استراحتگاه فرزندان صنعت نفت در فهرست موزه ها
راحله خالقي مركز آموزش شركت ملي نفت واقع در محمود آباد، از جمله مراكز آموزش صنعت نفت با پيشينه تاريخي بيش از نيم قرن است كه در خطه شمال كشور قرار دارد و بخشي از دوره هاي آموزشي تخصصي ضمن خدمت كاركنان در اين مركز برگزار مي شود. تاريخچه، قدمت و جايگاه اين مركز در امر آموزش، مجاورت آن با مجتمع ورزشي - آموزشي محمود آباد،اقامت كاركنان صنعت نفت به همراه خانواده هاي شان در اوقات فراغت و بالاخره استقبال مسئولان و كارشناسان اين مركز از راه اندازي موزه نفت، سبب شد راه اندازي موزه اي به منظور معرفي تاريخچه، اهميت و تنوع آموزش در صنعت نفت، نمايش مستندات وابسته، تجهيزات و كارگاه هاي آموزشي و... در دستور كار قرار گيرد.آنچه در پي مي آيد، حاصل گزارشي است از بازديد مسئولان مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت از مجتمع ورزشي - آموزشي محمود آباد و ديدار و گفت و گو با دست دركاران اين مجتمع كه از نظرتان مي گذرد.
فرامرز واشهري، راهنماي ما در اين بازديد از ريش سفيدهاي مركز آموزشي محمودآباد است كه ضمن آشنا كردن ما با منطقه، اطلاعات مفيدي را درباره تاريخچه و نحوه شكل گيري اين مركز در اختيارمان گذاشت. او كه خود از فرزندان خانواده صنعت نفت است، زماني به عنوان دانش آموز در اردوهاي تفريحي كه اين صنعت براي فرزندان كارگران برگزار مي كرد، شركت كرده بود. پدر مرحومش يكي از قديمي ترين كاركنان مجمتع، مسئوليت فضاي سبز اين منطقه را به عهده داشت.واشهري كه امسال به افتخار بازنشستگي نائل مي شود، سال هاست به عنوان تكنيسين آزمايشگاه هاي فني برق در اين مركز مشغول به خدمت است. او مي گويد: مجتمع ورزشي - آموزشي صنعت نفت محمود آباد كه قبلا استراحتگاه فرزندان كارگران نام داشت، از دو مجموعه تفريحي و آموزشي با دو رويكرد و مديريت جداگانه تشكيل شده است. تشكيلات اين مجتمع در بدو برپايي و پيش از ساخت به زميني ختم مي شد كه در آن براي فرزندان كارگران صنعت نفت اردو برگزار مي کردند.به گفته، او كلنگ اين مجمتع در سال 1339 با ساخت اتاق هاي چوبي و فلزي به زمين خورد و نخستين كاروان اردوي فرزندان در تابستان 1340 وارد استراحتگاه شد و در واقع اردوي فرزندان در محل كنوني مجموعه آموزشي برپا مي شد. واشهري مي افزايد: فرزندان كارگران از تمامي نقاط كشور به جز استان هاي گيلان و مازندارن، با قطار از اهواز به قائم شهر آمده و از آنجا با اتوبوس وارد مجموعه مي شدند. در حين بازديد از فضاي اختصاص يافته به مجموعه آموزشي، واشهري ما را به سمت زيرگذري هدايت مي كندكه در فاصله نزديكي از در اصلي ورودي مجموعه جا خوش كرده است. مكاني كه در ابتدا به نظر متروكه و بلااستفاده مي آيد؛ اما فضاي مناسبي است براي راه اندازي نمايشگاهي از تصاوير قديمي به جامانده از اردوي فرزندان و ايجاد فضاي نوستالژيك براي زنده سازي خاطرات گذشته.
همه چيز پابرجاست
جالب آنكه با گذشت بيش از 50 سال، تمامي متعلقات آن اعم از چراغ، پريز و سيم هاي برق، نرده ها، كاشي هاي نيلگون ديوار، كف و... همچنان پا برجاست؛ اگرچه خاك كهنگي و ترك هاي فرسودگي بر چهره شان نشسته است. واشهري در توضيح علت ايجاد اين زيرگذر مي گويد: زماني كه زمين مجتمع خريداري شد، جاده اصلي از وسط مجتمع عبور و آن را به دو قسمت شمالي و جنوبي تقسيم مي كرد. مسئولان براي حفظ جان فرزندان و جلوگيري از بروز حوادث دلخراش، با دريافت مجوز از اداره راه و ترابري در سال 1343 اين تونل را احداث كردند. طبق گفته او فرزندان حداقل روزانه چهار بار به طور دسته جمعي براي دسترسي به رستوران، زمين ورزشي و سالن تئاتر از عرض جاده اصلي عبور مي كردند. البته اين زيرگذر در سال 1356 و پس از موافقت مسئولان شركت ملي نفت براي ايجاد جاده اي در ضلع جنوبي مجتمع و يكپارچه سازي زمين هاي اطراف جاده بلااستفاده ماند. نكته جالب آنكه اين زيرگذر محلي بود براي حضور هنرمندان خوش ذوق بويژه نوازندگان كه براي رهگذران موسيقي مي نواختند.
صلاحي از ديگر كاركنان باسابقه اين مركز، ساختماني قديمي را به ما نشان مي دهد كه به پيشنهاد دست دركاران اين مركز، مكان مناسبي براي راه اندازي يك موزه محلي است. به گفته او هر دانش آموزي بنا به علاقه شخصي خود در كارگاه هاي مختلف از جمله مجسمه سازي، نجاري، برق، چرم سازي، توربافي و... شركت مي كرد و آثار هنري آنها در اين ساختمان به نمايش گذاشته مي شد. اين ساختمان از سال 1363تا 1382به برگزاري دوره هاي آموزش زبان انگليسي و لابراتوار زبان اختصاص داده شد؛ ولي در حال حاضر تخليه شده و بلااستفاده مانده است. وي در ادامه از چگونگي روند تبديل اين منطقه به مجموعه آموزشي مي گويد: اين مجموعه در سال 1363 به دستور غرضي، وزير مسبوق نفت به مجتمعي براي آموزش دروس فني و مهندسي در مقاطع فوق ديپلم به كارشناسي تبديل شد و در سال 1368 و پس از اخذ مجوز از وزارت علوم، به دانشكده فني و مهندسي محمود آباد توسعه يافت. دانش آموزان از طريق آزمون سراسري و قبولي در كنكور سراسري مي توانستند در همان مقاطع در رشته هاي برق، الكترونيك، مكانيك، كامپيوتر و.... در اين دانشگاه تحصيل کنند. اين دانشگاه تا سال 1373 برپا بود، سپس اين تشكيلات و كارگاه هاي وابسته، به آموزش ضمن خدمت كاركنان در رشته هاي فني، مهندسي و عمومي اختصاص يافت كه همچنان اين روند ادامه دارد.
پيشينه پررنگ تاريخي
گفتني است، اين مجموعه بعد از انقلاب اسلامي و در دوران جنگ تحميلي در اختيار نيروهاي ارتش بود و تا مدت ها جنگ زدگان صنعت نفت نيز در اين محل و مجتمع رفاهي قديم اسكان يافته بودند. كارگاه هاي آموزشي، آزمايشگاه ها و لوازم و تجهيزات موجود در آنها از ديگر نقاط اين مجموعه بود كه مورد بازديد مسئولان قرار گرفت. رشته هاي برق، مكانيك، الكترونيك، ابزار دقيق و... در اين كارگاه ها آموزش داده مي شوند. قدمت برخي لوازم و دستگاه هاي قديمي موجود در اين واحدها به 60 سال مي رسد كه دركنار فناوري جديد و تجهيزات مدرن، بسته آموزشي موثر و كارآمدي را براي كارآموزان فراهم کرده است، به طوري كه مي توانند از نزديك و به صورت ملموس با روند تكامل ابزارآلات و فرايند كار آشنا شوند. آنچه مسلم است، مجتمع ورزشي - آموزشي محمود آباد با پيشينه تاريخي و جايگاه آن در آموزش كاركنان در درجه اول و همچنين فراهم آوردن امكانات رفاهي - ورزشي براي ايشان و خانواده هاي آنها در خور توجه و بازنگري تاريخي است تا فرصتي فراهم آورده و كاركنان صنعت نفت به دور از هرگونه اشتغال فكري و جسمي به كار و چالش هاي وابسته به آن، مدتي هرچند كوتاه به شناخت هرچه بيشتر يكديگر و ايجاد رابطه دوسويه و دوستانه بپردازند، ضمن اينکه اين مكان، فضاي مناسبي را براي نمايش و عرضه هر آنچه به دست اين بزرگ مردان و زنان در صنعت نفت ساخته و اداره مي شود، فراهم مي آورد و چه شايسته است كه مسئولان با ايجاد فضايي هرچند كوچك، با عنوان موزه، زمينه ايجاد اين نقطه طلاقي را فراهم آورند. گفتني است، طي بازديد مسئولان مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت در سال هاي گذشته از اين مجتمع، اشيا و اسناد ارزشمندي در انبارهاي مازاد اين مجموعه شناسايي كه برخي از آنها به تهران منتقل شد و مابقي در قالب نمايشگاهي كوچك در معرض ديد بازديدكنندگان قرار گرفته است، ضمن آن كه دو ويلا به شماره 80 و 90 به دليل قدمت طولاني نيز در فهرست سازمان ميراث فرهنگي براي ثبت ملي قرار دارد.
حسين گرجي، رئيس مرکز آموزش محمود آباد با استقبال فراوان از طرح راه اندازي موزه و همراهي مسئولان موزه در طول اين بازديد، آمادگي مجموعه را براي همکاري در به ثمر رسيدن اين پروژه فرهنگي، اعلام داشت و بر ضرورت ايجاد تشکيلاتي با عنوان موزه در مجتمع محمودآباد تاکيد کرد. او از موزه نفت به عنوان عامل اصلي و اساسي در حفظ پيشينه و هويت اين صنعت ياد کرد و گفت: موزه، پلي به سوي شناخت صنعت نفت است.اين صنعت به واسطه موزه ها خودش را به مردم معرفي مي کند و نسل هاي جديد از طريق موزه با تاريخ پرشکوه صنعت نفت آشنا خواهند شد. آنها خواهند دانست که اين صنعت، چه روزهاي پرتلاطمي را پشت سرگذاشته تا امروز به دست متخصصان و کارگران سختکوش و زحمتکش ايراني اداره شود.وي افزود: مجموعه آموزشي محمود آباد به دليل قدمت و جايگاه تاريخي آن در آموزش كاركنان صنعت نفت، موقعيت جغرافيايي آن و همچنين حضور خانواده هاي كاركنان در حين آموزش ضمن خدمت، از ظرفيت كافي و مناسب براي راه اندازي موزه برخوردار است و باتوجه به همگوني آن با ديگر مراكز آموزشي صنعت نفت در كشور، مي تواند فضاي مناسبي براي نمايش سيرتحولات تاريخي آموزش كاركنان به شمار آيد.
*نمونه اي از نشريه روزانه استراحتگاه صنعت نفت
اين نشريه حاوي مطالب آموزنده علمي، ادبي، داستاني و سرگرمي بوده که روزانه در يك برگ و به صورت پشت و رو در اختيار فرزندان صنعت نفت قرار مي گرفت. جالب آن که بخشي از اين نشريه، به معرفي فيلم هاي سينمايي شبانه و نوع غذا اختصاص داده شده بود. نمونه اي از اين نشريه از سوي فرامرز واشهري به موزه هاي نفت اهدا شد.
چراغ خوراك پزي بنزيني از سوي فرامرز واشهري به موزه هاي صنعت نفت اهدا شد. اين چراغ با قدمت بيش از 50 سال متعلق به پدر مرحوم او و جزو لوازم شكارش در سفرهايش بوده است.
موزه نفت کالیفرنیا
ساختماني دو طبقه با معماري عصر ملکه «ويکتوريا» در شهر سانتاپوئلو در 64 کيلومتري لس آنجلس، «موزه نفت کاليفرنيا» را در خود جاي داده است.نفت و گاز از ديرباز نقش مهمي در زندگي مردم ايالت کاليفرنياي آمريکا داشته؛ اين صنعت براي آنها اشتغال ايجاد کرده، علم و فناوري را به پيش رانده و زندگي شان را دگرگون ساخته است. موزه نفت کاليفرنيا در يک ساختمان کلاسيک متعلق به دهه 1890 ميلادي، داستان نفت و گاز را در اين ايالت روايت مي کند.اين ساختمان که به عنوان يک اثر تاريخي ملي ثبت شده، در واقع يکي از ساختمان هاي شرکت نفتي يونيون اويل بوده و در حال حاضر نيز طبقه دوم آن به گونه اي طراحي شده که دفتر کار اين شرکت را در سال 1930 تداعي مي کند.از ديگر مشخصه هاي اين ساختمان، برج کناري آن است که به شيوه جالبي با نمايي از آجرهاي سنتي و الهام گرفته از سبک هاي ايتاليايي تزيين شده و يکي از بهترين بازسازي هاي يک بناي تجاري از اوايل قرن 20 را به نمايش مي گذارد. نماهاي داخلي و خارجي اين ساختمان در برخي فيلم هاي سينمايي و تجاري مورد استفاده قرار گرفته است.
از فسيل ها تا پمپ هاي بنزين
موزه نفت کاليفرنيا با بهره گيري از فسيل ها و آثار قديمي صنعت نفت و پمپ هاي بنزين قديمي، داستان سرمايه اي ارزشمند را روايت مي کند که براي نسل هاي مختلف در ايالت کاليفرنيا، ثروت، فرصت هاي شغلي و موقعيت هاي فراواني را خلق کرد.نمايشگاه هاي دائمي موزه که در طبقه نخست قرار دارد، علوم، تاريخ و جهان فناوري نفت را براي بازديد کنندگان در سنين مختلف مورد کنکاش و بررسي قرار مي دهد. مجموعه پمپ هاي بنزين موزه نفت کاليفرنيا، يکي از بزرگترين نمايشگاه ها در نوع خود است که نشان مي دهد، نخستين رانندگان اين ايالت چگونه سوخت گيري مي کردند و سوخت خودروهاي شان از چه نوع بوده است.
دکلي با 100 سال قدمت
اتاق دکل موزه، يک ساختمان جداگانه در محوطه موزه است که دکلي 100 ساله را در خود جاي داده است. اين دکل که مستقيما از يک ميدان نفتي در حال توليد در لس آنجلس کانتي به موزه انتقال داده شده، به محض ورود بازديدکنندگان به سالن، به کار مي افتد.