چگونه کودکان را با محرم و کربلا آشنا کنیم؟
محرم، بهترین نهضت و ماه انسان سازی است. آشنا کردن کودکان با امام حسین(ع) و معارف کربلا مساله ای است که ذهن بسیاری از والدین را درگیر آن کرده است. شاید دغدغه بسیاری از والدین این باشد که چگونه و برای چه کودک خود را با امام حسین(ع) آشنا کند؟ آیا نیاز است که برای کودکان از کربلا و اتفاقات آن چیزی گفت؟ در این ماه می توان ریشه یک ارتباط معنوی و عارفانه را میان کودکان و سالار شهیدان حسین(ع)به وجود آورد. محرم بهترین فرصت برای تربیت نسل هاست. والدین باید از همان دوران کودکی ریشه محبت امام حسین (ع) را در قلب های کوچک کودکان خود به وجود آورند. در مطلب پیش رو کوشیده ایم تا در این باره راهکارها و روش هایی را با شما در میان بگذاریم.
همان طور که همه می دانیم، امام حسین(ع) کودکان خود را از معرکه کربلا دور نکرد و با آنها با مهربانی و لطافت برخورد می کرد. حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در فشار و شتاب و سنگینی ظهر عاشورا به درخواست دختر سه ساله توجه فرمود و او را بر دامن نشاند. به راستی چطور اباعبدالله الحسین(ع) را به کودکان بشناسانیم و چطور از فرصت ناب محرم استفاده کنیم؟ باید بدانیم که حضرت امام حسین(ع) متعلق به تمام افراد است و کودکان و نوجوانان در این ماه سهم ویژه معرفتی دارند. مهمترین شرکت کنندگان در عزاداری های محرم، کودکان و نوجوانان هستند و آن ها می توانند بیشترین بهره را بگیرند و آینده جامعه را با سبک زندگی و معرفت امام حسین(ع) بسازند. زمانی که پدر و مادر، کودک خود را به مجالس امام حسین(ع) می برند، اولین کاری که باید انجام دهند، آشنایی آنها با کودکانِ کربلاست. زمانی که پدر و مادر با عاطفه و حماسه، در حدی که برای آنها قابل فهم باشد، مصائب کودکان امام حسین(ع) را بیان کنند، بچه ها عمیقاً با آن ارتباط برقرار می کنند. والدین نباید مصائب کودکان کربلا را به گونه ای برای کودک خود بازگو کنند که اعصاب او تحریک شود وبترسد، چون روضه های اباعبدالله الحسین (ع) لطافت خود را دارند. آنها می توانند کودک خود را متناسب با سن او با کودکان ابا عبدالله الحسین (ع) آشنا کنند. برای مثال از احساس حضرت سکینه(س) برای بچه های خود بگویند.
زبان کودکانه
فرزندی می تواند عاشورایی باشد که از همان ابتدا با زبان کودکانه و در حد فهم خودش با فلسفه و درس های عاشورا آشنا شود. پدر و مادر باید بدانند که محبت اگر بر پایه شناخت نباشد، عمق چندانی نمی گیرد و نمی تواند تاثیر خود را تا کل زندگی فرد گسترش دهد. بهتر است زبان انتقال، زبان کودکانه و در قالب داستان باشد. در کودکی بیشتر پایه ارتباط فرد با اهل بیت علیهم السلام بر مبنای محبت است نه مفاهیم انتزاعی؛ اما اگر با فرزند نوجوان روبه رو هستیم، باید این مفاهیم ارزشمند را به شکلی عمیق تر برای آنها بازگو کنیم. بدیهی است که نمی توانیم چیزی را بگوییم و آموزش دهیم که خودمان آن را نشناسیم پس بهتر است با مطالعه و بالا بردن اطلاعاتمان، یک مرجع خوب برای پرسش های فرزندانمان باشیم.
آموزش بر اساس سن
یکی از اقدام های مهم والدین در زمینه آموزش واقعه کربلا و عاشورا به فرزندانشان، این است که آرام آرام و گام به گام فرزندانشان را با این مساله آشنا کنند و بهترین روش آموزش هم این است که به هر کودکی با توجه به سنی که دارد، آموزش داده شود. کودکانی که سن کمی دارند و هنوز درک قابل توجهی از محرم و کربلا ندارند، می توانند با الگوبرداری از پدر و مادر خود با این موضوع آشنا شوند. مثلا وقتی ببینند، پدر و مادر خود لباس مشکی بر تن کرده اند، آنها هم لباس مشکی می پوشند و همراه آنها به مراسم عزاداری امام حسین(ع) می روند.
حرف زدن درباره واقعه عاشورا
کودکانی که سن بالاتری دارند و نزدیک به دوره نوجوانی هستند، درک بالاتری دارند و دامنه لغات آنها تکمیل شده، با حرف زدن می توان آنها را با عاشورا و محرم آشنا کرد. می توان برای آنها با زبان ساده و به صورت روان از واقعه عاشورا و کربلا سخن گفت. والدین فقط باید توجه داشته باشند که از زیاده گویی و جزئی گویی خودداری کنند و داستان را با کلمات بسیار ساده و روان توضیح دهند.
حضور در مراسم مذهبی
یکی دیگر از راه هایی که می توان به کودکان و حتی نوجوانان، واقعه عاشورا را آموزش داد، حضور و همراهی همه اعضای خانواده در مراسم مذهبی، مساجد و هیئت هاست. محرم و مراسم عزاداری این ایام یک فرصت تربیتی برای خانواده ها، کودکان و جامعه است. وقتی یک کودک ببیند که پدر و مادر و بقیه اعضای خانواده اش لباس مشکی می پوشند و با اشتیاق تمام در مراسم عزاداری امام حسین(ع) شرکت می کنند، او هم این اشتیاق را به دست می آورد و هم در ذهنش به کنجکاوی نسبت به این اتفاق می رسد. همین تجربه کردن بهترین فرصت یادگیری است و بذر آشنایی با محرم و امام حسین(ع) را در دل بچه ها را می کارد.
مسئولیت دادن به کودکان
یکی دیگر از راه ها برای آشنایی کودکان با محرم و ایجاد عشق و محبت نسبت به این خاندان، مسئولیت دادن در مراسم امام حسین(ع) به کودک است. این که از کودک بخواهیم کفش های عزاداران حسینی را مرتب و یا در تقسیم نذری به آنها کمک کند، همچنین در آماده سازی هیئت از آنها کمک بگیریم و یا از کودکانمان نظر بخواهیم که کتیبه یا پرچم را کجا نصب کنیم و یا برای نصب آن از آنها کمک بگیریم، امر بسیار مهمی است. با این کار احترام گذاشتن به این ایام را به کودکان آموزش می دهیم. همه اینها علاقه خاصی را در آنها نسبت به امام حسین(ع) و خاندانش مطهرش به وجود می آورد. در واقع این مسئولیت ها بهانه ای است برای آشنایی هر چه بهتر کودکان با محرم و عزاداری و می تواند تجربه ای در زمینه مدیریت و کار جمعی برای آنها باشد.
محرمی کردن فضای خانه
در ایام محرم محیط خانه را محرمی و عاشورایی و پرچم های مشکی امام حسین(ع) را درمنزل نصب کنیم. با توجه به این که برنامه های تلویزیونی کودک در این ایام فضایی آرام تر و محزون تر دارند و کوچه و محله هم نشانه های زیادی از حضور عزاداری مذهبی دارند، سعی کنید رنگ و بوی خانه را هم با این فضا هماهنگ کنید، بسیاری از خانواده ها در این روزها خودشان مراسم عزاداری برپا می کنند یا نذری می دهند، اما در خانه هایی که چنین مراسمی برپا نیست، والدین به خصوص مادر، بهتر است تغییراتی در فضای خانه ایجاد کند که نشان دهنده هم سویی با عزاداری ها باشد. حتما قرار نیست با صدای بلند، مداحی پخش کنید، بلکه با نصب پرچم های مشکی و خواندن قرآن و دعا می توانید فضای خانه را محرمی و حسینی کنید.
وقت زیاد نگذارید
خیلی از پدر و مادرها فکر می کنند برای دادن آموزش های مذهبی به فرزندانشان باید زمان زیادی را بگذارند. آنها ممکن است ساعات زیادی را در طول روز به مسجد و هیئت های مذهبی بروند و فرزندانشان را هم با خود ببرند. این کار می تواند روی کودکان به ویژه کودکان کوچکتر تاثیر منفی بگذارد. کودکان در این شرایط خسته می شوند و حوصله شان سر می رود و همین مساله می تواند باعث شود که کودکان علاقه ای به حضور در این گونه آیین ها نداشته باشند و اینجاست که دلزدگی در آنها ایجاد می شود. پس سعی کنید تا زمانی که فرزندتان خسته نشده است، در آیین های مذهبی حضور پیدا کنید تا تاثیر مثبت را در کودکانتان بگذارید.
کتاب های عاشورایی
یکی دیگر از راه ها برای آشنا کردن کودکان با محرم و واقعه عاشورا، خرید کتاب های عاشورایی برای آنهاست. روزهای محرم خوب است بچه هایمان را به کتابفروشی ببریم و کتاب هایی درباره واقعه عاشورا و کربلا و حتی اگر شده کتاب رنگ آمیزی برایشان بخریم تا بچه ها با قضیه محرم و صفر آشناتر شوند.
خلاقیت عاشورایی
تا جایی که شده با خلاقیت کودکان را با معارف عاشورایی آشنا کنیم تا نتیجه بهتری بگیریم؛ مادرها با درست کردن سربندها و یا با نذری های متفاوت، با قصه های تازه، داستان کربلا را برای بچه ها بیان کنند. مثلا عروسک هایی که خودمان در منزل تهیه می کنیم، در مراسم عزاداری بین دخترها تقسیم کنیم و یا خوراکی های مورد علاقه کودکان را بخریم و بین آنها پخش کنیم.
بازی های محرمی
هیچ چیز به اندازه بازی برای بچه ها جذاب نیست. چه خوب است که در ماه محرم برای بچه ها وقت کافی بگذاریم و با آنها بازی های محرمی کنیم. بازی های ساده ای که آنها را با عزاداری، هیات و معارف کربلا آشنا کند؛ مثلا ماشین بازی که قرار است اسباب بازی ها را به هیات ببرد یا با قوری و چای به عزاداران، چای بدهیم یا با قابلمه و دیگچه های اسباب بازی، غذای نذری درست کنیم و هیات اسباب بازی ها را راه بیندازیم. بهتر است اجازه دهیم هم شکل عزاداری و هم معارف کربلا به اندازه فهم بچه ها وارد بازی هایشان شود.
راه هایی برای آشنایی کودکان با معارف کربلا
*رفتن به تعزیه و دیدن نمایش در زمینه عاشورا می تواند کمک بزرگی به کودکان داشته باشد.
*دوختن لباس های مشکی برای خودکودکان و عروسک های آنها.
*بازگویی مقاتل و روایات عاشورا و کشیدن نقاشی مربوط به آن واقعه.
*آموزش داستان های عاشورایی به کودکان با کمک نقاشی، کاردستی، ماکت سازی و غیره.
*هدیه دادن لباس سقایی و پرچم های عزا و سربندهای حسینی و... به کودکان.
*اجرای طرح نو گلان حسینی و تشکیل هیئت کودکان در مسجد.
*مسابقات رنگ آمیزی داستان های عاشورایی و تهیه کاردستی درباره کربلا.
جایگاه نماز در واقعه عاشورا
شب عاشورا دشمن به سمت خیمه ها آمد و قصد شروع جنگ داشت. امام، حضرت عباس(ع) را به سمت آنها فرستادند تا یک شب مهلت بگیرند. امام فرمودند: «برادر برو به آنها بگو امشب به ما مهلت دهند، من نماز و عبادت را خیلی دوست دارم.» این مهلت خواستن چه علتی داشت؟ امام از خداوند دور نبودند که آن شب را به قصد جبران این دوری مهلت بخواهند. ضمن اینکه امام می دانستند این جنگ سر می گیرد و می توانستند چنین بگویند که هر چه زودتر این مصیبت اتفاق بیفتد و بگذرد بهتر است و دلیلی برای به تأخیر انداختن آن وجود ندارد؛ اما مهلت خواستن ایشان صرفاً به خاطر عبادت بود. روز عاشورا نیز هنگام اذان ظهر، ابو ثمامه صائدی نزد امام آمد و گفت: «یا اباعبدالله موقع اذان شده، خدمت شما نماز بخوانیم.» البته در برخی تواریخ چنین آمده که امام قبل از سخن او برای نماز آماده شده بودند. به هرحال امام فرمودند: «از نماز یاد کردی خدا تو را از نمازگزاران قرار بدهد.» ایشان از زهیر ابن قین و سعید ابن عبدالله حنفی خواستند جلوی ایشان بایستند، سپس به همراه باقیمانده یاران خود به نماز ایستادند. در حین نماز تیری به سمت امام پرتاب شد که سعید ابن عبدالله خود را سپر امام قرارداد و این امر تکرار شد تا اینکه پس از نماز او از شدت جراحات از پای درآمد و به زمین افتاد. رها کردن جنگ و اقامه نماز اول وقت دلیلی جز اهمیت و ضرورت نماز نداشت. تمام پیغام امام از این عمل این بود که از نماز غافل نشوید.