نگاهی به چند کتاب کاربردی برای شناخت تاریخ نفت در ایران (بخش چهارم)
از خاطرات کارکنان نفت تا شوک نفتی ایران
علی بهرامی همه ما به ارزش و اعتبار و لزوم مطالعه کردن و کتاب خواندن واقفیم و انصافا اگر مجالی باشد، می توانیم درباره آن ساعت ها سخنرانی کنیم و نکته های نغز بگوییم؛ اما اگر صادق باشیم و صاف و پوست کنده با خودمان حرف بزنیم، متوجه می شویم که خیلی هم اهل مطالعه و کتاب خواندن نیستیم، شاید هم اصلا نباشیم. ممکن است خیلی سریع به خودمان بگوییم که «نه» این چه حرفی است؟ من از طریق شبکه های اجتماعی و تلفن همراه مطالعه را دنبال می کنم... اما بجز لایک کردن پست های دوستان و آشنایان، خواندن چند خبر تکراری و کوتاه و دیدن چند لطیفه، چندان مطالعه ای در این فضاها شکل می گیرد؟ اگر «مشعل» را دنبال کرده باشید، خوب می دانید که یکی از اصلی ترین تلاش های ما در نشریه خودتان، معرفی کتاب های خوب و ارزنده برای خواندن بوده است. موضوع اصلی بخشی از این کتاب ها، تاریخ صنعت نفت در ایران معاصر است؛ موضوعی به غایت چند وجهی، اثرگذار و بسیار مهم که مطالعه درباره آن می تواند شما را علاوه بر شناخت عمیق با تاریخ صنعت نفت ایران، با ابعاد مهمی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان نیز آشنا سازد. این بار هم با ما باشید در صفحه تاریخ تا شما را با برخی کتاب های تاریخ نفت که بهترین نمونه های تاریخ نگاری درباره صنعت نفت ایران هستند، آشنا کنیم. بخش چهارم این مطلب را دنبال کنید.
بوی خوش سال های فراموش شده
این کتاب را می توان در دسته کتاب هایی قرارداد که سبک و سیاق شان «تاریخ شفاهی» است. سبکی که اندکی به خاطرات کاری نیز نزدیک است؛ اما در درون آن، انبوهی از داده های تاریخی وجود دارد. کتاب، نوشته حسن خادمی رامهرمزی است. او در این کتاب به خاطرات کارکنان نفت در منطقه آغاجاری از سال 1300 تا 1356 خورشیدی پرداخته و در قالب گفت وگویی تاریخ پر فراز و نشیب این بخش از صنعت بزرگ نفت ایران را بررسی و توصیف کرده است. متن این اثر تاریخی شیرینی های خاص خود را دارد و بخصوص که محتوای آن از زبان کسانی بیان شده که هر کدام عمری را در صنعت نفت گذرانده و با زیر و بم آن آشنایی کامل دارند. فعالیت های اجتماعی، فرهنگی، صنعتی و فنی از اهم مطالب این کتاب است. نثر شیوای نویسنده، نحوه بیان خاطره گویی های اهالی خونگرم جنوب و اهمیت راهبردی و اساسی مناطق نفت خیز جنوب در تاریخ صنعت نفت ایران، کتاب را بسیار خواندنی کرده است.
ایران و نفت: جامعه شناسی سیاسی نفت در ایران (75-1357)
کتاب «ایران و نفت: جامعه شناسی سیاسی نفت در ایران (75-1357)» را محمدباقر حشمت زاده نوشته است. کتابی که اگر چه نامی از تاریخ بر پیشانی خود ندارد؛ اما رویکرد و محتوای آن کاملا تاریخی است. نویسنده در تلاش است تا با کمک گرفتن از تاریخ، دریابد که جامعه و سیاست ایران چه تاثیری از صنعت نفت گرفته اند. این کتاب سرشار از آمار و اطلاعات دقیق است و می کوشد رویکردی پژوهشی و کاملا علمی داشته باشد. شاید اگر دقیق تر بخواهیم بگوییم، کتاب «ایران و نفت: جامعه شناسی سیاسی نفت در ایران»، بیشتر یک کتاب دانشگاهی است تا عمومی؛ اما عموم علاقه مندان به تاریخ تحولات صنعت نفت ایران نیز می توانند از خواندن آن بهره و لذت ببرند. این کتاب می تواند مقدمه بسیار خوبی برای کسانی باشد که تصمیم دارند، تاریخ صنعت نفت ایران را نه تنها در ابعاد عمومی آن، بلکه در ابعاد تخصصی تر، چون تاریخ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دنبال کنند.
بازاریابی و فروش نفت خام صادراتی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در میان کتاب های تاریخی که به صنعت نفت ایران پرداخته باشند، خیلی کم پیدا می شود کتابی که به تاریخ اقتصادی نفت توجه داشته باشد. کتاب «بازاریابی و فروش نفت خام صادراتی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی» نه تنها مروری تحلیلی بر تاریخ اقتصادی صنعت نفت ایران دارد؛ بلکه به طور تخصصی تر بر تاریخ بازار این کالای راهبردی اشاره کرده است؛ اگرچه نویسنده کتاب بنا نداشته که یک اثر در قالب تاریخ نگاری بنویسد؛ اما بهره مندی بسیار بالا از شیوه تاریخ نگارانه و داده های تاریخی در تحلیل های اقتصادی، این اثر را در جرگه کتاب هایی قرار می دهد که به تاریخ صنعت نفت ایران پرداخته اند. توجه به امر مهم بازاریابی نفت خام ایران، فضای کاربردی برای مخاطبان، داده کاوی و تحلیل های مبتنی بر آمارهای اقتصادی و نه کلی گویی های مرسوم، از مهم ترین ویژگی های این کتاب است. ساختار کتاب ممکن است در نگاه نخست اندکی خسته کننده به نظر برسد؛ اما عجله نکنید. اگر مشتاق دانستن باشید، قطعا شما را جذب خواهد کرد. در نهایت اگر می خواهید با رویکردی تاریخی با بازاریابی و فروش نفت خام پس از پیروزی انقلاب اسلامی آشنا شوید، حتما به این کتاب مراجعه ای داشته باشید.
ایران و دو جنبش در نیم قرن (مشروطه و نفت)
این کتاب را سهراب صلاحی نوشته و در آن کوشیده است تا به دو جریان و در واقع دو جنبش ایرانی که نه تنها در کشورمان؛ بلکه در منطقه و جهان تاثیرات پایدار و شگرفی گذاشته، اشاره کند. در نگاه اول به نظر می رسد که جنبش مشروطه بی تاثیر از نفت بوده؛ اما اینگونه نیست و کتاب نشان می دهد که پیدایش نفت در ایران و قرارداد دارسی و بعدها، اتفاقات و تحولات بسیار مهم در صنعت نفت ایران، ریشه و اساس بسیار زیادی در جنبش مشروطه خواهی داشته است. کتاب، رویکرد تحلیلی خاصی دارد که در کمتر کتابی نمونه آن دیده شده است. ریشه یابی های دقیق نویسنده به همراه قلمی روان و مخاطب پسند، دو ویژگی بسیار بارزی است که کتاب را خواندنی می کند. نویسنده در بخش جنبش نفت، با توجه به اینکه جنبش مشروطه را نیز بررسی کرده، به لایه های عمیق تری از تحولات و رویدادها رفته و به نوعی، ریشه یابی های تاریخی کتاب، بسیار قوی تر از نمونه های دیگر است. خواننده با پیش رو داشتن تحولات مشروطه، فهم و درک ویژه ای از جنبش ملی شدن صنعت نفت پیدا می کند. این کتاب را هم متخصصان دانشگاهی در رشته های متنوعی چون جامعه شناسی و تاریخ می توانند دنبال کنند و هم عموم علاقه مندان به مباحث تاریخی، بخصوص تاریخ صنعت نفت ایران.
تاثیرات سیاسی - اجتماعی اولین شوک نفتی بر ایران (1352 - 1356)
کم و بیش مطلع هستید که در تاریخ صنعت نفت ایران، یک اتفاق و رویداد نفتی، تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زیادی به وجود آورد. از این اتفاق تاریخی به «شوک نفتی» در ایران تعبیر کرده اند؛ رویدادی که در پی تحولات خاورمیانه و مسأله نفت اوپک، موجب شد تا درآمدهای نفتی کشورمان به طور ناگهانی افزایش قابل توجهی پیدا کند. این اتفاق تاریخی، ابعاد بسیار پیچیده و تاثیرات شگرف زیادی در تاریخ معاصر ایران داشته است. کتاب «تاثیرات سیاسی- اجتماعی اولین شوک نفتی بر ایران» نوشته خلیل جاهدیری، کوشیده است تا از پراکنده گویی های تاریخی و پرداختن میدان وسیع تحقیقی حذر کرده و در تاریخ نفت بر یک اتفاق اساسی متمرکز شود. آن اتفاق مهم «شوک نفتی» بود که از سال 1352 تا 1356 ایران را به تمام معنا درگیر خودش کرد. کتاب در تحلیل های دقیق، بررسی ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و بین المللی بسیار خوب عمل کرده و محتوای درخوری از سوی نویسنده تولید شده است. در پشت جلد این کتاب آمده است: «نگارنده در این کتاب، بر آن است تا با شرح و اثبات دو فرایند سیاسی، تاثیر افزایش قیمت نفت بر جامعه و حکومت ایران را بین سال های 1352تا 1356با اشاره به تبعات آن تبیین کند. این دو فرایند عبارتند از: 1ـ افزایش انتظارات اقتصادی مردم از حکومت شاهنشاهی 2ـ تقویت دولت مافوق اجتماعی به رهبری محمدرضا شاه.»