جهان  بدون  اوپک  چگونه خواهد بود ؟

چند سال پیش، زمانی که با ظهور پدیده انقلاب شیل، تولید روزانه نفت خام آمریکا (مجموع برداشت نفت خام از ذخایر متعارف و شیل) ارقام 11 میلیون بشکه و سپس 12 میلیون بشکه را پشت سر می گذاشت و ایالات متحده به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان بدل شده بود، تصور اینکه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در حال از دست دادن اهمیت و تأثیرگذاری اش بر بازارهای جهانی است، نقل محافل مختلف و رویه ای مرسوم شده بود. دوره شیوع ویروس عالم گیر کووید-19 (کرونا) برای رد این استدلال کافی بود، به گونه ای که اکنون شاهد هستیم اوپک بیش از هر زمان دیگری در بازارهای جهانی، اهمیتی دوچندان پیدا کرده است.

اینکه در میان اعضای اوپک، شکاف ها و اختلاف نظرهایی وجود دارد و همواره گمانه زنی هایی درباره جدایی بعضی اعضای این سازمان مطرح می شود، پر بیراه نیست؛ اما در عین حال در نظر گرفتن جهان بدون اوپک هم موضوعی قابل بررسی است.

البته پاسخ کوتاه این است و در ظاهر هم متفاوت خواهد بود، بدون وجود نهادی برای مهار قیمت ها، هر کشور دارای ذخایر نفتی، آزاد خواهد بود که به دلخواه از آن استفاده کند و از هر فرصتی برای افزایش سهم در بازارهای جهانی بهره بگیرد؛ کاری که بعضی از اعضای اوپک تمایل زیادی به انجام آن دارند؛ اما در قالب اوپک و تعهدهای تعریف شده قادر به انجام آن نیستند.

حتی در مقایسه با دورانی نامعلوم از زمان آغاز مصرف نفت در مقیاس جهانی، قیمت نفت بدون حضور اوپک بی شک بسیار ناپایدارتر از آنچه وجود دارد، خواهد بود.

البته این موضوع برای نسل جدید معامله گران که اکنون تأثیری بسزا بر تحولات قیمت نفت دارند، تنها به دلیل تعدادشان سودمند خواهد بود؛ زیرا معاملات بازار نفت اکنون براحتی بازی «پازل حذف آب نبات» (Candy Crush) انجام می شود.

همانگونه که «آدام روزنکواگ»، شریک مدیریتی «گوهرینگ» و «روزنک وایگ» به اویل پرایس می گوید: اگر فردا اوپک منحل شود، بی شک در کوتاه مدت بازارهای جهانی نفت خام با بی ثباتی قیمت روبه رو خواهد شد.

با این حال، «روزنک وایگ» می افزاید که احتمال دارد نوسان های بلندمدت، زیان بسیار کمتری داشته باشد و او نیز بی ثباتی تاریخی 30 ساله نفت را با همان شاخص قیمت گاز هنری هاب مقایسه می کند.

در نبود اوپک، امنیت عرضه جهانی نفت خام شرایط بسیار متزلزل تری نسبت به اوضاع کنونی خواهد داشت، ممکن است شخصی استدلال کند که در جهان «گذار انرژی» (Energy Transition)، با کاهش اهمیت نفت خام، این موضوع نباید چندان نگران کننده باشد.

اما در واقع باید گفت که نفت خام به این سرعت که انتظار می رود، اهمیتش را از دست نمی دهد و همچنان شاهد حضور این کالای راهبردی در دهه های آینده خواهیم بود.

روزنکواگ می گوید: با وجود اینکه اعضای اوپک در تولید نفت به مقدار دلخواه آزاد هستند، ممکن است شرکت های نفتی انگیزه چندانی برای سرمایه گذاری در طرح های افزایش ظرفیت تولید با هدف پاسخگویی به تقاضای موجود در بازارهای جهانی نداشته باشند و این موضوع در طولانی مدت، امنیت عرضه نفت را تا حد زیادی به خطر می اندازد.

مؤسسه آکسفورد انرژی سال گذشته میلادی در گزارشی شرایط جهان با فرض نبود اوپک در سال های 1990 تا 2018 میلادی را بررسی کرد.

تجزیه و تحلیل داده ها نشان می داد که در غیاب اوپک، عرضه جهانی نفت خام به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یافت و آنگاه هیچ نهادی هم برای مهار آن وجود نداشت، همچنین در این گزارش مطرح شده است که شوک های عرضه نفت ناشی از رخدادهای ژئوپلیتیک، قیمت نفت در جهان بدون اوپک را بیشتر تحت تأثیر قرار می داد؛ زیرا در چنین فضایی همه کشورهای نفتی با بالاترین ظرفیت ممکن نفت تولید می کردند، به این معنا که در چنین فضایی تولیدکنندگان برای مواقع کمبود، اختلا ل های ناگهانی در زمینه تولید و پر کردن شکاف عرضه، ظرفیت مازاد عرضه کافی نداشتند.

برای نمونه اگر اوپک وجود نداشت، هنگام توقف عرضه روزانه 5 میلیون و 700 هزار بشکه نفت خام شرکت دولتی نفت سعودی آرامکو به دنبال حمله پهپادی به تأسیسات نفتی در بقیق و خریس طی سال 2019 میلادی، جهان با شوک شدید عرضه نفت روبه رو می شد و جهش قیمتی به مراتب بیشتری رخ می داد.

در زمان وقوع این رخداد برخی تحلیلگران رقم 100 دلار را برای قیمت نفت خام شاخص برنت دریای شمال پیش بینی می کردند؛ اما در عین حال ذهن های هوشیارتری هم وجود داشت که می گفتند دلیلی ندارد قیمت نفت تا این حد افزایش یابد و بر این اعتقاد بودند که بعضی از اعضای ائتلاف اوپک پلاس (کشورهای عضو و غیرعضو اوپک) می توانند با افزایش تولید این کمبود عرضه را جبران کنند و بقیه آن را هم نفت شیل آمریکا جبران می کند. با این حال اگر هم کل اعضای ائتلاف اوپک پلاس مطابق همان ظرفیت خود نفت تولید می کردند، تأمین نفت مورد نیاز به دوش نفت شیل آمریکا می افتاد که البته این موضوع نیز خود مدت زمانی به طول می انجامید.

همانطور که مؤسسه آکسفورد در گزارش خود یادآوری کرده است، شواهد تاریخی نشان می دهد که ظرفیت مازاد عرضه اوپک بر تحولات جهانی قیمت نفت تأثیری اندک داشته و زمانی که قیمت ها پایین تر از سناریوی خلاف واقع بوده، روندهای افزایشی یا کاهشی سرعت بالایی را تجربه کرده است.

برای نمونه، در جهان بدون وجود ظرفیت مازاد عرضه نفت، قیمت این کالای راهبردی می توانست 110 دلار برای هر بشکه افزایش یابد و از رقم 51 دلار و 60 سنت به ازای هربشکه در سال 2010 میلادی به 161 دلار و 70 سنت در سال 2012 برسد، در حالی که این شرایط با قیمت 30 دلار و 70 سنت برای هر بشکه در فضای واقعی مقایسه می شود.

در جهان بدون اوپک احتمال می رود صنعت نفت شاهد انضباط بیشتری باشد، همانطور که روزنامه وال استریت ژورنال طی تحلیلی در سال 2016 میلادی (دوره پیشین سقوط قیمت نفت) آورده بود: هنگامی که اوپک تلاش برای مهار قیمت ها را متوقف کرد و به دنبال سهم بازار رفت، قیمت ها با سقوطی شدید روبه رو شد و سرمایه گذاری های نفتی کاهش یافت؛ البته این موضوعی است که در هر یک از بحران های نفتی هم شاهدش بوده ایم. با این حال بدون اوپک، این جنبه از بحران - انضباط شدید سرمایه – امکان دارد به نوعی هنجار تبدیل شده باشد.

افزایش بی ثباتی قیمت های جهانی نفت خام، انضباط بیشتر هزینه ها در صنعت نفت، سبب کاهش امنیت عرضه در آینده می شود و همانطور که وال استریت ژورنال در تحلیل خود آورده است، افزایش فعالیت صندوق های پوشش ریسک و دیگر سفته بازان در بازارهای جهانی نفت خام، از جمله ویژگی های دوران «پسااوپک» خواهد بود.

این شرایط می تواند دنیایی با نوسان قیمتی و جهانی با وابستگی شدیدتر به نفت برای اقتصادهای متکی به فروش نفت خام را رقم بزند؛ زیرا این دسته از تولیدکنندگان، انگیزه بسیار کمتری برای تنوع بخشی به منابع تأمین بودجه دارند.

به نظر می رسد اوپک با همه قدرتی که دارد و با اینکه چندان هم خوشایندش نیست که از آن در بازارهای جهانی نفت بهره گیرد، اگر قدرت این سازمان در بازارهای جهانی استفاده نمی شد، اوضاعی به مراتب بدتر می شد.

منبع: اویل پرایس

نویسنده: آیرینا اسلاو

مترجم: امیر دشتی