در فضیلت شب های قدر
خوشا «قدری» که قدرش را بدانیم
مشعل شب قدر از شب های مقدس و متبرک اسلامی است. خداوند در قرآن مجید از آن به بزرگی یاد کرده و سوره ای نیز به نام «سوره قدر» نازل فرموده است. در تمام سال، شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی رسد. این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است. عبادت در شب قدر، برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان، روزی ، عمر و امور دیگر مشخص می شود. ملائکه در این شب بر زمین فرود می آیند و نزد امام زمان(عج) می روند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می دارند. شب زنده داری، تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار توصیه و تاکید شده است.
انسان هایی که قدر زمان و فرصت های زندگی را می دانند، هیچ موقعیتی را بیهوده و به واسطه کاهلی یا بی توجهی از دست نمی دهند. چنین افرادی قدر و ارزش شب های قدر را نیز دانسته و برای کسب خیرات و برکات این فرصت معنوی تلاش می کنند. در بزرگی، منزلت و تاثیر این شب، بسیار در روایات گفته شده و بسیاری از فرهیختگان و نام آوران علم و ایمان در طول تاریخ اسلامی نسبت به ارزش و اهمیت آن سخن های فراوان گفته اند؛ اما ارزش و جایگاه آن چنانکه باید و شاید، هنوز بر همگان شناخته نشده است.
جایگاه و اهمیت شب قدر
چنان كه درك شب قدر، كاری مشكل است، بیان جایگاه و قدر شب «قدر» عملی است دشوار كه تنها راه یافتگان به آن شب عزیز میتوانند واقعیت و حقیقت آن را بیان دارند؛ چراکه قرآن به پیامبر خدا فرمود: و تو چه دانی که شب قدر چیست؟
در وصف آن همین بس كه از هزار ماه برتر است و مسائلی بر قدر و منزلت این شب افزوده که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد:
1- نزول قرآن
نزول جامعترین، كاملترین و ماندگارترین كتاب الهی بر عظمت و منزلت شب قدر افزوده است. قرآن خود میگوید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْانَ»؛ ماه مبارك رمضان، ماهی است كه در آن قرآن نازل شده است.
اما در چه شبی از شب های آن ماه، قرآن نازل شده است؟ آیه دیگر بیان میكند كه «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ»؛ براستی، آن قرآن را در شبی پربرکت نازل كردیم. این شب مبارك در سوره قدر مشخص شده است كه «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ»؛ به حقیقت ما آن قرآن را در شب قدر فرود آوردیم. پس باید گفت نزول قرآن در چنین شبی، بر عظمت آن میافزاید. این نكته را هم اضافه كنیم كه این نزول، نزول دفعی است بر قلب رسول گرامی اسلام، نه نزول تدریجی كه آغاز آن با آغاز بعثت یعنی 27 رجب همراه است.
2- تقدیر امور
در نامگذاری شب قدر بیان های مختلفی وارد شده است: برخی آن را به معنای شبی با عظمت و بزرگ «لَیْلَةُ الْعَظَمَة» گرفته اند؛ چراکه قدر در قرآن به معنای منزلت و بزرگی خداوند آمده است. در آیه ای میخوانیم: «ما قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ»؛ قدر ندانستند و نشناختند خدا را آنگونه كه حقّ عظمت او بود.
قدر به معنای تقدیر و اندازه گیری و تنظیم است. این معنی را هم لغت تأیید میكند و هم قرآن و روایات. راغب اصفهانی میگوید: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ اَیْ لَیْلَةٌ قَیَّضَها لِأُمُورٍ مَخْصُوصَة»؛ شب قدر یعنی شبی كه خداوند برای تنظیم و تعیین امور مخصوصی آن را آماده و مقرّر کرده و قرآن كریم میفرماید: در آن شب «یُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكیمٍ» هر كاری بر طبق حكمت خداوند، جدا و تعیین و تنظیم میگردد.
طبق روایات فراوانی، سرنوشت افراد برای سال بعد، مانند رزق و روزی، مرگ ومیرها، خوشی ها و ناخوشی ها، حج رفتن و حوادث دیگر زندگی، بر اساس استعدادها و لیاقت ها رقم میخورد و این تقدیر حكیمانه هم در انسان هیچ گونه اجبار و سلب اختیاری به وجود نمی آورد. میتوان بین تمام اقوال اینگونه جمع كرد كه در این شب با عظمت و بزرگ با فرود ملائكه آسمانی، تقدیرات یك سال مشخص و بر قلب حجت زمان(عج) عرضه میشود.
3- سند امامت
شب قدر، بزرگترین سند امامت و تداوم آن در طول زمان است. در روایات فراوانی، وجود شب قدر را در هر زمان دلیل لزوم امامت و بقای آن دانسته اند، از این رو سوره قدر به منزله شناسنامه اهل بیت علیهمالسلام شمرده شده كه به برخی روایات اشاره میشود:
از امام علی(ع) نقل شده که می فرمود: به حقیقت شب قدر در هر سال وجود دارد و امر سال در آن شب نازل میشود و براستی برای آن امر، صاحبان امری است. عرضه شد آنان چه كسانی هستند، فرمود: «اَنَا وَ اَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبی اَئِمَّةً مُحَدَّثُونَ»؛ من و 11 امام از نسل من كه همه امامانی محدث هستند، ملائكه را نمیبینند؛ اما صدای آنها را میشنوند.
و در برخی روایات آمده است كه خود ولایت علی(ع) و ائمه علیهمالسلام جزو تقدیرات آن شب است و دستور داده اند كه با مخالفان برای اثبات امامت و بقای آن و زنده بودن مهدی(عج) به شب قدر استدلال كنید. آری، بقای شب قدر، دلیل محكمی است بر بقای امامت. بقای امامت نیز اقتضا میكند حیات و زنده بودن حضرت مهدی(عج) را و حیات مهدی(عج ) نیز نشانه حیات مذهب پیشتاز و همیشه در صحنه تشیع است. بنابراین اسلام اصیل و قرآن تا ابد زنده است.
از اینجا روشن شد كه شب قدر، یعنی شب ولایت و امامت و معنای روایاتی كه شب قدر را به فاطمه زهرا(س) تفسیر کرده، حقیقت شب قدر امامت و ولایت و حقیقت ولایت و امامت زهرای مرضیه(س) است.
در بحارالانوار روایتی آمده است كه هر كس در شب قدر، از روی ایمان و محاسبه و اخلاص نماز بگزارد، خداوند گناهان گذشته او را میبخشد.
و امام صادق(ع) فرمود: تقدیر امور و سرنوشت ها در شب قدر، یعنی شب نوزدهم، تحكیم آن در شب بیست و یكم و امضای آن در شب بیست و سوم صورت میگیرد.
و امام رضا(ع) فرمود: در شب قدر آنچه در سال واقع میشود، تقدیر و اندازه گیری میشود، از نیكی و بدی و سود و زیان و روزی و مرگ. به همین دلیل نیز شب قدر، شب اندازه گیری نامیده شده است.
4- بخشش گناهان
یكی دیگر از ویژگی های شب قدر، بخشش گناهان و عفو عاصیان و مجرمان است، از این رو باید تلاش کرد تا این فیض عظمای الهی شامل حال انسان شود. وای به حال انسانی كه در شب قدر مورد غفران الهی قرار نگیرد؛ چنانكه پیامبر اكرم(ص) میفرمود: كسی كه شب قدر را درك نكند، بخشیده نشود و خداوند او را از رحمت خویش دور میسازد.
و در جای دیگر فرموده است: هر كس كه از فیض شب قدر محروم شود، از تمام خیرات محروم شده و محروم نمی ماند از خیرات شب قدر، مگر كسی كه با اعمال خویش، خود را محروم کرده باشد.
بنابراین باید تلاش مضاعف کرد تا غفران الهی و بخشش گناهان در این شب، شامل حال انسان شود.
پیامبر اكرم(ص) میفرمود: كسی كه در شب قدر بپا خیزد و آن شب را از روی ایمان، محاسبه و اخلاص بیدار باشد، گناهان گذشته اش بخشوده میشود.
اعمال شب قدر
شب نوزدهم، شب با عظمتی است و آغاز شب هاى قدر به شمار می رود و شب قدر، شبى است كه در طول سال شبى به خوبی و فضیلت آن يافت نمی شود و عمل در اين شب (شب قدر) از عمل در طول هزار ماه بهتر است و تقدير امور سال در اين شب صورت میگيرد و فرشتگان و روح كه اعظم فرشتگان الهى است، در اين شب به اذن پروردگار به زمين فرود می آیند و به محضر امام زمان(عج) می رسند و آنچه را كه براى هر فرد مقدر شده، بر آن حضرت عرضه میدارند.
و اعمال شب های قدر بر دو نوع است:
1_ اعمالى كه در هر سه شب بايد انجام داد.
2- اعمالى كه مخصوص به هر يك از شب های قدر است.
و اما اعمالى كه در هر سه شب باید انجام داد:
اول: غسل. علامه مجلسی دراین باره فرموده است: بهتر است غسل این شب ها را مقارن غروب آفتاب انجام دهید تا نماز شام را با غسل بخوانید.
دوم: دو رکعت نماز است که در هر رکعت بعد از حمد، 7 مرتبه سوره توحید خوانده می شود و بعد از فراغ 70 مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ بگوید. در روایت نبوی است که از جای خود برنخیزد تا حق تعالی او را و پدر و مادرش را بیامرزد.
سوم: قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَما فیهِ وَ فیهِ اسْمُکَ الاْکْبَرُ وَ اَسْماَّؤُکَ الْحُسْنی وَ ما یُخافُ وَ یُرْجی اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقاَّئِکَ مِنَ النّارِ.
چهارم: مصحف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید: اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ. پس 10 مرتبه بگوید: بِکَ یا اَللّهُ و 10 مرتبه بِمُحَمَّدٍ و 10 مرتبه بِعَلی و 10 مرتبه بِفاطِمَةَ و 10 مرتبه بِالْحَسَنِ و 10 مرتبه بِالْحُسَیْنِ و10 مرتبه بِعَلِیّ بْنِ الْحُسَیْنِ و 10 مرتبه بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی و 10 مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و10مرتبه بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ و 10 مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُوسی و 10 مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی و 10 مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و 10 مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی و 10 مرتبه بِالْحُجَّةِ.
پنجم: حضرت سیدالشهدا(ع) را زيارت كند. در روايت آمده است: هنگامی که شب قدر مىشود، منادى از آسمان هفتم از پشت عرش ندا سر می دهد كه خدا هر كه را به زيارت مزار امام حسين(ع) آمده است، آمرزيد.
ششم: اين شب ها (شب های قدر) را احيا بدارید؛ زیرا روايت شده هر كه شب قدر را احيا بدارد، گناهانش آمرزيده مىشود، هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگينى كوه ها و پيمانه درياها باشد.
هفتم: 100 ركعت نماز بجا آورد كه فضیلت بسيار دارد و بهتر آن است كه در هر ركعت پس از سوره حمد، 10 مرتبه توحيد بخواند.
فرصت را غنیمت شمریم
شب قدر، فرصتی است زرین و طلایی برای شست وشوی آینه دل. آن شب، بهترین فرصت است تا خوبی ها را جایگزین بدی ها، صلح و صفا را جایگزین اختلاف و تفرقه، احسان و نیکی را جایگزین ظلم و ستم، احسان به والدین را جایگزین عاق والدین و صله رحم را جایگزین قطع رحم نماییم. نیکو و شایسته است با دادن صدقات، قدمی در مسیر آبادانی خانه آخرت برداریم و با اعمال نیک و خیر، ثواب دوچندان ببریم. در شب قدر که شب زنده داری می کنیم، خداوند نام ما را در گروه نیکبختان ثبت می کند و آتش جهنم را بر ما حرام می سازد. آیا توفیقی بالاتر از این است که آتش جهنم بر ما حرام شود و به خدا نزدیک شویم؟ دعاهای شب های رمضان مجموعه ای است بصیرت بخش که با تکرار تلاوت آنها به صورت هدف هایی برای ما درمی آید. پس هنگام خواندن این ادعیه شایسته و بهتر است مفهوم آنها را نیز همواره مدنظر داشته باشیم و با تلاش و کوشش به سوی این هدف های مطرح شده در دعاها گام برداریم.