پژوهشگاه صنعت نفت سهم قابل توجهی در صرفه جویی های ارزی دارد
تحقق ماموریت دوگانه درآمد و رشد فناورانه
مشعل «صرفه جویی 50 هزار دلاری با 50 میلیون تومان»، این تیتر یکی از گفت و گوهای جالب و شنیدنی با مجری پروژه نرم افزار آنالیز داده های سنگ مخزن در پژوهشگاه صنعت نفت است. نمونه این داستان تلاش و در نتیجه صرفه جویی قابل توجه برای کشور در بخش های مختلف صنعت نفت بارها دیده و شنیده شده و در این سال ها مورد حمایت جدی بوده است؛ اما برای این تلاش ها که عمدتا از سوی گروه های نوآور و جوان اجرایی می شود، بخش هایی از صنعت نظیر پژوهشگاه صنعت نفت، بیش از سایر بخش ها پیشتاز و حمایت کننده هستند. نقش بی بدیل پژوهشگاه صنعت نفت در ایجاد زمینه برای نوآوری و روش های فناورانه در صنعت نفت، با هدف مستقل شدن از شرکت های خارجی، دانش بومی و کاهش هزینه های اجرایی و در نتیجه صرفه جویی ارزی قابل بررسی است و می توان آن را به عنوان یک دستاورد بیشتر مورد توجه قرار داد.
در سابقه و اهداف اولیه پژوهشگاه صنعت نفت از ابتدا تا امروز، پیش بینی شده بود که این مجموعه به شکلی پیشرو در زمینه فناوری، علوم و تکنولوژی های جدیدی که در صنایع نفت و مرتبط با نفت وجود دارد، حرکت کند. «اثربخشی در صنعت از طریق پژوهش و توسعه فناوری و ارائه راه حل های فناورانه» و «ثروت آفرینی از طریق تکمیل زنجیره توسعه و تجاری سازی فناوری با رویکرد شبکه سازی و بهره مندی از ظرفیت های داخلی و خارجی» از جمله مهم ترین اهداف این مجموعه است که در همه برنامه ها و زیرمجموعه ها در اولویت قرار دارد. همسو با منویات مقام معظم رهبری در حوزه سیاست های اقتصاد مقاومتی، اقدامات بسیاری انجام شده که وابستگی های قدیمی را کاهش داده یا حذف کرده است.
نقش پررنگ در داخلی سازی کاتالیست ها
از سوی دیگر، تحریم های همه جانبه و شرایط اقتصادی که بعد از دوران کرونا ایجاد شد، بسیاری از شرکت های داخلی در صنایع، بخصوص صنعت نفت را به سمت صنایع داخلی و توانمندی جوانان و فناوری داخلی سوق داد که نتایج موفق و قابل توجهی را هم به همراه داشت. بارها شاهد اخبار موفقیت گروه های دانش بنیان و بومی سازی تجهیزات و الزاماتی در صنعت نفت بودیم و هستیم و این روند جدا از اهداف اولیه که خودباوری و استقلال است، صرفه اقتصادی و در ادامه درآمد ارزی قابل توجهی را به همراه دارد. انواع کاتالیست ها و حلال های مورد استفاده در صنعت نفت، یکی از نمونه های مهمی هستند که دامنه و گستردگی زیادی دارند و در این سال ها با کمک فناوری و توان داخلی، تحولات بزرگی را در تولید انواع کاتالیست های استراتژیک داشته ایم.
درآمد حداقل 500 میلیون دلاری با داخلی سازی
بخش قابل توجهی از این اقدامات، به طور مستقیم به سیاست ها و برنامه ریزی هایی برمی گردد که پژوهشگاه صنعت نفت، به عنوان پشتوانه علمی و فناوری صنعت نفت در ارتباط با بخش های مختلف پایین دستی و بالادستی صنعت نفت دارد. پژوهشگاه صنعت نفت، همکاری گسترده ای را با مراکز رشد و فناوری بخش های مختلف در بخش نفت ، گاز، پتروشیمی و پالایش و پخش و سایر بخش های صنعت نفت دارد و درنتیجه این همکاری ها در فاصله یک سال حداقل ۲۰۰ میلیون دلار صرفه جویی ارزی حاصل شده و این روند تا امروز ادامه دارد و نشانه های این حضور و اثر گذاری پژوهشگاه صنعت نفت را می توان در مجموعه هایی همچون طراحی و دانش فنی کاتالیست های مورد استفاده در ستاره خلیج فارس، پالایشگاه امام خمینی شازند اراک، پالایشگاه ایلام و ... دید که سالانه از خروج ده ها میلیون دلار ارز جلوگیری می شود. بر اساس این گزارش و آمار پژوهشگاه صنعت نفت، به طور سرجمع در طول 2 سال نیز تقریباً اثربخشی اقتصادی پژوهشگاه در صنعت نفت و گاز حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. یعنی فناوری ها در همه حوزه ها چه پایین دست، چه بالادست، چه انرژی و محیط زیست حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است؛ البته باید گفت که دستاوردهای پژوهشگاه را باید به دو بخش دستاوردهای اقتصادی و راهبردی تقسیم بندی کرد. نکته قابل توجه در این عملکرد پژوهشگاه صنعت نفت، آن است که این بخش، وقتی یک دانش فنی را توسعه می دهد، خودش تجارتی نمی کند و وارد مرحله تولید صنعتی نمی شود، چون در مأموریت آنها این بخش پیش بینی نشده و در عوض این دانش فنی را به شرکت های خصوصی واگذار می کند و در قبال آن حق لیسانس (رویالیتی) دریافت می کند. از این طریق، هم منابع مالی پایدار پژوهشگاه تامین و هم فرصتی برای بخش خصوصی و شرکت های دانش بنیان فراهم می شود. بر اساس این گزارش، پژوهشگاه مجموعه ای پژوهشی و فناوری است که در همه زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، مسائل مربوط به زمین شناسی، اکتشاف، بهره برداری، حفاری، پالایشگاه های گاز، شیرین سازی و ایجاد ارزش افزوده از منابع گازی و مواد نفتی فعالیت می کند. این همکاری ها در بیشتر موارد در ارتباط شرکت های دانش بنیان برای تامین نیازهای صنعت نفت ایران صورت می گیرد تا در غیاب شرکت های خارجی، لطمه ای به صنعت عظیم تولید انرژی کشور وارد نشود. پژوهشگاه صنعت نفت، یکی از قدیمی ترین پژوهشگاه های کشوربه شمار می رود که در ارتباط با دانشگاه ها و بخش های مختلف صنعت و جوانان است. باید توجه داشت که نسل نو فعالیت های علمی کشور، توسعه اکوسیستم های نوآوری است که حاصل توسعه اکوسیستم نوآوری، شکل گیری فناوری های تاثیرگذار در صنعت بویژه صنعت نفت کشور است. راه اندازی مراکز نوآوری در پژوهشگاه صنعت نفت هم می تواند حلقه ای از زنجیره تجاری سازی علم و زمینه ای مناسب برای جوان های خلاق و با استعداد پس از پشت سر گذاشتن مراحل آموزشی باشد.
6 هزار میلیارد ریال پروژه بالادستی در دستور کار
بر اساس اعلام مسؤولان پژوهشگاه صنعت نفت در نتیجه همکاری های مشترک پژوهشگاه صنعت نفت حداقل 6هزار میلیارد ریال پروژه بالادستی در دستور کار خود دارد که در حوزه های مختلف بالادستی شامل اکتشاف، حفاری، تولید و ازدیاد برداشت فعال است. در نتیجه این مطالعات، الگوهای تفسیری به منظور ارزیابی نتایج مطالعات آزمایشگاهی سازوکارهای مؤثر بر ازدیاد برداشت، فناوری های ارزیابی آزمایشگاهی روش های ازدیاد برداشت در مخازن کربناته شکاف دار و فناوری های طراحی، اجرا و پایلوت طرح های ازدیاد برداشت این مخازن توسعه می یابد. همچنین فناوری های حل مشکلات آسفالتین در چاه ها و تأسیسات سطحی، فناوری های طراحی و ارزیابی عملکرد لایه شکافی در مخازن کربناته و فناوری های کاهش آسیب سازندی در مخازن کربناته شکاف دار هم ارتقا خواهد یافت. افزایش ضریب بازیافت هم که هدف اصلی اجرای این دست از پروژه هاست. افزون بر انجام طرح های پژوهشی، پژوهشگاه صنعت نفت درصدد شناسایی نیازهای فناورانه آینده صنعت نفت برای توسعه فناوری های نوین و پیگیر تأمین این نیازها در قالب طرح های آینده پژوهی است. این اقدام برای توسعه شبکه همکاری با دانشگاه ها، شرکت های دانش بنیان، شتاب دهنده ها، پارک های علم و فناوری و شرکت های اکتشاف و تولید فعال در حوزه بالادستی است و همه این موارد، در فاصله ای کوتاه به افزایش درآمد و صرفه جویی های قابل توجه ارزی می انجامد. باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از این شرایط در همین دوران محدودیت ها و تحریم های همه جانبه بوده که باعث تکیه بر توان داخلی شده است. در واقع پژوهشگاه صنعت نفت جدا از تامین درآمدهای پایدار و صرفه جویی ارزی در بخش های فنی، توانسته در همین دوران، جای شرکت های خارجی را پر و از خسارت مالی و آسیب فنی به صنعت نفت جلوگیری کند. ضمن اینکه در این مسیر، رابطه پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه های مختلف و تعامل متقابل با صنعت نفت استحکام و قوام بیشتری یافته و پروژه های مشترک فناورانه زیادی هر دو بخش را به هم گره زده است.