بررسی جایگاه و الزام های عکاسی در صنعت نفت ایران

شاهدانی همیشه غایب

مشعل: عکاسی به معنای ثبت تصاویر به وسیله دوربین عکاسی در شکل کلاسیک و دیجیتال امروز، طی سال های اخیر، تغییرات و تحولات زیادی داشته است و به عنوان یکی از شغل های پرطرفدار در دنیای امروز شاخه های مختلفی دارد. این حرفه در حوزه های مختلف هنری، خبری و صنعتی دسته بندی می شود و زیرشاخه های مختلفی دارد. عکاسی صنعتی، یکی از شاخه های مهم و کاربردی عکاسی است که بخصوص در سال های اخیر و با گسترش دنیای تبلیغات و رسانه ها توسعه و تغییرات زیادی داشته است. عکاسی صنعتی به شاخه ای از عکاسی گفته می شود که در آن با استفاده از نور، رنگ و تکنیک های مختلف بخش ها، زوایا و کیفیت یک محصول یا خدمت را دقیق، کامل و با کیفیت بالا ارائه می کنیم. یکی از حوزه های عملکرد و مانور خوب برای عکاسی صنعتی، صنایع بزرگ مثل نفت، فولاد و ... است و بدون شک جایگاه و اثرگذاری خوبی هم در این صنایع داشته؛ اما هنوز این جایگاه و اثرگذاری، آنطور که باید پذیرفته شده و مقبول نیست و در کشاکشی میان خواستن و نخواستن مانده است.

صنعت نفت از همان روزهای ابتدایی خود به شیوه های مختلفی در تلاش برای ثبت آنچه در این مجموعه بزرگ و با اهمیت رخ داده بوده و بسیاری از اتفاقات مهم در نفت با کمک عکس ها ثبت شده اند و به عنوان اسنادی مهم در تاریخ باقی مانده اند. از اولین چاه نفت تا اولین پتروشیمی و پالایشگاه و حوادثی که در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن رخ داده است. عکس ها و اسناد تصویری و مستند صنعت نفت متناسب با رشد دنیای عکاسی رشد داشته و بخش بیشتری از دنیای بزرگ روی آب و خشکی صنعت نفت برای مردم کشورمان و دنیا شناخته شده است. عکاسان صنعت نفت از سال ها قبل که با یک دوربین کوچک و آنالوگ در موقعیت های خاص و حساس حاضر می شدند تا امروز که با دوربین های دیجیتال و لنزهای مختلف در پروژه های اجرایی و تولیدی و اتفاقات و حوادث حاضر می شوند، یک هدف دارند و آن ثبت رویدادها و موقعیت هایی است که ممکن است دیگر هیچ وقت تکرار نشوند.  همانقدر که امروز در کنار عکاسان و افرادی که شغلشان عکاسی است، گروه بسیار بزرگی از شهروندان با تلفن همراهشان می توانند همان کار عکاسی را انجام دهند و یک رسانه باشند، در گذشته هم بسیاری از موقعیت ها و اتفاقات مهم صنعت نفت از سوی افرادی عکاسی و ثبت شده که لزوما عکاس نبوده اند و با داشتن دوربین عکاسی اقدام به ثبت موقعیت ها و حوادث کرده اند؛ اما نفت همواره یک انحصار در مورد فضا و موقعیت عکاسی داشته و شرایط برای حضور عکاسانی خارج از صنعت نفت در داخل فنس، کارگاه و پروژه برای ثبت رویدادها فراهم نبوده یا حداقل با محدودیت و رعایت الزاماتی بوده است. چه عکاسی از امضای یک قرارداد نفتی، چه بمباران سکوهای نفتی و چه عکاسی از افتتاح یک مجتمع پتروشیمی، در همه این موارد حضور عکاس باید با هماهنگی مجموعه های داخلی و حراست نفت باشد و این شرایط اگرچه برای بسیاری از عکاسان و خبرنگاران رضایت بخش نیست؛ اما به عنوان پروتکل داخلی نفت همواره پیگیری شده و هنوز هم وجود دارد. آنچه امروز به عنوان ضوابط و مقررات نفت برای عکاسی در صنعت نفت وجود دارد، با آنچه در دهه های گذشته وجود داشت، فرق دارد؛ اما این فرق هنوز آنقدر نیست که برای کار عکاسان صنعتی مطلوب باشد. آنچه امروز از عکاسان صنعتی خواسته می شود، بخش کوچکی از توانایی و شرایطی است که آنها می توانند از خود ارائه کنند و بخش قابل توجهی از استعداد آنها و جاذبه های صنعت نفت، بدون ثبت و مستندسازی، سال ها خاک خورده و مورد بی توجهی قرار گرفته است. 

هنوز هم نداشتن آگاهی کافی و درک ناقص از وظایف عکاسان وجود دارد

سيد مصطفي حسيني، عکاس پيشکسوت صنعت نفت، چهار دهه به عنوان عکاس این صنعت عظیم، موقعیت های متفاوتی را از دوران جنگ و سازندگی پس از آن و شروع توسعه در عسلویه تجربه کرده است. او می گوید: «از همان ابتدا ماموریت های عکاسی هماهنگ شده و از قبل اعلام شده بوده اند. موضوع دیگر در مورد عکاسی در صنعت نفت این است که می توان ابعاد مختلفی از موقعیت را درنظر گرفت، به عنوان مثال، زمانی که برای گزارش از مناطق عملیاتی می رفتیم، از خسارت های جنگ و وضعیت کارکنان هم گزارشی تهیه می کردیم. از یک زمانی به بعد در ابتدای دهه 70 کار صنعتي در عسلويه شروع و جریان عکاسی ما هم تغییر کرد و با شروع پروژه ها در عسلویه، باید شبانه روز در آنجا می ماندیم. سرعت تغییرات در عسلويه به قدری بود که اگر دو ماه براي عکاسي نمی رفتيم، فضاي کاري مان را گم مي کرديم. آن زمان تعداد عکاسان زیاد نبود و عکس های ما برای چند نشریه داخلی نفت کاربرد داشت.» در این سال ها صنعت نفت به واسطه تغییر در دنیای مطبوعات و تبلیغات به موضوع رسانه، عکس و پوشش مطلوب و بموقع اخبار و عملکرد خود توجه بیشتری نشان داده و روابط عمومی ها بخش عکس خود را به عنوان یکی از الزام ها پذیرفته اند. استفاده از تجهیزات روز دنیا، دوربین های دیجیتال یا امکان ثبت تصاویر هوایی و با کیفیت از پروژه ها و موقعیت آنها و ... مواردی است که هر روابط عمومی و عکاسان آن به عهده دارند؛ اما هنوز هم کمبودها، نداشتن آگاهی کافی و درک ناقص از وظایف و بایدها و نبایدها در عکاسی صنعت نفت وجود دارد و بخش زیادی از این بایدها و نبایدها با محدودیت های سازمانی و باورهای قدیمی گره خورده اند. 

امیدواریم ناهماهنگی بین روابط عمومی، حراست و HSE کم شود

مجتبی محسنی، یکی از عکاسان جوان صنعت نفت است که در ادامه کار پدر خود عکاسی صنعتی را ادامه داده و به عنوان عکاس شرکت ملی نفت فعالیت می کند. او برخی از موارد که در جریان کار، بیشتر با آنها مواجه شده و لازم است برای بهبود کار عکاسان صنعتی رعایت شود را مطرح می کند که مهم ترین آنها اهمیت هماهنگی بین روابط عمومی ها، اچ اس ای و حراست نفت است که در نتیجه ناهماهنگی این سه و نامه نگاری های معمول در نفت، عکاس در همان بدو ورود به منطقه در ورودی مجتمع باید معطل بماند و شاهد تاخیرهای دیگر در جریان اجرای کار باشد.  او می گوید: «بارها پیش آمده که پس از نامه نگاری های مختلف و طولانی با روابط عمومی و حراست، پس از ورود به منطقه و برای شروع کار یکی از این سه مجموعه هماهنگ نبوده اند یا در نوبت تغییر شیفت بوده اند و همکاری نکرده اند و عکاس فرصت طلایی عکاسی در آب و هوا و نور مناسب را از دست داده است.» محسنی در عین حال ادامه می دهد: «عکاس صنعتی باید همه نکات ایمنی، محل های پرخطر، مسیرها و گازهای خطرناک را بداند و بشناسد و از لباس، کفش و کلاه ایمنی استفاده کند؛ چرا که حضور و فعالیت در محیط صنعتی شوخی ندارد. ضمن اینکه لازم است همیشه یک مامور اچ اس ای یا یک همراه داشته باشد.» این عکاس صنعتی تاکید دارد که عکاسان برای حضور در محیط صنعتی مواردی مثل نور و موقعیت، زوایای مناسب و مهندسی را در نظر دارند و به همین دلیل نباید در زمان عکاسی به دلیل ناهماهنگی و محدودیت های اداری با چالش و مانع در کار، تردد و رفتارهای اشتباه رو به رو شوند؛ چرا که این اتفاقات تاثیر مستقیمی بر عملکرد و کیفیت کار عکاسی می گذارد.به گفته او، وقتی برای عکاسی از پالایشگاه هاشمی نژاد در هر ساعت و هر شرایطی یک خودرو و نیروی پالایشگاه همراه است، کار خوبی هم تحویل داده می شود؛ اما وقتی برای یک پروژه عکاسی از مخازن با تغییر شیفت حراست مجبور می شویم کار را متوقف کنیم، دیگر نباید انتظار کار با کیفیت داشت. بر اساس این گزارش، هنوز بسیاری از مدیران صنعت نفت و به طور کلی نگاه مدیریتی در صنعت نفت وجود دارد که تصور می کند رسانه و عکس ها می توانند امنیت نفت را به خطر بیندازد. به همین دلیل همواره از گذشته تا امروز برای تردد و امکان کسب خبر و عکاسی از فضاهای صنعتی صنعت نفت محدودیت های مختلف وجود دارد، در حالی که امروز همه کارکنان با تلفن های هوشمند و دوربین دار در مناطق عملیاتی و تاسیسات حاضر هستند و هر کدام از آنها می توانند همان عملکرد یک رسانه و عکاس را داشته باشند. هنوز اطلاع رسانی بسیاری از مناطق مهم و پرخبر عملیاتی، بدون دلیل منطقی و با تصاویری بدون کیفیت و مطلوب در رسانه های داخلی و خارجی و یا بدون تصاویر رسمی انجام می شود و حتی رسانه های داخلی و رسمی وزارت نفت هم دسترسی به این مناطق و موقعیت ها برای عکاسی ندارند و این موضوع می تواند یکی از گلایه ها و نیازهای عکاسان صنعت نفت باشد.

عکاسان صنعتی محیط خشن را زیبا می کنند

 سید حسن حسینی، به عنوان یکی از عکاسان قدیمی صنعت نفت و دانش آموخته رشته معماری به نگاهی که درباره صنعت نفت وجود دارد، اشاره می کند و می گوید: «کنجکاوی عمومی در حوزه نفت و گاز، پالایش و پتروشیمی ها و سایر بخش ها وجود دارد که ممکن است همه آنچه در این فضاها اتفاق می افتد، هیچ وقت برای مردم عادی آشکار نشود، بنابراین عکاس صنعتی می تواند به این آگاهی و کنجکاوی عمومی کمک کند. عکاس صنعتی باید بتواند در قالبی گویا، شفاف و زیبا، آنچه در فضای صنعتی رخ داده را برای مخاطبان صنعت نفت آشکار کند و این هنری است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد.»  او با بیان اینکه یکی از وظایف عکاسی صنعتی، زیبا جلوه دادن عکس و محیط خشن صنعتی است، تاکید می کند: «وقتی وارد یک تاسیسات صنعتی می شوم، اول نحوه کار را با علاقه می بینم و در مورد همه چیز سوال بیشتری می کنم تا درک وسیع تری نسبت به محیط و تاسیسات و آنچه مورد نیاز است، داشته باشم و خروجی بهتری بگیرم.» حسینی به توجه کمتر عکاسان به عکاسی صنعتی در مقابل سایر شاخه های این رشته اشاره می کند و ادامه می دهد: «مخاطرات این شاخه از عکاسی بسیار زیاد است؛ عکاسان در محیط هایی کاملا جدی که در معرض خطر هستند، قرار دارند. به عنوان مثال اگر شما در فضایی که گاز ترش (شامل مقدار قابل توجهی هیدروژن سولفید(H۲S) و گاهی اوقات کربن دی اکسید(CO۲) است، باشید و فقط یک تنفس انجام دهید، آن نفس، نفس آخر است. ضمن اینکه در دسترس نبودن مدیران منطقه ای و ستادی و مشکلات هماهنگی های حراست برای ورود به منطقه، تاسیسات یا بخش های مختلف اجرایی برای عکاسی از مهم ترین چالش های فرسایشی عکاسان است. همچنین چون تاسیسات و سایت های صنعتی نفت، جزو نقاط استراتژیک و مهم است و یا در موقعیت های جغرافیایی خاصی قرار دارد، باید برای رسیدن به آنها ماموریت های چند روزه و سخت روی آب و خشکی و مناطق سخت گذر داشته باشیم.» این عکاس صنعت نفت به موقعیت جغرافیایی تاسیسات صنعت نفت که عموما در محیط های گرم و شرجی قرار دارند، اشاره می کند و می گوید:« این فضاها فقط در برخی فصول سال، مناسب عکاسی هستند و در بقیه روزهای سال گرد و غبار و عدم شفافیت از معضلات این عکاسی به حساب می آید و هماهنگی برای عکاسی در دوره مناسبی از سال، سختی زیاد دارد. نور کم و روشنایی داخل سایت ها و تاسیسات اغلب ضعیف است (حداقل از دید عکاسی) و می تواند روی کیفیت عکس ها و خروجی فیلم و عکس تاثیر مستقیم داشته باشد.»حسینی می گوید: «معمولا عکاسان صنعتی پس از مراحل اداری و نامه نگاری و طی مسافت، با ورود به سایت، تازه با مشکلات داخلی تاسیسات مواجه می شوند؛ اما معتقدم عکاسان صنعتی با صبر، خلاقیت و درک موقعیت منحصر به فردی که برای کار و خدمت به بخش صنعت نفت دارند، توانسته اند کارنامه خوبی برای خود رقم بزنند.