گزارشی از مرکز اسناد صنعت نفت

هدایایی آنتیک در کمپانی نفت

میراث فرهنگی و صنایع دستی ایران از دیرباز یکی از جلوه های بارز هنر و صنعت ایرانی بوده و هنوز هم جایگاه خود را در میان کشورهای جهان در اختيار دارد. جدا از ارزش مادی ملموس آثار هنری، ارزش بالای هنری و معنوی این آثار که ریشه در تاریخ و فرهنگ دیرینه این مرز و بوم دارد، همواره صنایع دستی را به هدیه ای گران قیمت تبدیل کرده که جایگاه خود را در موزه ها و گالری های کل جهان حفظ كرده است. علاوه بر خود این آثار هنری، تأثیری هم که هنر ایران در جهان داشته قابل بررسی است. هنر ایرانی، شاعران و هنرمندان ایرانی همواره در عرصه جهانی قدر دیده اند و بر صدر نشسته اند. اهدای هدایای آنتیک و نفیس در طول تاریخ فعالیت صنعت نفت در ایران باعث شده ضمن حمایت از تولید و نگهداری صنایع دستی، هنرمندان این عرصه نیز به جهت سفارش کار از سوی صنعت نفت حمایت شوند و از همین طریق، هنر و ادبیات و فرهنگ ایرانی نیز در جهان ساری و جاری شود. گزارش پیش رو کوشیده است تا در لابه لای مطالب نشریه انگلیسی زبان «نفت» ردپای اشیای موزه ای را دنبال کند که به مناسبت های مختلف در صنعت نفت ایران هدیه داده شده است.

 در بین اخبار و گزارش های منتشر شده در مجله انگلیسی زبان«نفت» که حکم بولتن رسمی کمپانی نفت انگلیس و ایران را داشته و حاوی نکات سندی و موزه ای بسیار ارزشمندی است، تصاویری از هدایایی آنتیک ضبط و ثبت شده که در کنار اطلاعات و اخبار این نشریه  حکایتگری گویا برای استفاده از هنر و ادبیات ایرانی در سطح جهانی و بین المللی است. در ادامه چند نمونه از این اسناد نفتی با جزئیات دقیق ذکر شده است.

 جام آنتیک از جنس چوب افرا برای مدیر میادین نفتی

نمونه اول، جام منحصربه فردی است که در خبر منتشر شده در جلد 4، شماره یک، نشريه «نفت» ژانویه 1928 صفحات  23-22  از آن مطلع می شویم. این اثر، جامی است که در سال 1927ميلادی به مناسبت بازنشستگی «آقای جی. ال. رایت (J.L. Wright) » مدیر پیشین میادین نفتی در ایران، از طرف کارکنان شرکت نفت انگلیس مستقر در ایران به وی، تقدیم شده است. در میان افرادی که این جام را هدیه داده اند، اسامی آقایان «جی. ای. جیمسون،  دکتر ام. وای. یانگ و دبلیو. دی. اسمت» بیشتر به چشم می خورد. از متن خبر منتشر شده متوجه می شویم که این جام را که «دکتر یانگ»  شخصا اعطا کرده، به صورت اختصاصی برای «آقای ليردرايت» تهیه و در حاشیه های آن به نام وی کنده کاری شده است. متن حاشیه جام به زبان انگلیسی به اين شرح است: «من به عنوان نشانه ای از دوستی، برای «جان لیرد رایت»، مدیر میادین نفتی شرکت نفت انگلیس و ایران اين جام را تهيه  کرده ام.1927ميلادی».

در متن گزارش مذکور همچنین می خوانیم: «دکتر یانگ» که از طرف کارکنان شرکت نفت در ایران و شخص خود صحبت می کرده، پس از یک سخنرانی پرشور و احساسی، این جام را به آقای«رایت» تقدیم کرده و وی را دوستی خوب و مدیری قوی توصیف می کند که چند بار توانسته با مدیریت قوی خود، میادین را از نابودی نجات دهد. جام، از جنس چوب افرا ساخته شده و تزئینات و نوشته های اطراف آن از نقره است. این اثر هنری توسط آقای «عمر رمزدان» به سبک آثار قرن شانزدهم ساخته شده بود،ولی دارای طراحی کاملا منحصربه فرد و بزرگترین نمونه ساخته شده در نوع خود تا آن زمان بود.

 شعر مولانا بر دوات دان طلایی

در جلد دهم، شماره5 به تاریخ آگوست 1934، صفحات 25-24 نشریه نفت نیز خبری در مورد یک مراسم بازنشستگی منتشر شده که طی آن دوات دانی طلایی با اشعاری از مولانا به مدیر بازنشسته اهدا شده است. این اثر آنتیک در سال 1934 و این بار به مناسبت بازنشستگی خود «دکتر ام. وای. یانگ ( Dr. M. Y. Young) » تهیه شده و به دست «سر جان کدمن» به نمایندگی از کارکنان شرکت نفت و دوستان وی در ایران به او هدیه شده است.

به همراه این اثر هنری ارزشمند، طوماری حاوی یک یادداشت و اسامی افرادی که در تهیه این هدیه همراهی داشته اند، وجود دارد. در ادامه همین گزارش متوجه می شویم که«دکتر یانگ» نیز در نامه ای به «سر جان کدمن» از تمامی همکاران که در تهیه یادبود همکاری داشته اند، تشکر کرده است.

این اثر که تزئیناتی از جنس طلا و نقره دارد، یکی دیگر از آثار منحصربه فرد ساخته شده توسط آقای «عمر رمزدان» است که در عکس منتشر شده از آن، یک مصرع از شاعر بزرگ ایرانی، مولانا درج شده است: «در علاجش سحر مطلق را ببین [در مزاجش قدرت حق را ببین]» این مصرع متعلق به بخش سوم از دفتر اول مثنوی معنوی در داستان پادشاه و کنیزک است.

  عمر رمزدان

اما سازنده این دو اثر چه کسی بوده است؟ آقای «عمر رمزدان» ، متولد سال 1873ميلادی در شفیلد انگلستان بود و ظاهرا ریشه در خاندان های پارسیان هند داشت. در پرتابل رسمی«نقره کاران ادینبورگ» (www.edinburghsilver.co)  او یکی از معتبرترین نقره کاران جهان معرفی شده که آثارش جایگاه خاصی در موزه ها و گالری های جهان دارد. ویژگی بارز کارهای وی استفاده از طرح ها و الگوهای سنتی و بومی و ایجاد نوآوری در آنها عنوان شده است. بر اساس همین منبع می دانیم؛ شغل خانوادگی «رمزدان ها» نقره تراشی بود، شغلی که در منطقه صنعتی شفیلد، به عنوان مرکز ساخت قاشق، چنگال و کارد، کاری معمول حساب می شد.

«عمر رمزدان» از کودکی با شغل خانوادگی آشنا شد و مهارت های اولیه را آموخت، اما آثاری که در بزرگسالی خلق کرد، محصول ذوق و استعداد شخص وی بود. شاید شرایط زندگی وی را نیز بتوان تا اندازه ای در این سیر دخیل دانست.وی در سال1879ميلادی به همراه خانواده به ایالات متحده مهاجرت کرد و حدود هفت سال از دوران کودکی خود را در آنجا سپری کرد. این سال ها که مصادف با آخرین دوره تب طلا در آمریکا بود، می توانست فرصت مناسبی را برای خانواده «رمزدان» برای گسترش فعالیت خود فراهم کند، هرچند بازگشت آنها به انگلستان نشان می دهد که این تصور، امیدی واهی بیش نبود.

ظاهرا، همین سفر اولین جرقه های استعداد را در«عمر رمزدان» شکوفا کرد. وی پس از بازگشت ضمن کارآموزی نزد اساتید فن، در مدرسه هنری شفیلد نیز ثبت نام کرد و در همین مدرسه بود که اولین تجربیات هنری خود را به انجام رساند و با تعدادی از دوستان و اساتید خود آشنا شد که تا پایان عمر همراه وی بوده و در زندگی هنری وی اثرگذار بودند.

«عمر رمزدان» در سال 1894ميلادی برنده بورس صنعتی شفیلد شد که گام بلندی در جهت افزایش مهارت ها و شکل گیری سبک خاص وی بود. علاوه بر کلاس هایی که در کالج سلطنتی در لندن برگزار می شد، وی ساعات طولانی را در موزه ها و گالری ها به الگوبرداری از آثار کلاسیک هنری می گذراند. او پس از مرگ پدر در سال 1879 میلادی به جای آنکه کسب و کار خانوادگی را که اکنون توسط مادرش اداره می شد، ادامه دهد، ترجیح داد که با سفر دور اروپا عمق دانسته ها و مهارت های خود را افزایش دهد. وی از فرانسه، بلژیک، سویس، ایتالیا و آلمان رفت و بازدیدهایی کرد تا اینکه در بازگشت توانست در مسابقه طراحی جامی برای شهر شفیلد برنده شود. این اولین اثر قابل توجه وی است که تاکنون نیز باقی مانده و راه را برای شهرت وی باز کرد.

وی پس از این پیروزی به همراه شریکش به لندن رفت و اولین کارگاه خود را در محله ای پایین دست در استنفوردبرسج چلسی افتتاح کرد. در همین کارگاه بود که «جام شفیلد» طراحی و ساخته شد، اما پس از شهرت یافتن کارگاه، رمزدان و شریکش مجبور شدند کارگاه و دفتر را به محل بزرگ تر و در منطقه بهتری منتقل کنند. آغاز جنگ جهانی اول منجر به جدایی «رمزدان» از شریک و همکارش شد. با این حال وی خود به تنهایی کارگاه را اداره کرده و در این دوره تعدادی مدال و یادمان جنگی نیز طراحی کرد.

وی پس از جنگ با بیوه ثروتمندی به نام «خانم داونزبوچر» ازدواج کرد که هم از لحاظ مالی و هم انگیزشی وی را حمایت می کرد و با توجه با ارتباطاتی که با خاندان های اشرافی داشت، زمینه ورود رمزدان به عرصه بزرگ تر و پرمنفعت تری را آماده کرد.«عمر رمزدان» سرانجام در سال 1939 از دنیا رفت. پس از مرگ وی، همسر و فرزندانش کارگاه مشهور وی را اداره کردند. آثار و صنایع دستی ساخته شده توسط این نقره کار برجسته تاثیر بسیاری از هنر شرق، به ویژه هنر و ادبیات ایران داشت و نمونه آثاری که به سفارش کمپانی نفت و برای استفاده در مراسم تودیع و بازنشستگی مدیران شاخص کمپانی نفت ساخت و ارائه كرد، باعث شد هنر و فرهنگ ایرانی در دوره های بعدی نیز باقی بماند. هنر و فرهنگی که در اسناد و نشریات و منابع مکتوب موجود در مرکز اسناد صنعت نفت نیز سوابق آن موجود و در اختیار پژوهشگران علاقه مند قرار دارد و می توانند از آن بازدید کنند و در پژوهش های خود بهره ببرند.

تهیه و ترجمه: توحید شریفی، کارشناس مرکز اسناد صنعت نفت

 

کوتاه از موزه های نفت

   واگذاری اشیا و اسناد تاریخی خطوط لوله به موزه های صنعت نفت

 کامبیز باغبان، مدیر منابع انسانی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، در بازدید از مرکز اسناد و نمایشگاه اشیای مدیریت موزه های صنعت نفت در شهرری با اشاره به وجود اشیای قدیمی و بسیار ارزشمند تاریخی که در شرکت های مختلف وزارت نفت و ازجمله شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت وجود دارد، گفت: این اشیای تاریخی در کنار اسناد تاریخی ارزشمند باید به موزه ها و مرکز اسناد نفت واگذار شود و شركت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران در این زمینه آماده همكاری است .باغبان، در این بازدید ضمن با اهمیت دانستن اقدامات انجام شده در زمینه ثبت و ضبط و نگهداری میراث صنعت نفت در دو بخش اسناد و اشیا خاطرنشان کرد: علاوه بر این موارد،منابع انسانی صنعت نفت،ارزشمندترین دارایی نفت در طول تاریخ خود بوده و توجه به این حوزه نیز می تواند به ثبت و ضبط بهتر تاریخ نفت در کشور کمک كند. فرشید خدادادیان، رئیس مرکز اسناد صنعت نفت نیز در این برنامه  با معرفی کوتاه فعالیت های مرکز اسناد و گنجینه های اشیای صنعت نفت، ضمن قدردانی از اعلام آمادگی مدیریت منابع انسانی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران جهت انتقال اشیا و اسناد تاریخی آن شرکت به مدیریت موزه ها و مرکز اسناد،خاطرنشان کرد: این مرکز با توجه ویژه به اهمیت «تاریخ شفاهی» در پژوهش های تاریخی به منابع انسانی صنعت نفت،به عنوان میراث داران واقعی و شاهدان مطلع از فراز و فرود تاریخ صنعت نفت در ایران نیز توجه ویژه دارد. در این بازدید که رضا آل ابراهیم، رئیس آموزش و تجهیز نیروی انسانی و رضا علی اکبر، رئیس آموزش شرکت خطوط لوله، مدیر منابع انسانی آن شرکت را همراهی می کردند، بازدیدكنندگان با فعالیت های موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت در حوزه پاسداشت و ثبت میراث صنعتی کشور آشنا شدند.

 

پروانه فعالیت 3 موزه صنعت نفت در شهرهای آبادان و سبزوار تمدید شد

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فعالیت موزه های بنزین خانه و كارآموزان در شهر آبادان و موزه نفت سبزوار را برای مدت سه سال دیگر تمدید كرد .«موزه بنزین خانه آبادان» در محل نخستین جایگاه سوخت كشور، با مساحت 1856 مترمربع، همجوار با جایگاه جدید پمپ بنزین در مرکز شهر و مقابل شورای شهر آبادان، واقع شده است. این موزه از یک ساختمان اصلی و دو ساختمان جانبی تشکیل شده است. «موزه كارآموزان آبادان» دومین موزه از طرح موزه های صنعت نفت، در محل آموزشگاه حرفه ای آبادان، گشایش یافته است. آموزشگاه حرفه ای آبادان در سال 1312 خورشیدی (1933 میلادی) تاسیس شده و ساختمان این آموزشگاه پس از مرمت و بازسازی و بازیابی اسناد مربوط به آن، در معرض بازدید عموم قرار گرفته است. «موزه نفت سبزوار»، نخستین موزه صنعت نفت ایران (پیش از راه اندازی طرح موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت) به شمار می آید که در سال های میانی دهه 1380 در این شهرستان با همت کارکنان شرکت پخش فرآورده های نفتی این منطقه راه اندازی شده است .

 

اهدای دستگاه تستر گاز قدیمی به موزه صنعت نفت غرب كشور

مدیرعامل شركت بهره برداری نفت و گاز غرب یك دستگاه تستر گاز قدیمی به موزه صنعت نفت غرب كشور اهدا کرد. در بازدید مدیران و كارشناسان شركت بهره برداری نفت و گاز غرب از موزه صنعت نفت غرب کشور که روزهای یكم و دوم مهرماه سال جاری صورت گرفت، مدیرعامل این شركت از انتقال اشیای قدیمی موجود در شركت بهره برداری نفت و گاز غرب به موزه صنعت نفت غرب کشور حمایت كرد. سعید ناصری پور با تاكید بر حفظ و نگهداری میراث صنعتی نفت، راه اندازی موزه صنعت نفت در كرمانشاه را اقدامی مهم و اثرگذار در حفظ و جایگاه این شهر تاریخی اعلام كرد و از تمامی مدیران و مسوولان صنعت نفت دعوت كرد تا به این موزه توجه خاصی داشته باشند. چندی پیش، یك دستگاه ژنراتور قدیمی که در حین عملیات خاک برداری در منطقه مرزی نفت شهر کشف شده بود، به موزه صنعت نفت غرب کشور منتقل شد.

 

شرح عکس

دستگاه مانیتور گاز قابل اشتعال سیار 

 این دستگاه قدمتی 30 تا 40 ساله دارد و جنس بدنه آن بدنه فلزی دو تکه است. ابعاد این شی موزه ای عبارت است از: طول 14، عرض 8 و ارتفاع 17 سانتی متر و کشور سازنده آن آمریکاست. ردیاب گاز (Gas Detector) یا گازسنج از جمله تجهیزاتی است که به منظور شناسایی و مانیتورینگ گازهای سمی، قابل اشتعال و انفجار گازهای اکسیدکننده و به طور کلی گازهای خطرناک مورد استفاده قرار می گیرد. گازسنج ها مجهز به سیستم های هشداردهنده صوتی و تصویری هستند و در برخی مدل ها  می توان از ویبراتور یا لرزاننده نیز جهت اعلان خطر به کاربران استفاده کرد. مدل قابل حمل دستگاه دتکتور گاز (نمونه بالا) جهت به وجود آوردن امنیت بیشتر برای افرادی که قصد حرکت در محل هایی که در آنها امکان خطر نشت انواع گازهای سمی یا قابل احتراق وجود دارد، طراحی شده است.