شهرنشینی و مسیرهای انــــرژی آینده
برای نخستین بار در تاریخ، جمعیت ساکنان نواحی شهری در جهان حتی در مناطق کمتر توسعه یافته رو به افزایش است، به طوری که حتی اگر سرعت بالای شهرنشینی در چین را هم نادیده بگیریم، این موضوع به زودی محقق می شود. توسعه شهرنشینی و روند افزایش روز افزون جمعیت شهری در جهان، مانند روند جابه جایی مرکز اقتصاد جهانی از اقیانوس اطلس شمالی به آسیا، انتقال از انرژی های حاصل از سوخت های فسیلی به غیر فسیلی و پیر شدن جمعیت، هم اکنون یکی از گرایش های اقتصادی به شمار می آید. این روند در شهرها و کلانشهرهای آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای جنوبی که در حال تجربه روند رشدی با سرعت هستند، به خوبی قابل مشاهده است و بر این اساس شکل غالب سیستم انرژی آینده رقم می خورد. براساس برآوردهای سازمان ملل متحد که بر مبنای تعاریف ملی از شهر و روستا جمع آوری شده است، برای نخستین بار در سال 2007 میلادی جمعیت شهری از روستایی پیشی گرفت. در مناطق بیشتر توسعه یافته که از نظر سازمان ملل متحد، آمریکای شمالی، اروپا، ژاپن و استرالیا / نیوزیلند در قالب این تعریف گنجانده می شوند، عمده جمعیت شهری نخستین بار در دهه های 1930 و 1940 میلادی پا به عرصه ظهور گذاشت. در مناطق کمتر توسعه یافته، این شرایط نخستین بار در پنج سال گذشته رخ داد که بیشتر هم از آمار بالای مهاجرت از حومه شهرها به مناطق شهری در چین ناشی می شود. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد در سال 2018 میلادی با عنوان «پیش بینی شهرنشینی جهان»، حتی صرفنظر از چین، جمعیت شهری در مناطق کمتر توسعه یافته جهان برای نخستین بار در سال 2023 میلادی از نواحی روستایی فراتر می رود. با این حال، افزایش جمعیت روستایی هم به طور مطلق تداوم دارد، اما این وضع با توجه به شتاب روند مهاجرت به شهرها فراتر از روند تولید مثل طبیعی و افزایش مناطق روستایی، در شرف تغییر است. پیش بینی می شود جمعیت روستایی در سال های 2021 میلادی (در سطح جهانی)، 2024 میلادی (مناطق کمتر توسعه یافته) و 2036 میلادی (مناطق کمتر توسعه یافته در خارج از چین) به اوج برسد. در مقابل، انتظار می رود که جمعیت شهری در هر دو مناطق کمتر توسعه یافته و بیشتر توسعه یافته تا سال 2050 میلادی هر ساله با رشد روبه رو باشد.
انتقال انرژی
انتقال پیش بینی شده به سیستم انرژی غیر از سوخت های فسیلی در مراکز شهری، به ویژه در قاره کهن (آسیا) و دیگر مناطق کمتر توسعه یافته رخ می هد، اما همکاری بین دو مؤلفه شهرنشینی و استفاده از انرژی مبهم است. مناطق شهری پرجمعیت خواهان مصرف کمتر انرژی به ازای هر شخص هستند، به ویژه برای بخش حمل و نقل، زیرا از این طریق می توانند سامانه های حمل و نقل عمومی را برای مواردی از جمله رفت و آمد های روزانه و دیگر سفرهای کوتاه مدت، بیشتر تقویت کنند. ساکنان مناطق شهری بیشتر نگران آلودگی هوا هستند و تمایل بیشتری به تلاش ها در زمینه مهار آلودگی با هدف کاستن از تهدیدها و خطرهای سلامتی دارند و این حالت زمانی رخ می دهد که حداقل درآمدشان از آستانه ای خاص عبور کرده باشد. اما مناطق شهری نیز سطح بالاتری از بهره وری و درآمد شخصی را به دست خواهند آورد و این به معنای افزایش تقاضا برای خدمات انرژی، از جمله حمل و نقل از راه دور، مانند حمل و نقل هوایی برون مرزی است؛ بنابراین شهرنشینی بسته به فناوری های ویژه و نحوه سیاست گذاری، از جمله کاربری زمین و برنامه ریزی برای بخش حمل و نقل، می تواند سرانه مصرف انرژی را افزایش یا کاهش دهد. افزایش جمعیت شهرنشین می تواند با طیف وسیعی از سامانه های مختلف انرژی از خودرو ها و هواپیماهای با مصرف فرآورده های نفتی گرفته تا خودرو ها، اتوبوس ها و قطارهای با سوخت حاصل از انرژی باد و برق خورشیدی سازگار باشد.
آینده جایگزین
هر پیش بینی معتبری برای سیستم انرژی جهانی باید این موضوع را در بطن دیگر گرایش های بزرگ جا دهد. بهبود توسعه سیستم انرژی جهانی به تنهایی امری منطقی نیست، مسیرهای انرژی باید با مسئله شهرنشینی، پیری جمعیت و تغییر فعالیت اقتصادی به سمت آسیا نیز همسو باشد. تکامل سیستم جهانی پیش از هر بحثی به فناوری و انتخاب سیاست ها، از دستوری گرفته تا به کارگیری سیاست اقتصاد آزاد، در مراکز شهری به رشد سریع درقاره آسیا و دیگر مناطق کمتر توسعه یافته بستگی خواهد داشت. این مناطق از آن دسته مناطقی هستند که سریع ترین رشد جمعیت و بیشترین افزایش بالقوه در مصرف سرانه انرژی را تجربه می کنند و در آنجا فناوری و انتخاب سیاست ها بیشترین تأثیر را در مقیاس جهانی خواهد داشت؛ با این وجود، جمعیت شهری در مناطق بیشتر توسعه یافته، از طریق آثار نمایشی، فناوری پیشگام، منحنی های یادگیری و قانون طلایی «با دیگران همان طور که دوست دارید با شما رفتار کنند» نقش مهمی دارند. جمعیت شهرنشینی در مناطق بیشتر توسعه یافته، نمی توانند سرسختانه متقاضی این باشند که همتایان تازه شهرنشین خود در مناطق کمتر توسعه یافته از افزایش انتشار کربن جلوگیری کنند مگر اینکه آماده انجام چنین کاری باشند. انتخاب سیستم های انرژی با کاهش جمعیت روستایی در مناطق بیشتر توسعه یافته و کمتر توسعه یافته به دلایل مشابه موضوعی مهم به شمار می آید.
نویسنده: جان کمپ
منبع: رویترز
مترجم : امیر دشتی