بانوي نخبه مديريت برنامه ريزي تلفيقي از مواهب رويكرد كلان نگر در طراحی و راهبری شبکه انتقال مي گويد
صاحب پيچيده ترين شبكه انتقال گاز جهان هستیم
مشعل شبکه انتقال گاز ايران، چهارمين شبكه گسترده دنيا از نظر طول خطوط به شمار مي آيد. اين شبكه به لحاظ پيچيدگي، تقریبا مشابهي در دنيا ندارد و به واسطه وجود کریدورهای مختلف و رابط های بین خطوط سراسری، دارای ساختاری حلقوی است که آن را از شبكه هاي عمدتا خطي یا درختی سایر كشورهاي دنیا از جمله روسيه و كانادا متمایز کرده است. اين موضوع سبب افزایش تاب آوری شبکه گاز ایران و تامین گاز مصرف کنندگان از مسیرهای متفاوت شده است. مريم فصيحي زاده، رئيس بررسي هاي مهندسي طرح هاي خطوط انتقال در مديريت برنامه ريزي تلفيقي، عضو هيأت مديره شركت انتقال گاز ايران و دانش آموخته مقطع دكترا در رشته مهندسي شيمي است. او به واسطه سال ها فعاليت در مديريت ديسپچينگ ملی و مديريت برنامه ريزي تلفيقي شركت ملي گاز در عين جواني، دستاوردهاي متعددي را در عرصه هاي پژوهشي و مرزهاي فناوري رقم زده كه بسياري از اين دستاوردها به عرصه هاي عملياتي وارد شده اند. او در اين مصاحبه ضمن برشمردن ويژگي هاي خطوط انتقال گاز كشور، تجربياتش را بر اساس اهمیت کلان نگري در فاز طراحي و بهره برداری شبکه و نیز عملکرد نيروهاي جوان و نخبه بيان كرده است. در ادامه گفت وگو با وی را می خوانیم.
واحد بررسي هاي مهندسي طرح هاي خطوط انتقال چه مسؤوليت هايي به عهده دارد؟
واحد بررسي هاي مهندسي طرح هاي خطوط انتقال زيرمجموعه امور مطالعات و بررسي هاي مهندسي در معاونت مطالعات مهندسی و اقتصادی طرح های مدیریت برنامه ریزی است كه وظيفه اعطاي مجوزهاي فني_ مهندسي براي اجراي طرح هاي توسعه اي در شبكه انتقال و توزيع گاز كشور را به عهده دارد.
مطالعه و بررسي فنی مباحث مرتبط با حوزه انتقال شامل تاسيسات تقويت فشار، خطوط لوله فشار بالا، ایجاد ارتباطات بین خطوط، احداث یا افزايش ظرفيت ايستگاه هاي تقليل فشار و بررسي زيرساخت هاي مورد نیاز در حوزه هاي واردات، صادرات، سوآپ، ترانزيت گاز با لحاظ کردن تراز تولید و مصرف از جمله وظايف این واحد است. بررسي هاي اين بخش عمدتا با استفاده از نرم افزارهاي شبيه ساز خطوط لوله انجام مي شود. بعد از پیاده سازی توپولوژی بخش هاي مورد نظر از شبكه انتقال در اين نرم افزارها با اعمال سناریوهای مختلف و قیود عملیاتی، مدلسازی صورت می گیرد و با توجه به معیارهايي مانند میزان تقاضا، حداقل فشار مورد نیاز مصرف کننده، طول مسير، ارتفاع نقاط و... طراحي انجام شده و مبنای تصمیم گیری ها قرار می گیرد. محاسبات هیدرولیک خطوط لوله بر مبناي نرم افزارهاي پيشرفته، به گونه اي است كه ابتدا بر اساس مصارف تحقق یافته واقعي، صحت سنجی شبکه پیاده سازی شده صورت گرفته و سپس با استفاده از برآورد آتي مصارف شهرها، روستاها و صنايع عمده، شبیه سازی برای پوشش دادن به تقاضای موجود پيك مصرف در ماه های سرد سال و همچنين نيازهاي آتی انجام می شود. در يك نگاه كلي، بررسی های فنی مهندسی در این واحد به دو بخش ارزیابی های منطقه اي و كلان تقسيم مي شود.
بررسي هاي منطقه اي خطوط انتقال چه ويژگي هايي دارد؟
يكي از كاربردهاي بررسي منطقه اي، عمدتا زمانی است كه یک مصرف کننده جدید، متقاضی دریافت گاز از شبكه انتقال است و یا یکی از متقاضیان فعلی تقاضای افزایش ظرفیت برداشت دارد. اين درخواست پس از تاييد ميزان مصرف در امور بررسی منابع و مصارف، برای تعیین ملزوم ها به واحد مهندسی ارسال مي شود. ما پس از بررسی مستندات مختلف، از جمله مختصات جغرافیایی موقعیت متقاضی، نقشه شبکه انتقال در آن منطقه، میزان مصارف فعلی و تقاضای آتی، شرایط عملیاتی و داده های واقعی شبکه موجود، شبيه سازي را در نرم افزار انجام داده و نتايج به دست آمده را بررسي و امكانپذيري اخذ انشعاب جدید/ افزایش ظرفیت انشعاب موجود را اعلام می کنیم.
در صورتی که برداشت از شبکه موجود، امكانپذير نباشد، ملزوم های مورد نیاز برای تامين گاز مورد نياز متقاضي تعیین می شود. شایان ذکر است، عمدتا پروژه های منطقه ای به شرکت های گاز استانی برای اجرا، ابلاغ می شوند. گاهی اوقات نیز برای رفع تنگناهای موجود در یک بخش از شبکه، پیشنهادهایی از سوی شرکت انتقال گاز یا شرکت های گاز استانی به این واحد ارجاع می شود که پس از بررسی های فنی، تصمیم گیری در خصوص اجرا یا عدم اجرای آن پیشنهاد صورت می گیرد.
بررسي هاي كلان در چه مواردي انجام مي شود؟
در بررسي هاي كلان، كل شبكه تولید، انتقال و توزیع به صورت يكپارچه و بر اساس برنامه هاي ابلاغي از سوي وزارت نفت با نگاه بلند مدت و در افق های یک ساله، پنج ساله و ده ساله در معاونت مهندسی مدیریت برنامه ریزی تلفیقی ارزیابی می شود و بر اساس تراز تولید و مصرف و لحاظ کردن قراردادهای صادرات و واردات و... زيرساخت هاي مورد نياز برای انتقال و توزیع گاز در سناریوهای مختلف، تعیین می شود. به عنوان مثال می توان به طراحی خطوط ششم و نهم سراسري در محور غرب و خطوط هفتم و یازدهم سراسري در محور شرق کشور و ايستگاه هاي تقویت فشار واقع برآنها اشاره داشت. اين پروژه هاي عظيم مانند شریان های حیاتی روي كل شبكه انتقال گاز كشور تاثيرگذارند.
پروژه هاي كلان پس از بررسي در اين بخش چه روندي را طي می كنند؟
عمدتا ملزوم های كلان پس از انجام بررسی های فنی به واحد اقتصادی ارجاع شده و پس از برآورد تخمینی هزینه اجرای طرح، به هیأت مدیره شرکت برای تصمیم گیری نهایی ارجاع می شود. عمده پروژه هاي بزرگ خطوط لوله و تاسيسات تقويت فشار گاز پس از تصويب به شركت مهندسي و توسعه گاز ايران برای اجرا ابلاغ می شوند.
شما سابقه فعاليت در مديريت ديسپچينگ را در كارنامه داريد. اين تجربيات چقدر در طراحي شبكه خطوط انتقال به كارتان آمد؟
بنده در بدو استخدام، وارد واحد مطالعات و تحلیل سیستم های مدیریت دیسپچینگ شدم. تجربه 9 سال فعاليت در این مديريت، سبب شد بیاموزم که علاوه بر اهمیت دادن به جزییات فنی، برای تصمیم گیری منطقی بايد نگاهي يكپارچه به شبكه انتقال داشته باشم؛ چرا كه اعمال هر تغييري در آرایش شبکه، مي تواند تاثيرات چشمگيري بر كل شبكه گاز داشته باشد. ديگر شانس خدمتي بنده اين بود که در آن مقطع زمانی، مدیریت وقت دیسپچینگ و رئیس امور مطالعات و تحلیل سیستم ها، به منظور استفاده حداکثری از نيروهاي نخبه و جوان، در کنار انجام فعاليت هاي روزمره و تهیه گزارش های دوره ای، پروژه های فنی و دانش محور متعددی را با هدف بهره گیری از پتانسيل هاي علمی در مسیر ارتقای منافع شرکت و رضايت شغلي افراد تعریف می کردند. از جمله این موارد می توان به توسعه تدریجی نرم افزار پیش بینی روزانه مصرف بخش خانگی تجاری بر مبنای داده های هواشناسی به عنوان یک ابزار تصمیم ساز کلیدی راهبری شبکه بویژه در فصول سرد سال، طرح جایگزینی تاسیسات و خطوط لوله در شرایط بحران با هدف افزایش تاب آوری سیستم تامین گاز کشور، طراحی و محاسبه شاخص شدت انرژی با هدف سنجش نحوه راهبری تاسیسات تقویت فشار، مطالعات سیستم پشتیبان تصمیم گیر و... اشاره داشت که عمده این پروژه ها به ایجاد زیرساخت های کاربردی و مفید برای ارتقای عملکرد و دانش بنیان کردن فعالیت های جاری مدیریت دیسپچینگ منجر شد.
از جمله اینکه با تدوین يك شاخص برای سنجش شدت انرژي در تاسیسات تقویت فشار، امکان ارزیابی انرژی مصرف شده برای انتقال حجم مشخصی از گاز در طول مشخصی از شبکه فراهم آمد. اهمیت این موضوع در شبکه انتقال گاز ایران، به دلیل ساختار حلقوی آن دوچندان می شود. اين شاخص بعدها توسعه يافت و همچنان بر اساس تغییرات ایجاد شده در شبکه به روزرسانی شده و مورد پایش قرار می گیرد.
همین بستر مناسب باعث اشتیاق بنده به ادامه تحصیل در مقطع دکترا شد و با توجه به حیطه کاری و پیشنهاد مجموعه، موضوع پايان نامه ام را مرتبط با نحوه كاهش مصرف انرژي در ايستگاه هاي تقويت فشار انتخاب کردم تا امکان کاهش هزینه انتقال گاز از شبکه، بدون ایجاد زیرساخت و صرف هزینه و صرفا برمبنای چیدمان تاسیسات تقویت فشار و رابط های بین خطوط را با كمترين هزينه ممكن اجرايي كنيم. در اين پروژه، بخشي از شبكه انتقال گاز از مجتمع پارس جنوبی تا مقطع پتاوه شامل خطوط دوم، سوم و دهم سراسری و تاسیسات تقویت فشار واقع بر آنها با استفاده از نرم افزار شبيه سازي شد و با بهره گيري از روش هاي كلاسيك و Metaheuristic بهینه سازی با دو تابع هدف، هزینه مصرف سوخت و هزینه تعمیرات تاسیسات تقویت فشار بر مبنای شبیه سازی و لحاظ قیود عملیاتی به منظور واقعی کردن نتایج صورت گرفت. درس آموخته هاي دوران حضور در مديريت ديسپچينگ برای بنده در مدیریت برنامه ریزی نيز به كار آمده است. با توجه به حیطه گسترده تر فعالیت های مدیریت برنامه ریزی تلفیقی، کارشناسان این مجموعه بايد نگاهي کلان و فرايند محور به موضوع طراحي داشته باشند و علاوه بر درنظر گرفتن مسائل جاري ، پيشينه و آينده مسائل را واكاوي کنند. به منظور اتخاذ تصمیم مناسب، باید فاكتورهاي متعددي در مبحث طراحي مورد توجه قرار گيرد و مزايا و معايب هر روش بدقت سنجيده شود. اينكه تغيير مسير يك خط لوله چه پيامدهاي اقتصادي در بر خواهد داشت و تاثير آن بر ذينفعان به چه شكل خواهد بود، نيازمند بررسي همه جانبه از نظر ابعاد فنی، اقتصادی و... است. گاهي اوقات بین انتظارات ذینفعان و استراتژی های کلان شركت گاز، اختلافاتی پدید می آید كه در چنين مواقعي، سعي می كنيم با توجیه ها و ادله های فني و کارشناسی، ذينفعان، مقامات و مسؤولان را اقناع كنيم؛ البته بروز برخي چالش ها در مسير طراحي شبکه ممکن است دلایل غيرفني داشته باشند و از مسائل اقتصادي، اجتماعي و سياسي تاثير بپذیرند. به طور مثال در موضوعات مرتبط با واردات و صادرات گاز، سطح تعاملات بين كشورها و ديپلماسي در مقاطع مختلف زمانی، به عنوان شاخصی تاثیرگذار بايد در ارزیابی های فنی مد نظر قرار گیرد و در نهايت از بین سناريوهاي گوناگون، با مفروضات مختلف گزینه بهینه با كمترين هزينه انتخاب شود.
با توجه به طي شدن گام هاي پاياني در تكميل برنامه هاي توسعه اي خطوط انتقال، براي طراحي شبكه چه آينده اي متصور هستيد؟
هم اكنون عمده زیر ساخت های اصلی سیستم تامین، انتقال و توزیع گاز تکمیل شده و پروژه های کلان باقیمانده در مراحل نهایی طراحی قرار دارند. یکی از اولویت های شرکت ملی گاز ایران، توسعه شبكه گازرساني کشور بویژه در مناطق کمتر برخوردار است تا تمامی هم میهنان از نعمت گاز بهره مند شوند و توسعه متوازن در تمامی مناطق صورت پذیرد. به طور مثال می توان به پروژه های جاری در استان سيستان و بلوچستان اشاره کرد كه با دستور مديرعامل، بازنگری طراحي خط انتقال خوشه- خاش با هدف تسریع در روند اجرا و کاهش هزینه ها در حال انجام است. همچنین اتصال شبکه انتقال گاز تا سواحل مکران و طراحی زیر شاخه های این محور برای توسعه گازرسانی به شهرها و صنایع جنوب استان و ایجاد بستر مناسب برای توسعه و انجام پروژه های صادراتی با جدیت در حال اجراست. جدا از اين پروژه، چنانچه در هر زمينه اي، فرصتي براي بهبود و بهينه سازي طراحي وجود داشته باشد، مطمئنا در دستور كار و بازنگري قرار خواهد گرفت.
ذکر این نکته ضروری است که تاكنون نگاه توسعه گرا در طراحي و گسترش کمی شبكه تولید، انتقال و توزیع در شرکت ملی گاز ایران غالب بوده؛ اما رفته رفته و با رسيدن به پيك توليد در چند سال آينده، ناگزير از ورود به دوران جديدي از حيات شركت هستيم. از هم اكنون با افت شاخص به کارگیری برخی تاسیسات تقویت فشار با توسعه شبکه و مشکلات ایجاد شده در بهره برداری برخی از خطوط اصلی و فرعی، مي توان نشانه هاي ورود به 50 سال دوم عمر شركت ملي گاز را مشاهده كرد، بنابراين بايد با آينده نگري در خصوص مباحثي مانند نگهداشت و تعمیرات زیرساخت های موجود، تدوین سناریوهای مقابله با بحران های طبیعی و غیر طبیعی و... چالش های پیش رو را پيش بيني و با مدیریت مناسب، قبل از بروز مشکل، راه حل هاي عملياتي و کاربردی را با توجه به شرایط و محدودیت ها ارائه كرد.