنوب حدود 30 درصد براي لايه آسماري 13 درصد براي لايه بنگستاني است، اما بررسي ما مي گويد اين 13 درصد عدد بالايي است و از نظر ما کمتر از 10 درصد ازدياد برداشت از اين لايه با توجه به مشکلات محتمل است. در عين حال ما تاکيد داريم چنانچه هر چه زودتر دو مشکل اصلي اين ميدان يعني مچالگي لوله جداري و آسفالتين حل شود، شرايط براي بهبود شرايط ازدياد برداشت هم آماده خواهد شد. زمان در اين موضوع اهميت زيادي دارد و نبايد به افت فشار و نقطه بحراني برسد. حتي توصيه ما اين است که توليد از اين ميدان براي مقطعي متوقف شود تا بتوان درباره آن اقدام موثري انجام داد. در تجربه هاي مشابه جهاني، ميدان را حداقل 5 سال متوقف کرده اند تا مطالعات را انجام داده و کار تزريق سيالي که بتواندفشار مخزن را نگه دارد، انجام شده و بعد توليد را دوباره شروع کرده اند.
آيت اللهي در توضيح پيشنهاد دوم درباره مسئله مچالگي لوله جداري هم گفت: در اين مورد اگرچه مسئوليت بررسي را به دانشگاه ديگري سپرده اند، اما آمادگي داريم تا نتايج بررسي هايمان را در اختيارشان بگذاريم.
او افزود: پيشنهاد براي حل چالش اول يا همان ازدياد برداشت را تقريبا همان ابتداي قرارداد ارائه داديم. پيشنهاد دوم براي مچالگي حدود 6 ماه بعد از شروع قرارداد ارائه شد، پيشنهاد سوم که همان مسئله آسفالتين بوده، حدود يک سال است که ارائه کرده ايم. در اين مدت هم مسئله ازدياد برداشت تقريبا به نتيجه رسيده است وبا توجه به آغاز دوره جديد قرارداد مشترک دانشگاه صنعتي شريف و شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب از ابتداي سال 95 که شامل 5 فاز است، با کمک مناطق نفت خيز جنوب غربالگري مخزن را نيز انجام داده ايم و پيشنهادي جدي را در ادامه ارائه کرده ايم. در بخش دوم هم مدل سازي را شروع کرديم و مي توان گفت دانشگاه صنعتي شريف يکي از دانشگاه ها در طرح ميدان محور است که پيشرو است و تقريبا با مناطق نفت خيز به اين نتيجه رسيده ايم که اين روش، روش قابل قبولي است. در عين حال فازهاي دوم و سوم يعني مدل سازي و آزمايشگاهي را هم همزمان شروع کرده ايم و به ما اين نويد را مي دهد که کار مسير خوبي را پيش مي برد. او با بيان اينکه در مدت شروع اين پروژه فضاي کار و همکاري اداري و البته مالي بسيار خوبي در دانشگاه صنعتي شريف وجود داشته است، گفت: دانشگاه اين پروژه را به عنوان آبروي خود ديده و بارها به ما اعلام کرده اند که لازم نيست منتظر اعتبار پرداختي مجموعه نفت بمانيد و هميشه برنامه هاي ما را حمايت کرده اند، به عبارتي اگر در اين پروژه مجموعه نفت تاکنون اندکي بيش از يک ميليارد تومان طي حدود 4 سال پرداخت کرده باشد، نزديک به 10 ميليارد دانشگاه شريف سرمايه گذاري کرده است و همزمان در مورد نيروي انساني و حمايتهاي علمي و تجهيزات آزمايشگاهي نيز حمايت کرده اند و اين حمايت و توجه براي ما دستاورد مهمي است.
78 دانشجو در سطوح عالي با ما همکاري دارند
آيت اللهي در عين حال از فعال شدن سه شرکت دانش بنيان در کنار اين پروژه ميدان محور خبر داد و گفت: به وزير نفت قول داديم که در طول اين ده سال بررسي روي ميدان کوپال، حداقل ده شرکت دانش بنيان نفتي خوب داشته باشيم که تاکنون سه شرکت فعال شده اند. اين شرکت ها صادرات تجهيزات آزمايشگاهي دارند و اولين قرارداد سرويسي ما با يک شرکت خارجي هم منعقد شده است و اين روابط براي ادامه کار ما بسيار اميدوارکننده است.
مسئول پژوهشکده بالادستي نفت دانشگاه صنعتي شريف با اعلام اينکه تيم اجرايي پروژه ميدان محور کوپال در دانشگاه صنعتي شريف در مجموع 78 نفر از فوق ليسانس تا پسادکتري هستند، گفت: درست است که مسائل ميدان کوپال هنوز حل نشده اما در همين مسير اتفاقات خوبي رخ داده که اميدوار کننده هستند و تيم اجرايي قوي شکل گرفته و آزمايشگاه هاي ما فعال هستند و حتي حالا زيرمجموعه هاي ما مي توانند خودشان را با پروژه هاي جديد تامين کنند.
او با بيان اينکه اميدواري براي اجرايي شدن و اثرگذاري روي ميدان را داريم، اما نمي توان شرايط و چالش ها را هم کنار گذاشت، افزود: شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب، ساختار علمي و فني خوبي دارد و معتقد است که مي تواند کارهاي خودش را به صورت مستقل انجام دهد. اين چالش براي ما به مرور تبديل به نقطه قوت شده است و حالا بعد از چند سال با هم همگن شده ايم و حرف همديگر را متوجه مي شويم.
نتيجه پروژه قطعا براي کشور موثر است
او در تشريح برخي مشکلات اجرايي هم گفت: از ميان 9 دانشگاه و مرکز پژوهشي که در قراردادهاي ميدان محور حضور دارند 6 مرکزعلمي و دانشگاهي همزمان با شرکت ملي مناطق نفت خيز جنوب در ارتباط هستند و در ابتداي کار همزباني همه اين مراکز با يکديگر و مناطق نفتخيز جنوب سخت بود و شايد کندي پيگيري ها در ابتداي قرارداد ناشي از همين مسئله بود. دانشگاه شريف هم براي کمک به مناطق نفت خيز جنوب از اين 6 مرکز پژوهشي و دانشگاهي يک کنسرسيوم ساخت که مرکز آن در دانشگاه شريف بود. در ابتداي قرارداد که هنوز هماهنگي زياد نبود جلسات اين کنسرسيوم را بيشتر برگزار مي کرديم. اين کنسرسيوم در مورد قرارداد، شيوه کاري و ساير مراحل کمک زيادي داشت. در عين حال در انتهاي سال 96کنفرانسي دو سالانه با محوريت طرح هاي ميدان محور برگزار کرديم و همه شرکت هاي درگير با اين ميدان ها حضور داشتند و کاري جمعي و همه گير داشتيم. لازم است در اينجا به همکاري همه جانبه و پيگيرانه مديريت پژوهش و فناوري شرکت ملي نفت ايران در انعقاد اين قراردادها و پيگيري انجام آنها اشاره کنم که به قول ما مهندسان به صورت کاتاليزري عمل کرده و انجام اين کار بزرگ را ميسر ساختند.
او با اعلام اينکه قراردادهاي همکاري دانشگاه صنعتي شريف با چند شرکت خارجي آنقدر با استقبال بوده است که با درخواست سفراي اين کشورها، اين قراردادها در حضور سفير اين کشورهاي خارجي منعقد شد، افزود: اين همکاري ها بيشتر روي مسئله مدل سازي چاه ها و اسيد زني به چاه ها و اخيرا روي موضوع تزريق سيال در مخزن بوده است.
آيت اللهي تاکيد دارد که با توجه به روحيه اي که در دانشگاه وجود دارد از مشکلات و سختي ها نااميد نمي شويم چون دستاوردهاي اين همکاري بسيار خوب است و افزود: ما به دنبال همراهي، هم جوشي و هدف مشترک هستيم و معتقديم آنچه از فعاليت نيروهاي دانشگاهي تا به نتيجه رسيدن پروژه محقق شود، براي صنعت نفت کشورمان مفيد است. هدف ما توليد چند هزار بشکه بيشتر نيست بلکه کنار اين اتفاق بالندگي و تقويت نيروي انساني به دست مي آيد که به خلق فناوري منجر مي شود. اين کار مي تواند ما را ثروتمند و قدرتمند کند و به جاي وابستگي به منابع زير زميني، به جوانان اميدوار و شادابمان که ثروت هاي موجود و در دسترس هستند تکيه خواهيم کرد.