بررسی گروه های مختلف شغلی با نگاهی به قوانین متفاوت آن در صنعت نفت
بازنشستگی فقط در 60 سالگی نیست
مشعل همه گروه های شغلی و صنوف، زمانی برای فراغت از کار و بازنشستگی دارند که از آن سن به بعد، فرد از نظر جسمی و شرایط سلامت نمی تواند مثل گذشته کار کند. سن بازنشستگی، موضوعی است که در همه کشورها و شرایط عمومی شغلی وجود دارد و دارای قوانین نسبتا نزدیک به هم است. در کشور ایران، سن بازنشستگی به طور کلی برای مردان ۶۰ سال و برای زنان ۵۵ سال است؛ البته این دوره زمانی در برخی موارد شغلی و شرایط قابل تغییر است و مثلا اگر فرد در شغلی سخت و زیان آور شاغل باشد، این سن برای بازنشستگی کمتر می شود.
برخی گروه های شغلی هستند که تحت قوانینی خاص و متفاوت اجرا می شوند و قانون بازنشستگی در آنها متفاوت است. به عنوان نمونه کارکنان صنعت نفت که در مناطق سخت کار می کنند، شرایط بازنشستگی متفاوتی دارند. برای مردان و زنانی که شاغل در مشاغل سخت و زیان آور هستند، شرط سنی برداشته می شود. به عبارتی چنانچه شغل فرد سخت شناخته شود و هنوز به سن بازنشستگی نرسیده باشد، با تشخیص کمیته مشاغل سخت و زیان آور، می تواند مشمول این قانون شود. همچنین اگر متقاضی جانباز یا آزاده باشد، شرایط سنی آسان تر می شود و با ۱۰ سال کمتر، یعنی در سن ۵۰ سالگی و ۴۵ سالگی می تواند بازنشسته شود.
قوانین و الزام هایی که برای بازنشستگی لازم است
خوب است چند نمونه از قوانین بازنشستگی در شرایط متفاوت را مرور کنیم. از جمله بازنشستگی با ۲۵ سال سابقه است که البته از سال 93 برای مدت محدودی به اجرا در آمد؛ اما به دلیل هزینه هایی که برای دولت و کارفرما داشت، متوقف شد. در این شیوه از بازنشستگی، کارفرما و دولت 5 سال مابقی تا 30 سال فعالیت متقاضی را باید پرداخت می کردند تا متقاضی بتواند با 25 سال، سابقه بازنشسته شود. مدل دیگر، بازنشستگی افراد با 20 سال سابقه تامین اجتماعی است. در قوانین بازنشستگی، مردان و زنان پس از ۲۰ سال سابقه کار، می توانند در سن ۶۰ سالگی و ۵۵ سالگی با 20 روز بازنشسته شوند. این قوانین درباره مشاغل سخت، جانبازان، آزادگان و معلولان متفاوت است. از طرفی زنان می توانند با ۲۰ سال سابقه کاری در سن ۴۲ سالگی نیز بازنشسته شوند؛ البته در این شرایط حقوق آنها براساس ۲۰ روز در ماه پرداخت می شود. همچنین افراد می توانند با سابقه کمتر از 20 سال یعنی 15 سال هم بازنشسته شوند. در این مدل بازنشستگی، بعضی مزایا یا شرایط فرق دارد. به این صورت که پس از تایید بازنشستگی، مستمری براساس ماده ۱۱۱ قوانین بازنشستگی محاسبه نمی شود و حقوق فرد متقاضی براساس ۱۵ روز از ماه واریز می شود.
بازنشستگی با سختی کار
فعالیت در مشاغلی که سخت و آسیب رسان محسوب می شوند، بسیار متفاوت است و شرایط بازنشستگی این مشاغل نیز با فعالیت های عادی تفاوت دارد. در این نوع از مشاغل، مردان و زنان می توانند با ۲۰ سال سابقه کاری درخواست بازنشستگی کنند و برای آنها شرایط سنی تعیین نمی شود. در بازنشستگی با شرایط سخت و زیان آور، اگر فرد آسیب های جسمی یا روحی دیده باشد، می تواند زودتر از ۲۰ سال هم تقاضای بازنشستگی کند. در این موارد، کمیسیون پزشکی شرایط جسمی و روحی فرد متقاضی را تایید می کند و در صورت تایید، هر سال سابقه فرد متقاضی یک سال و نیم محسوب می شود. طبق تعریف سازمان تامین اجتماعی، کار سخت و زیان آور، به مشاغلی گفته می شود که در آن عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و بر اثر اشتغال کارگر در این محیط، تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت های طبیعی (جسمی و روانی) به او وارد می شود که نتیجه آن، بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است. مشاغل سخت و زیان آور به دو گروه (الف) و (ب) تقسیم بندی می شوند. گروه (الف) شامل مشاغلی است که دو ویژگی «سخت» و «زیان آور» با ماهیت شغل ارتباط دارد؛ اما چنانچه کارفرما تمهیدات ایمنی و بهداشتی را در محیط کار اعمال کند، می توان سختی این مشاغل را حذف کرد؛ اما در گروه (ب) با مشاغلی رو به رو هستیم که ماهیتا «سخت» و «زیان آور» هستند و در صورت به کارگیری تمهیدات بهداشتی و ایمنی و تدابیر مناسب، سختی کار کاهش می یابد؛ ولی «سخت» و «زیان آور» بودن آن حذف نمی شود. شورای عالی کار و شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت کار، فهرست مشاغل «سخت» و «زیان آور» را گردآوری کرده که این لیست به تصویب وزارت کار و بهداشت رسیده است. اولین شغل «سخت» و «زیان آور» ذکر شده در این فهرست که در سایت وزارت کار موجود است، به کار در معدن اعم از تحت الارضی یا سطح الارضی مربوط می شود.
شرایط متفاوت بازنشستگی در صنعت نفت
صنعت نفت، به عنوان یکی از قدیمی ترین صنایع در کشور، بیشترین سابقه را در مقررات بازنشستگی دارد. آنطور که در اسناد صنعت نفت آمده، سابقه این قوانین برای کارکنان به سال 1308 خورشیدي برمی گردد. در آن زمان برای اولین بار «صندوق ذخیره احتیاط» به منظور حمایت و صیانت از کارمندان صـنعت نفـــت در دوران پیـري و بیماري و از کار افتادگی شکل گرفت. پس از آن در سال 1326 این مقرارت اصلاح شد و پس از تصویب شوراي عـالی نفـت بـه اجـرا درآمد. این قانون و آیین نامه اجرایی آن در سال 1344 یک بار دیگر تغییر کرد و پس از انقلاب اسلامی هم اگر چه بخش هایی از مواد آن اصلاح شد؛ اما شکل کلی آن باقی ماند. وجود طرح هاي مختلف بازنشستگی و قابل انعطاف بودن آنهـا بـا شـرایط و محـیط کـار، مبتنـی بـر تغییـرات حاصـل در صــنعت نفـت از یک سو و صیانت از حقـوق کارکنان در صورت مازاد شدن یـا فـراهم نبـودن امکـان پیشـرفت کارمنـد از سـوي دیگـر، از عمـده دلایـل تنـوع و انعطاف طرح ها در چارچوب بازنشستگی قبل از موعد و برقراري مستمري معوق است. این مجموعـه مقررات، تمامی کارمندان رسمی ایرانی شرکت ملی نفت ایران و شرکت هاي فرعی و وابسته بــه آن و تمامی کارمندان و بازماندگان آنان در شرکت هایی که از بدو تأسیس صـندوق بازنشسـتگی بـه عضـویت آن درآمـده یـا در حال حاضر عضـو صـندوق هستند را شامل می شود. طبق این قوانین که در صنعت نفت متفاوت است، سن بازنشستگی بر سابقه اولویت دارد و حتی اگر فرد 40 سال هم سابقه کار داشته باشد، باید تا 60 سال مشغول به کار باشد. البته این مقررات صنعت نفت مرتبط با کارکنان رسمی است و در مورد کارکنان پیمانکاری شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت که تعدادشان هم کم نیست، شرایط کلی سازمان تامین اجتماعی در مورد بازنشستگی اجرایی می شود.