در نشست 175 اوپک در وين چه گذشت؟ پیروزی بزرگ
مشعل جمعه 16 آذر 1397 را بايد يک روز تاريخي لقب داد که پيروزيِ دوباره ايران در اوپک، برجام نفتي ديگري را برايمان رقم زد. عکس هاي يادگاري و لبخندهاي هيات ايراني حاضر در وين حکايت از آن داشت که اين پرچم ايران است که بالاست. اين را در قاب يادگاري اعضاي اوپک هم ميشد به نظاره نشست آنجا که بيژن زنگنه خرسند از مذاکرات فشرده دو روزه با دستان پر ژنو را به سمت ايران ترک کرد.
خبر اين بود: ايران در کنار ونزوئلا و ليبي موفق شد از مشارکت در توافق اعضاي اوپک و غيراوپک بر سر کاهش توليد نفت به منظور کاستن از مازاد عرضه در بازار و کمک به بهبود قيمت نفت معاف شود.
اين معافيت در حالي بود که اعضاي سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) توافق کردند توليد خود را براي يک دوره 6ماهه (از ابتداي سال جديد ميلادي) 800 هزار بشکه در روز کاهش دهند؛ همچنين کشورهاي غيراوپکي براي کاهش 400 هزار بشکهاي توليد نفت به توافق رسيدهاند. در کنار ايران، ونزوئلا و ليبي هم از مشارکت در اين توافق معاف شدند. همين خبر کافي بود تا قيمت نفت در بازارهاي جهاني روندي صعودي را طي کند.
موضوعي که در قطعنامه پاياني نشست اوپک هم مورد اشاره قرار گرفت؛ از جمله آنکه همه کشورها تلاش خواهند کرد که در اصلاح توليد مشارکت کنند، به جز زماني که طبق شرايط خاص اين مشارکت ها قابل دستيابي نباشند، در آن صورت رئيس اجلاس به همراه دبيرکل نامه اي صادر و چنين معافيتي را تجويز مي کنند.
اهميت توافق
دستيابي به توافق معافيت براي ايران بر سر کاهش توليد نفت به منظور کاستن از مازاد عرضه در بازار و کمک به بهبود قيمت نفت اگر چه از بعد اقتصادي داراي اهميت است و فروختن حتي يک بشکه نفت بيشتر و افزايش قيمت نفت حتي براي يک دلار هم فايده ها براي منافع اقتصادي اين مردم دارد، اما وجه مهم ديگر آن بعد سياسي اين توافق است. چرا؟ اين را مي شود از رفت و آمدهاي برايان هوک، نماينده ويژه وزارت خارجه آمريکا در امور ايران فهميد. حضوري که همگان را متعجب کرده بود تا بدانند براي اثرگذاري در نتايج اين دوره اوپک هم پاي آمريکا در ميان است؛ آن هم در کنار همتاي عربستاني.
شايد در پاسخ به طرح اين مساله اين توضيح بيايد که آمريکا در دوره هاي پيشين هم از هيچ تلاشي براي تاثيرگذاري مستقيم بر تصميمات اوپک دريغ نکرد ؛اما حضور فيزيکي نماينده ترامپ براي به کرسي نشاندن خواسته خود که همانا تحت فشار قراردادن بيشتر برخي کشورهاي اوپک همزمان با اعمال تحريم ها تدارک ديده شده بود. سايه آمريکا بر اين دوره از اوپک را سنگين تر کرد.
مجموعه اين عوامل بار ديگر اين نگراني را به وجود آورد که برخي کشورهاي عضو اوپک که طي ماه هاي گذشته با افزايش عرضه، قيمت نفت را با کاهش بيش از 24 دلاري همراه کردهاند، بار ديگر همسو با آمريکا منافع ساير کشورهاي عضو اين سازمان را ناديده بگيرند.
بيژن زنگنه از همان بدو ورود به وين بر اين مساله تاکيد کرد: «در اين مقطع و تا زماني که تحريم ها ادامه دارد، ايران در هيچ توافقي درخصوص سطح توليد نفت اوپک شرکت نمي کند و بايد از هر تصميمي در خصوص سطح توليد مستثنا باشد.» اين پيام، اتمام حجتي براي اقليتي بود که البته اين بار نه پشت پرده بلکه به شکل علني خواب هاي تازه اي براي ايران ديده بودند.
واکنش وزير نفت ايران اين بود که اگر آقاي هوک براي درخواست عضويت آمريکا در اوپک به وين آمده و به همين دليل با اعضاي اوپک ملاقات مي کند اين درخواست قابل بررسي است، اگر مي خواهد از طريق اوپک فشار بيشتري به ايران وارد کند، غيرحرفه اي است. اوپک سازماني مستقل است و بخشي از وزارت انرژي آمريکا نيست که از واشنگتن دستور بگيرد.
همه اين موارد مقدمه اي شد تا يکصدو هفتادو پنجمين نشست سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) (پنجشنبه، 15 آذرماه) به عنوان يکي از حساس ترين نشست ها با حضور وزيران نفت 15 کشور عضو اوپک و هيئتهاي همراه در مقر دائمي اين سازمان در وين آغاز بهکار کند.
وزير نفت ايران پيش از آغاز اين نشست درباره موضع ايران بار ديگر بر موضع کشورمان در اين دوره از نشست تاکيد کرد و به خبرنگاران حاضر در هتل محل اقامتش (کمپينسکي) گفت: ايران هميشه از اوپک و مواضع آن براي ثبات بازار حمايت کرده است، اما در اين مقطع همانطور که پيشتر نيز گفتم، تا زماني که ايران با تحريم روبه روست، در هيچ توافقي براي کاهش توليد شرکت نمي کند.
مذاکرات بدون نتيجه
مذاکرات وزيران نفت و انرژي اعضاي اوپک در نشست 175 اين سازمان براي رسيدن به توافق کاهش سطح توليد با هدف ثباتبخشي به بازار نفت و بهبود قيمت ها، پس از حدود 6 ساعت جلسه پشت درهاي بسته، بدون نتيجه پايان يافت و ادامه جلسه به روز بعد از آن ( جمعه 16 آذرماه) موکول شد. توضيحات وزير نفت کشورمان بعد از اين نشست که فضاي جلسه را سخت توصيف کرد، گوياي همه چيز بود. با اين حال او گفت که تلاش ميکنيم مذاکرات به نتيجه برسد. در حاشيه نشست اوپک، بايد ديدارهاي بيژن زنگنه با وزراي نفت کشورهاي حاضر را حائز اهميت دانست. زنگنه با الکساندر نواک، وزير انرژي روسيه ديدار داشت و پس از آن ديدارهاي دو جانبه مختلفي با وزراي نفت ديگر کشورها انجام شد.
به هر رو، جمعه و نشست بعدي اعضاي اوپک، روز ديگري را رقم زد؛ بعد از مذاکرات فشرده و بسيار سخت تيم ايراني، روزي پر دستاورد براي ايران تا بار ديگر پيروزي ايران و ناکامي عربستان و امريکا را به رخ آنان بکشد. آن زمان که خبر معافيت ايران از توافق به شکل قطعي منتشر شد. بدين ترتيب نشست 175 اوپک با صدور قطعنامه 179,915 مبني بر حصول توافق اعضاي اين سازمان براي کاهش توليد نفت به ميزان 800 هزار بشکه در روز از آغاز سال 2019 ميلادي پايان يافت.
تاکيد قطعنامه بر تعهد اعضا
در بخشي از قطعنامه 179,915 اوپک آمده است: با تأکيد بر تعهد مستمر اوپک بر ثبات بازارها، منافع مشترک کشورهاي توليدکننده، عرضه کارآمد، اقتصادي و امن به مصرفکنندگان، بازگشت سود منصفانه براي سرمايه گذاري ها و با توجه به شرايط و جو رواني کنوني بازار و بازگشت اطمينان و سرمايه گذاري کافي به صنعت نفت براي تأمين تقاضاي آينده؛ با توجه به عوامل بنيادين کنوني در بازار و ديدگاه همگاني بازار درباره افزايش عدم توازن در سال 2019 ميلادي، اجلاس اوپک تصميم گرفت که مجموع افزايش توليد مشاهده شده در نيمه دوم سال 2018 ميلادي را به ميزان 800 هزار بشکه در روز (معادل 2,5 درصد کاهش) نسبت به سطح توليد اوپک در اکتبر 2018 پايين بياورد.
اين توافق از يکم ژانويه 2019 براي يک دوره اوليه 6 ماهه معتبر است و يک بازبيني در آوريل 2019 خواهد داشت. از کميته وزارتي خواسته شد تا بر اجراي منصفانه قطعنامه يادشده نظارت کند و به رئيس نشست اوپک گزارش دهد.
همه کشورها تلاش خواهند کرد که در اصلاح توليد مشارکت کنند، به جز زماني که طبق شرايط خاص اين مشارکت ها قابل دستيابي نباشند. در آن صورت رئيس اجلاس به همراه دبيرکل نامه اي صادر و چنين معافيتي را تجويز مي کنند.
بيژن زنگنه، وزير نفت پيش از ترک دبيرخانه اوپک در جمع خبرنگاران، با اشاره به معافيت ايران از مشارکت در اين توافق، نتيجه نشست را رضايتبخش توصيف کرد و گفت: «ايران از مشارکت در اين توافق مستثنا شده است و نامه معافيت را از اوپک دريافت ميکند.» او همچنين به سي ان ان درباره نتيجه نشست گفت: اين براي ما خوب است، چون از سوي آمريکا تحت فشار (تحريم) هستيم و منصفانه نبود که فشار ديگري از سوي اوپک بر ما تحميل شود. ما از همان ابتدا خواستار معافيت بوديم و سرانجام معافيت را دريافت کرديم.
وي به اين پرسش که آيا معافيت شما بخشي از کاهش سمبليک توافق توليد است؟ پاسخ منفي داد و افزود: واکنش بازار به ما نشان ميدهد اين توافق تا چه حد توافق خوبي بوده است.
وي در پاسخ به اين سوال که آيا حضور فرستاده آمريکا به وين به معناي مداخله بيش از حد از سوي آمريکاست؟ اظهار کرد: نميدانم چه زماني رئيسجمهوري و دولت آمريکا ميخواهند ياد بگيرند که براي اوپک قابل قبول نيست علنا به اين سازمان فشار وارد شود.
زنگنه ادامه داد: وقتي آقاي هوک (نماينده ويژه وزارت خارجه آمريکا در امور ايران) به وين آمد، فکر کردم مي خواهد درخواست آمريکا براي عضويت در اوپک را تقديم کند. سپس متوجه شدم که براي تحت فشار قرار دادن ايران از سوي اعضاي اوپک آمده است.
وي گفت: هرچند به نظر ميرسد تلاشهاي آمريکا به اين منظور بينتيجه مانده است، اما نميدانم آمريکا چه زماني ميخواهد از اين طرز رفتار در برابر ديگر کشورها و سازمانهاي مستقل درس بگيرد.
زنگنه درباره همکاري کشورهاي عضو و غيرعضو اوپک اظهار کرد: ما با روسيه و برخي ديگر از توليدکنندگان غير اوپکي توافقي داشتهايم و اکنون آنها در اينجا جمع شدند تا با ارقام جديدي، اين همکاري ادامه يابد.
جايگاه اوپک همچنان بدون خدشه
مي شود گفت اوپک، با تلاش و دستاورد ايران در اين دوره از نشست نشان داد همچنان جايگاه و اعتبارش با تاثيرناپذيري از فشارهاي بيروني پابرجاست. آن هم در دوره اي که تحرکات مختلف در کنار خروج قطر از اوپک و همچنين وفادار نبودن برخي از اعضا به تعهدات سازماني و همراه ساختن اوپک با تحريم ايران، تلاش فراواني براي بي اعتبار کردن اين سازمان بزرگ دارد.