دولت سیزدهم چه رویکردی برای برداشت صیانتی از منابع هیدروکربوری دارد؟

فناوری در خدمت تولید ثروت

مشعل       افزایش ظرفیت تولید و برداشت صیانتی از منابع هیدروکربوری با فراخوان اخیر شرکت ملی نفت ایران به شرکت های فناور با محوریت احیای چاه های بسته و کم بازده کلید خورد. در این فراخوان طرح احیای چاه های بسته و كم بازده نفت از سوی مدیریت سرمایه گذاری و کسب وکار شرکت ملی نفت ایران در مسیر اجرای بندهای ۱۴ و ۱۵ سیاست های اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری مبنی بر افزایش ذخایر نفت و گاز كشور و توسعه ظرفیت های تولید و برداشت صیانتی از منابع هیدروكربوری كشور و مستند به قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت و نیز قانون اساسنامه شركت ملی نفت ایران با هدف اشتغال زایی، تحقق اقتصاد دانش بنیان و نیز بهره گیری از توان جوانان مستعد و نخبه، احیای چاه های بسته و كم بازده نفت با استفاده از روش های فناورانه در دستور كار   قرارگرفته است.

صیانت که از نظر لغوی  به معنای حفظ کردن و نگه داشتن است، در حوزه منابع هیدروکربوری تولید بهینه از مخزن تعبیر می شود و در واقع فعالیت عظیمی از اقدام های فنی اعم از جمع آوری اطلاعات، توصیف و شناخت مخزن، مدل سازی، بررسی روش های تولید در دوره های مختلف، اقدام های توسعه ای شامل حفاری (افقی) و نصب تأسیسات روزمینی، شناخت ساختارهای زمین شناسی و مخزنی، اعمال روش های مختلف افزایش برداشت را شامل می شود که منجر به حفظ و تأمین انرژی تولیدی مخزن است.

واضح است که  تداوم طولانی مدت تولید، رسیدن به بیشترین مقدار تولید و کمترین آسیب دیدگی به مخزن و جلوگیری از هدر رفت سیالات را شامل می شود و بنابراین انجام هرگونه اقدام فنی که منجر به کمترین میزان هرزروی، تثبیت و یا افزایش انرژی مخزن به حالت اولیه و ارتقای ظرفیت تولید شود، مصداق تولید صیانتی و حفظ و نگهداری ذخایر هیدروکربوری محسوب می شود.

 

صیانت از مخازن در بطن اقتصاد مقاومتی

سياست های كلي اقتصاد مقاومتي که با هدف تأمين رشد پويا و بهبود شاخص هاي مقاومت اقتصادي و دستيابي به اهداف سند چشم انداز 20 ساله، سياست هاي كلي اقتصاد مقاومتي با رويكردي جهادي، انعطاف پذير، فرصت ساز، مولد، درون زا، پيشرو و برون گرا ابلاغ شده است، در بندهای 14 و 15  افزايش ذخاير راهبردي نفت و گاز كشور به منظور اثرگذاري در بازار جهاني نفت و گاز و تأكيد بر حفظ و توسعه ظرفيت هاي توليد نفت و گاز، به ويژه در ميادين مشترك و افزايش ارزش افزوده از طريق تكميل زنجيره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه توليد كالاهاي داراي بازدهي بهينه (براساس شاخص شدت مصرف انرژي) و بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشيمي و فرآورده هاي نفتي با تأكيد بر برداشت صيانتي از منابع را مورد توجه قرار داده است.

 

دولت سیزدهم چه هدفی دارد؟

افزایش میزان بازیافت نفت و حفظ انرژی اولیه مخازن  از اولویت خاصی برخوردار است و صیانت از ذخایر هیدروکربوری و روش های صحیح بهره برداری از مخازن نفت و گاز کشور از جمله سیاست های مهم وزارت نفت دولت سیزدهم در مسیر تثبیت اقتدار ملی و رشد و شکوفایی اقتصادی کشور به شمار می رود.

جواد اوجی (دوشنبه ۲۹ آذر) در روز ملی پژوهش با اشاره به اینکه برنامه تازه وزارت نفت برای توسعه میدان های نفت و گاز چاه محور خواهد بود، تأکید کرد: اعتقاد داریم می توان با استفاده از توان دانش بنیان ها بیش از ۷۰۰ حلقه از این چاه ها را در زمانی کمتر به بازده و بهره وری بالایی رساند. با توجه به وجود بیش از ۵ هزار و ۵۰۰ حلقه چاه نفت و گاز در ۴۰۰ میدان نفت و گاز کشور، با استفاده از توان شرکت های دانش بنیان بی شک می توانیم ظرفیت تولید سالانه شاید بیش از ۸۰ میلیون بشکه نفت را از این چاه های کم بهره و کم بازده با کمترین سرمایه و ریسک داشته باشیم.

طبق اعلام اوجی، هر حلقه چاه نفت یا گازی که در خشکی یا دریا حفاری می شود، حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون دلار هزینه حفاری، تأسیسات درون چاهی و روسطحی دارد که یک تا یک سال و نیم هم زمان می برد، با برنامه ریزی مطلوب شرکت ملی نفت ایران و با استفاده از توان دانش بنیان ها، می توانیم بیش از ۷۰۰ حلقه از این چاه ها را در زمانی کمتر به بازده و بهره وری بالایی برسانیم.

 

تولید صیانتی در صدر برنامه های دولت

اوجی در برنامه خود با اشاره به سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در بخش نفت و گاز مبنی بر اتخاذ تدابیر و راهکارهای مناسب برای گسترش اکتشاف نفت و گاز و شناخت کامل منابع کشور و افزایش ظرفیت تولید صیانت شده نفت، متناسب با ذخایر موجود و برخورداری کشور از افزایش قدرت اقتصادی، امنیتی و سیاسی را مورد توجه قرار داده است.

او همچنین با اشاره به عدم توجه جدی به ظرفیت سازی و پروژه های حفظ و نگهداشت توان تولید این نکته را یادآور شده است که طی چند سال گذشته نه تنها ظرفیت تولید نفت کشور افزوده نشده است؛ بلکه عملا ظرفیت تولید نفت به نحو قابل ملاحظه ای کاهش یافته است.

در نظر داشتن این مساله تلاش و پیگیری جهت صیانت و ارتقای ضریب بازیافت میادین نفتی کشور مبتنی بر اجرای پروژه های تحقیقاتی و طرح های بهینه سازی تولید و استفاده از روش های نوین ازدیاد برداشت از جمله اولویت ها به شمار می رود.

محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز با در نظر داشتن این سیاست مهم اشاره کرده است: امروز در مجموع ۱۲۰۰ میلیارد بشکه معادل نفت خام منابع هیدروکربوری زیرزمین وجود دارد که در ۴۰۰ مخزن نفت و گاز جای گرفته است و در شرایط کنونی کمتر از ۳۰ درصد منابع کنونی را با فناوری های موجود می توان برداشت کرد.

سخنانی که جمع بندی آن تکیه بر بهره بردن از علم و فناوری به منظور تبدیل کردن ذخایر موجود به ثروت دارد. با این حال به نظر می رسد وزارت نفت در بهره گیری از علم و فناوری صرفا نگاه به داخل نداشته است که بررسی توافق های نفتی ایران و روسیه با رویکرد استفاده از توان شرکت های روسی در ساخت تجهیزات و انتقال فناوری  و همچنین توسعه میدان های نفت و گاز ایران با مشارکت شرکت های روسی را در این مسیر می توان ارزیابی کرد.

 

رویکرد مهم در بهره گیری حداکثری از فناوری

بعد دیگر فراخوان صادر شده از سوی شرکت ملی نفت ایران بهره گیری از علم و فناوری شرکت های فعال در این حوزه است که به منظور آنکه سهم قابل توجهی برای تولید ثروت از مخازن زیرزمینی داشته باشیم، باید از حداکثر نقش فناوری استفاده کنیم.

این فراخوان از یک سو توجه به منابع هیدروکربوری و از دیگر سو توجه به شرکت های دانش بنیان را مورد توجه قرار داده است. همان میزان که شرکت های دانش بنیان به بلوغ و توانمندی قابل توجهی رسیدند که امکان تامین نیازهای کشور در عرصه های مختلف را دارند، صنعت نفت نیز تدبیر و برنامه ریزی دقیق به منظور بهره گیری از این پتانسیل را فراهم می سازد.

 در برنامه جدیدی که صنعت نفت مدنظر دارد، جدا از بحث توسعه مخزن محور، نگاه چاه محور خواهد بود.

براساس اعلام صندوق نوآوری و شکوفایی در حال حاضر ۶ هزار شرکت دانش بنیان، ۱۰ هزار شرکت فناور مستقر در پارک های علم و فناوری با عمق تکنولوژی کمتر و ۶ هزار شرکت استارت آپی تحت عنوان نوآفرین در ایران مشغول به فعالیت هستند. درباره عملکرد شرکت های دانش بنیان و نقش آن ها در اقتصاد، از سوی دستگاه های متولی گزارش های منسجمی منتشر نشده است؛ از این رو از بررسی آمار و اعداد موجود در این باره نتایج مختلفی به دست می آید. برخی گزارش های رسمی از حجم ۱۱ میلیارد دلاری اقتصاد دانش بنیان در پایان سال ۱۳۹۸ حکایت دارد. آماری هم از بررسی دوره ای ۱۰ ساله وجود دارد که نشان می دهد ایران تا پایان سال ۱۳۹۸ در تاسیس و راه اندازی شرکت های موسوم به دانش بنیان رشد قابل توجهی داشته است.

وزیر نفت پیش از این  گفته بود که  وزارت نفت دولت سیزدهم این قول را می دهد که از شرکت های دانش بنیان حمایت گسترده ای داشته باشد. زمینه استفاده از توانمندی شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت مهیاست و بی تردید این شرکت ها می توانند تحول بزرگی را در صنعت نفت و کاهش هزینه ها، افزایش محصولات و بهره وری بالاتر رقم بزنند.

اوجی در سرفصل مجزایی در برنامه خود با عنوان سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری برنامه ششم توسعه، دانش بنیان کردن صنایع بالادستی و پایین دستی نفت و گاز با تاسیس و تقویت شرکت های دانش بنیان برای طراحی، مهندسی، ساخت، نصب تجهیزات و انتقال فناوری به منظور افزایش خودکفایی را مورد تاکید قرار داده است. او در بیان چالش های پیش روی صنعت نفت نیز عدم توجه جدی به شرکت های دانش بنیان به منظور توسعه فناوری و ساخت داخل به ویژه در اقلام پرمصرف را یادآور شده است.  اوجی در بندی با عنوان ارتقای فناوری و حمایت از شرکت های دانش بنیان با هدف افزایش ساخت داخل نگاه ویژه ای به موضوع شرکت های دانش بنیان دارد و از جمله در این بخش از موضوعاتی همچون توسعه نوآوری در صنعت نفت مبتنی بر نظام ملی نوآوری؛ بهبود مستمر فرایندها و محصولات مبتنی بر پیشرفت رو به جلوی فناوری، سازمان و بازار با هدف خلق ارزش اقتصادی بیشتر در دوره گذار انرژی از سوخت های فسیلی به سوی انرژی های تجدیدپذیر و تحول دیجیتال و هوش مصنوعی به عنوان انقلاب صنعتی چهارم یاد کرده است و در ادامه موضوعاتی همچون اجرای زیست بوم (اکوسیستم) نوآوری صنعت نفت به عنوان پاسخی مناسب برای نقش آفرینی پویا در شرایط بسیار سخت رقابتی و در حال تغییر بین المللی از طریق شبکه سازی و خوشه بندی بازیگران فناور، غیررسمی و بخش خصوصی، حمایت از پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت به منظور توسعه فعالیت های دانش بنیان در صنعت نفت، ایجاد سامانه عرضه و تقاضای فناوری های موردنیاز صنعت نفت، سیاست گذاری و فرهنگ سازی به منظور افزایش ظرفیت جذب فناوری در صنعت نفت، فعال سازی دیپلماسی نوآوری با کشورهای منطقه و جهان به منظور افزایش تبادلات فناورانه صنعت نفت را مورد اشاره قرار داده است. طی این برنامه، در بخش امور سرمایه گذاری و تامین منابع مالی نیز مساله دانش بنیان ها مورد توجه قرار گرفته و به تدوین نظام جامع پژوهشی و برنامه ریزی و حمایت از فناوری ها و فعالیت های دانش بنیان برای استفاده از فناوری های پیشرفته و انتقال دانش فنی در صنعت نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشی با همکاری سایر وزارتخانه ها و دستگاه های ذی ربط اشاره شده است.

 

افزایش سهم فناوری در صنعت نفت

در همین زمینه مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران   از آمادگی این شرکت برای افزایش سهم فناوری در این صنعت خبر داده است. محسن خجسته مهر استفاده از توان شرکت های فناورانه در فعال کردن چاه های کم بازده را به عنوان یکی از راهبردهای مطالعاتی شرکت ملی نفت ایران عنوان کرده و گفته است: مقرر شده است تا هزینه های مربوط به این قرارداد از محل افزایش تولید همین چاه ها و در قالب قراردادی با بستر مناسب پرداخت شود. با سرلوحه قرار دادن سیاست های اقتصاد مقاومتی در صدر برنامه های دولت سیزدهم، می توان افق افزایش ظرفیت تولید و برداشت صیانتی از منابع هیدروکربوری را «دست یافتنی» ارزیابی کرد که حاصل جمع تزریق فناوری به رگهای صنعت نفت در مسیر صیانت و حفاظت از منابع هیدروکربوری خواهد بود.