نـفـت در ایستگاه بورس
مشعل جذابیت های «نفت ایران» بر هیچ کس پوشیده نیست؛ جذابیتی که از همان بدو تولد آن در نقطه ای در مسجد سلیمان تا کنون سبب شده است حکومت های خارجی هم از آن چشم بر ندارند و در هر دوره خوابی متفاوت برای آن داشته باشند. همچون تحریمهای تازه که البته باید گفت پیش از آغاز آن با ورود نفت خام ایران به رینگ بین الملل بورس انرژی معبری در برابر آن شکل گرفت و اینگونه بود که شرکت ملی نفت ایران، 6 آبان ماه و در حالی که تنها یک هفته به تحریم های ضد ایرانی آمریکا باقی مانده بود، یک میلیون بشکه نفت خام را در رینگ بین الملل بورس انرژی عرضه کرد و موفق شد در روز نخست، 280 هزار بشکه از این میزان را به قیمت 74 دلار و 85 سنت برای هر بشکه معامله کند. عرضه نفت خام در بورس انرژی ایران به منظور تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی مبتنی بر ایجاد تنوع در روشهای فروش نفت و استفاده از ظرفیت های بخش غیردولتی به منظور صادرات نفت خام در دستور کار قرار گرفت. شرکت ملی نفت ایران نیز به عنوان مسئول عرضه یک میلیون بشکه نفت خام پس از برگزاری ساعت ها جلسات کارشناسی با حضور مسئولان ارشد وزارت نفت و بورس انرژی، سرانجام 23 مهرماه، اطلاعیه عرضه نفت خام را در سایت رسمی بورس انرژی منتشر کرد تا فرآیند عرضه نفت خام در این بورس آغاز شود.
گام نخست
براساس اطلاعیه شرکت ملی نفت ایران عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در رینگ بین الملل بورس انرژی« در راستای تحقق بند ۱۳ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، مبنی بر ایجاد تنوع در روش های فروش نفت و مشارکت بخش خصوصی و همچنین اجرای بند «ح» ماده ۴ قانون پنج ساله برنامه ششم توسعه کشور» آغاز شده است و با توجه به فراهم شدن زمینه های قانونی و نهایی سازی چارچوب و اصول کلیدی موضوع توسط مراجع ذی صلاح، شرکت ملی نفت ایران با همکاری بورس انرژی ایران و شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، سازوکار اجرایی و جزئیات شرایط عرضه را طراحی و جمع بندی کرده است. ایجاد فضایی شفاف و سالم برای استفاده از ظرفیت های بخش غیردولتی جهت صادرات نفت خام، از مزایای اصلی این طرح اعلام شده است. براین اساس، فروش به صورت ۲۰ درصد ریالی و ۸۰ درصد ارزی خواهد بود که تسویه بخش ریالی (براساس نرخ تسعیر سنا) به صورت نقدی قبل از تحویل محموله و تسویه بخش ارزی به صورت اعتباری، با ارائه ضمانت نامه بانکی تعهد پرداخت ریالی معتبر از بانک های مورد قبول شرکت ملی نفت ایران، پس از تحویل محموله صورت می گیرد. متقاضیان خرید برای شرکت در معامله، باید ۱۰ درصد ارزش سفارش را به صورت ریالی به میزان پیش پرداخت پیش از عرضه به حساب اعلامی شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز کنند که در صورت انجام معامله، بخشی از ۲۰ درصد ریالی محسوب خواهد شد. خریداران بر اساس قیمت پایه اعلامی شرکت ملی نفت ایران که براساس قیمت های معاملاتی امور بین الملل این شرکت خواهد بود، روی قیمت نفت خام رقابت می کنند که انتظار می رود ایجاد چنین فضای رقابتی به کشف قیمت مناسب و شفاف بینجامد. تحویل نفت خام به خریداران در محموله های حداقل ۵ هزار تنی (معادل حدود ۳۵ هزار بشکه استاندارد) قابل انجام است و خریداران می توانند با تجمیع قراردادهای خرید، نسبت به برداشت محموله های بزرگ تر اقدام کنند. به این ترتیب در مرحله اول، عرضه نفت خام در رینگ بین الملل بورس انرژی (ششم آبان ماه)، هشت محموله ۳۵ هزار بشکه ای به قیمت ۷۴ دلار و ۸۵ سنت به ازای هر بشکه از طریق سه کارگزاری خریداری شد.
گام دوم
بیستم آبان ماه به عنوان مرحله بعدی عرضه نفت خام سبک شرکت ملی نفت ایران در رینگ بین الملل بورس انرژی اعلام شد. مرحله دوم عرضه نفت خام در بورس انرژی ایران که از ساعت 14 و 30 دقیقه روز یکشنبه (۲۰آبان ماه) آغاز شد، با معامله ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام پایان یافت که پس از رقابت خریداران، تمامی نفت عرضه شده با قیمت هر بشکه ۶۴,۹۷ دلار به فروش رفت. بر اساس اعلام بورس انرژی ایران، رینگ بین الملل بازار فیزیکی بورس انرژی ایران میزبان عرضه ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام سبک شرکت ملی نفت ایران بود که کل حجم عرضه با ارزشی نزدیک به ۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال معامله شد. خریداران این محموله با ارائه سفارشهای خرید از طریق شرکت های کارگزاری عضو بورس انرژی ایران اقدام به ثبت سفارش در سامانه معاملاتی بورس کردند که بر این اساس، حجم تقاضا برای خرید دومین محموله نفت خام سبک عرضه شده در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران به میزان ۷۰۰ هزار بشکه بود که در نهایت خریداران با سه سفارش خرید ۲۴۵ هزار بشکه ای، ۲۴۵ هزار بشکه ای و ۲۱۰ هزار بشکه ای، موفق به خرید دومین محموله صادراتی نفت خام سبک ایران در رینگ بین الملل بورس انرژی ایران شدند. طبق اعلام سعید خوشرو، مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران شرکت ملی نفت برای تسهیل خرید نفت از سوی بخش خصوصی در بورس انرژی، شرایط داشتن پالایشگاه، قرارداد معتبر و ارتباط با پالایشگران، مشخص بودن مقصد و... را برداشته و تنها عنوان کرده است متقاضیان خرید برای شرکت در معامله باید ۱۰ درصد ارزش سفارش را به صورت ریالی به عنوان پیش پرداخت پیش از عرضه به حساب اعلامی «شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» واریز کنند. خوشرو با بیان این که شرکت ملی نفت ایران همچنین برای تسهیل خرید نفت از سوی بخش خصوصی، مقاصد فروش نفت را برای آنها آزاد گذاشته و آنها می توانند به جز مشتریان سنتی، نفت خام ایران را به هر مقصدی صادر کنند، یادآور شده است: بخش خصوصی مدت ها به دنبال نقش آفرینی موثر در فروش نفت بود و شرکت ملی نفت ایران نیز با آگاهی از این موضوع، تسهیلاتی برای عرضه نفت در بورس در نظر گرفت تا بخش خصوصی با شرایط مساعدتری در موضوع فروش نفت مشارکت کند. در این باره سیدعلی حسینی، رئیس بورس انرژی گفته است: مقام های شرکت ملی نفت سعی دارند تا شرایط فروش نفت خام را از این مسیر تسهیل کنند. مثلاً مقصد صادرات را محدود نکرده اند و شرایط تسویه را بخشی ریالی و بخشی ارزی طراحی کرده اند یا در دوره دوم دوره تسویه از 50 به 60 روز افزایش پیدا کرد. اما نتیجه گیری این موضوع زمانبر است. ایران به نقل از او نوشت:هرچقدر اطمینان سازی بیشتری برای بخش خصوصی رقم بخورد و انعطاف بیشتری از سوی دولت به نمایش گذاشته شود، انگیزه اقتصادی بیشتری در فعالان اقتصادی ایجاد خواهد شد و می توان به بورس انرژی امیدوارتر بود. به طور کلی نفت ایران قابل حذف کردن نیست و اگر این طور بود تاکنون حذف شده بود منتها در بازار مالی باید این ظرفیت را توسعه بدهیم. او در مورد عرضه بعدی نیز گفت: منتظر هستیم که شرکت ملی نفت اطلاعیه بعدی را بدهد و مصر هستیم که عرضه ها منظم انجام شود. مسئولان معتقدند شرکت ملی نفت ایران با تسهیل شرایط حسن نیت خود را به بخش خصوصی نشان داده و ثابت کرد که به دنبال انحصار گرایی در موضوع فروش نفت نیست. باید دید بخش خصوصی این آزمون را چگونه طی خواهد کرد و می تواند بتواند بخشی از فروش نفت ایران را به عهده بگیرد.