از تحول تا آراستگي
آموزه هاي معنوي، عقلاني، اجتماعي و فرهنگي عيد نوروز و پاسداشت آن، به زمان يا مکان خاصي محدود نيست و با رعايت آن مي توان هر روز را نوروز کرد. به قول شاعر که مي گويد: ز کوي يار مي آيد نسيم باد نوروز/ از اين باد اَر مدد خواهي چراغ دل برافروزي، در اين مطلب کوتاه تلاش کرده ايم تا به برخي آموزه هاي معنوي نوروزي اشاره کنيم.
نوروز، نماد تغيير و تحول است که در آن طبيعت دوباره جان مي گيرد و لطافت و سبزي جايگزين فصل سرد زمستان مي شود. اين، پندي آشکار براي انسان است تا با ايجاد تحول اخلاقي و شخصيتي در خود، بتواند از توانمندي ها و ظرفيت هاي وجودي بهره ببرد و به خود شکوفايي برسد.
تحول
«احسنُ الحال»، بهترين مفهوم تحول طلبي است که بايد همواره در جست وجوي آن بود؛ چرا که انسان در مسير تحول مثبت نمي تواند حدي داشته باشد. در دعايي که زمان تحويل سال نو خواندن آن سفارش شده، مي خوانيم: «يا مقلب القلوب و الابصار يا مدبر اليل و النهار يا محول الحول و الاحوال حول حالنا الي احسن الحال؛ اي گرداننده قلب ها و ديدگان! اي مدير و مدبر شب و روز، اي تغيير دهنده حال و احوال، حال ما را نيکوترين حال گردان».
انسان موجودي کمال گر و در پي رسيدن به قله افتخار است؛ بنابراين، يکي از نشانه هاي افراد خود شکوفا آن است که همواره در تغيير و تحول هستند و توانمندي هاي بالقوه آنان در حال ظهور است؛ ازاين رو، نوروز، فرصتي است تا انسان به اصلاح امور روحي و رواني خود بپردازد. چه بسيار انسان هايي که با بارقه انديشه و نگرش در عاقبت کارها و خودشناسي، متحول شده و انساني دگرگونه شده اند.
اين گفتار از امام موسي کاظم(ع) ما را به لزوم تحول در انسان رهنمون مي سازد؛ آنجا که مي فرمايد: «کسي که دو روزش مساوي باشد، ملعون است و کسي که دومين روزش، بدتر از روز اولش است، ملعون است و آن کس که افزايش در خود نبيند، در سرازيري نقصان و کمبود است و کسي که چنين باشد، مردن براي او بهتر از زندگي است».
معنويت
پس از آنکه ايرانيان، دين اسلام را پذيرفتند، آن دسته از سنت هاي ملي که با اسلام تنافي و تضاد نداشت، مورد تأييد اين دين قرار گرفت و صبغه اسلامي يافت. عيد نوروز نيز از سنت هايي بود که به دليل دارا بودن جنبه هاي معنوي، در گذر زمان حفظ و با آميخته شدن به فضاي معنوي برخاسته از اسلام، تقويت شد؛ بنابراين، توجه به معنويت، دعا و عبادت و پرستش خداوند از آموزههايي است که مردم در عيد نوروز به آن توجه مي کنند.
بزرگداشت نوروز در اسلام هر چند به مذهب شيعه منحصر نيست، چنان در ميان شيعيان فراگير است که حتي رواياتي از امامان شيعه درباره آن نقل شده است. علامه مجلسي از امام صادق(ع) حديثي را به اين مضمون نقل مي کند: «نوروز، روزي است که خداوند از بندگانش پيمان گرفت او را بپرستند. روزي است که آفتاب تابيد و هوا وزيدن گرفت و زمين آفريده شد. کشتي نوح بر نقطه اي از زمين نشست. جبرئيل بر رسول خدا(ص) نازل شد. ابراهيم(ع) بت ها را شکست. حضرت محمد(ص)، علي(ع) را بر دوش گرفت تا بت هاي قريش را از خانه کعبه به زير افکند. پيامبر اعظم(ص) به اصحاب امر کرد با علي(ع) بيعت کنند. نوروز، روزي است که حضرت قائم(عج) ما در آن ظهور مي کند».
همچنين از امام صادق(ع) روايت شده است: «در نوروز غسل کنيد و پاکيزه ترين لباس ها را بپوشيد و بهترين عطرها را بزنيد و آن روز را روزه بگيريد و نماز گزاريد». افزون بر اين، تقدس ديني لحظه تحويل سال چنان در نظرها پررنگ است که مردم در شهرهاي مختلف به امامزادگان و مکان هاي متبرک مي روند و براي سعادت خود دعا مي کنند. اين آميختگي معنوي که در آيين نوروز وجود دارد و در رفتار افراد ديده مي شود، مي تواند در پرورش روحي و معنوي آنان اثرگذار باشد.
جامعه پذيري
جامعه پذيري به معناي انطباق با جامعه و آشناسازي با آن است. به موجب اين فرايند، افراد ويژگي هايي را که شايسته عضويت آنها در جامعه است، به دست مي آورند. اجتماعي شدن و جامعه پذيري براي فرد و جامعه امري حياتي است و شخصيت انسان از راه کنش متقابل با ديگران ساخته مي شود و از طريق اين کنش، مي آموزيم چگونه خود را با جامعه هماهنگ و زندگي مان را قاعده مند کنيم. بدون اجتماعي شدن، نمي دانيم چه چيزي را ارزش بدانيم، چه کاري را انجام دهيم، چگونه فکر کنيم، چگونه سخن بگوييم و در مقابل ديگران چگونه پاسخ دهيم.
افراد در پرتو رفت و آمد با ديگران و آموختن قوانين، ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي است که به موجودي اجتماعي تبديل مي شوند و شخصيت شان شکل مي گيرد. امروزه فردگرايي از ويژگي هاي جوامع غربي است و موج ويران کننده آن از راه رسانه هاي نوپديد، ساختارهاي خانواده و اجتماع را دستخوش تغيير کرده است. آثار فردگرايي در جامعه ما نيز ديده مي شود؛ ازاين رو، ديد و بازديدهاي آيين نوروز در برابر اين عنصر ويرانگر کارساز است و موجب توسعه ارتباط خانوادگي و تقويت رشد اجتماعي افراد مي شود.
افراد، به ويژه کودکان و نوجوانان در سايه رفت و آمدها و هم نشيني با هم، احساس نزديکي و صميمي شدن مي کنند، با ارزش هاي اجتماعي آشنا مي شوند و مي آموزند ديگران را دوست بدارند، به بزرگ ترها احترام بگذارند و آمادگي پيدا کنند در ديگر عرصه هاي عمومي اجتماع حضور يابند تا هم به رشد خود و هم به توسعه جامعه ياري رسانند.
بهداشت و آراستگي
سال نو، با پاکيزگي آغاز مي شود. خانه تکاني و پاک سازي منازل و شست وشوي قبل از عيد، افزون بر اينکه رسمي پسنديده و نيکوست، مقدس بودن آن را نيز مي رساند؛ زيرا همه دوست دارند در ايام نوروز با لباس هاي پاکيزه و زيبا و در صورت امکان، نو به ديدار هم بروند و در بهترين حالت ظاهري و خوشايندترين حالت روحي سال نو را به همديگر تبريک بگويند.
امام صادق(ع) در اين باره فرموده است: «خداوند زيبايي و خودآرايي را دوست دارد و از فقر و تظاهر به آن بيزار است. هرگاه خداوند به بنده اي نعمتي بدهد، دوست دارد اثر آن را در او ببيند». عرض شد: چگونه؟ فرمود: «لباس تميز بپوشد، خود را خوشبو کند، خانه اش را گچکاري کند و جلو در حياط خود را بروبد. حتي روشن کردن چراغ قبل از غروب، خورشيد فقر را مي برد و روزي را زياد مي کند».
يکي از مواردي که رعايت آن به سلامت افراد کمک مي کند، بهداشت مسکن است. خانه تکاني، بهداشت و آراستگي در نوروز، يکي از ويژگي ها و عادت هاي پسنديده و آدابي است که در اسلام هم بر آن تأکيد شده است. در اسلام دستورهاي فراواني درباره پاک سازي محل زندگي و پاکيزگي فردي وجود دارد؛ چنان که امام رضا(ع) پاکيزگي را از اخلاق پيامبران دانسته است (مجلسي، 1372: 78: 335). بنابراين، توجه به بهداشت فردي و اجتماعي، از آموزه هايي است که مي توان آن را از نوروز به دست آورد.
همچنين پيوند بهداشت فردي و اجتماعي، و بهداشت محيط با بهداشت رواني و ايجاد فضاي بانشاط، بر کسي پوشيده نيست.
گزيده اي از سخنراني رهبر معظم انقلاب در صحن مطهر حضرت ثامن الحج
عشق ايرانيان به اسلام
به نظر من آنچه که ملت ايران در باب عيد نوروز انجام داده است، يکي از زيباترين و شايسته ترين کارهايي است که مي شود با يک مراسم تاريخي و سنتي انجام داد. اولِ سال شمسي ما ايراني ها، - يعني اول بهار - عيد نوروز است. اولاً ملت ايران افتخار دارد که سال شمسي او هم سال هجري است؛ يعني هم چنان که سال قمري ما - که سال 1418 است - از مبدأ هجرت خاتم الانبياء عليه و علي آله الصلاة والسلام است، سال شمسي ما هم از مبدأ هجرت است. بقيه ملت هاي مسلمان براي سال شمسي خود، از سال ميلادي استفاده مي کنند؛ ولي ما ايراني ها، هجرت نبي اکرم را، هم مبدأ سال قمري قرار داديم، هم مبدأ سال شمسي.اين، مطلبِ اول که به نظر من نشانگر هنر و عشق و علاقه ايراني به تعاليم مقدس اسلام و به آثار مطهر و مقدس نبوي است. در ضمن، اولِ سال را اولِ فصل بهار انتخاب کرده ايم، در حالي که مسيحيان، اولِ زمستان را اولِ سال قرار مي دهند! البته فرق آن ها با ما اين است که ولادت حضرت مسيح،(ع) تاريخ مشخصي ندارد و يک مطلب حدسي است؛ در حالي که هجرت نبي مکرم اسلام(ص)، از نظر تاريخي کاملاً دقيق و مشخص است. به هرحال ما اولِ بهار را اولِ سال خودمان قرار داده ايم که اين هم يک ذوق و سليقه ايراني است. اولِ بهار، اولِ رويش طبيعت، اولِ بيداري باغ و راغ و بوستان و اولِ بالندگي همه موجودات زنده است. اين بهتر از زمستان است که وقت مردن و انجماد طبيعت و گياه و نباتات است.
معرفي کتاب
نوروز باستاني از ديدگاه اسلام
کتاب«نوروز باستاني از ديدگاه اسلام» نوشته حسين ملا احمدي شورکي و توسط نشر ميراث ماندگار به چاپ رسيده است. اين کتاب دربردارنده بررسي ديدگاه هاي اسلام در مورد «عيد نوروز» و فضيلت اين روز است. در اين اثر با استناد به روايات معصومين(ع) ديدگاه هاي ايشان در مورد نوروز، هفت سين، سال نو ايرانيان، مراسم نوروز، عيد بودن اين روز و گرامي داشتن آن مطرح شده و واژه نوروز در فرهنگ لغت فارسي و لاتين و تاريخچه آن نزد ايرانيان باستان مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. نگارنده به بيان ديدگاه هاي علماي قديم و ديدگاه هاي علماي معاصر شيعه در مورد نوروز پرداخته است. در اين کتاب به اشعار فارسي مربوط به نوروز و بيان آداب و مراسم رسمي فارسي زباناني مانند کشورهاي تاجيکستان، افغانستان، ترکمنستان، قرقيزستان، پاکستان و قزاقستان نيز اشاره شده و مراسم جشن و تعطيلات نوروز در اين کشورها مورد بررسي قرار گرفته است. همچنين آيين هاي ايرانيان باستان و معاصر درباره نوروز در سراسر ايران، در اين کتاب توصيف شده است.
جايگاه يک رسم پسنديده
يکي از سنت هاي بسيار نيک و پسنديده عيد نوروز که در اسلام نيز بسيار بر آن تأکيد شده، رفتن به ديدار بزرگان، خانواده، اقوام و آشنايان و تقويت پيوندهاي خانوادگي و به عبارت ديگر، انجام عمل سفارش شده «صله ارحام» است.
امروزه پيچيدگي زندگي و درهم تنيدگي کارها چنان افراد را سرگرم کرده که کمتر به تربيت فرزندان و همدلي و هم کلامي با همسر مي پردازند؛ چه رسد به اينکه فرصت ديدار فاميل و آشنايان را پيدا کنند.
به همين دليل، افراد روز به روز از هم دورتر مي شوند. کم نيستند کساني که فقط يک بار در سال يکديگر را مي بينند و رفت و آمدهاشان به نوروز هر سال محدود شده است.
ديد و بازديد نبايد بي روح باشد و به سلام و احوال پرسي خلاصه شود، بلکه آشنايي با مشکلات ديگران و تلاش براي برطرف ساختن آن است که اين امر را باارزش جلوه مي دهد و موجب آرامش روان و اعتماد افراد به هم مي شود.
ازاين رو، صله رحم و پاسداشت فرهنگ آن، فايده هاي بسياري در پايداري روابط بين افراد دارد که در روايات از آن ياد شده است. برخي از اين فايده ها عبارت است از: صله رحم خلق را نيکو، نفس را باز و پاکيزه و روزي را افزون مي کند و مرگ را به تأخير مي اندازد. صله رحم خانه ها را آباد مي سازد و انسان را از گناهان بازمي دارد. در احاديثي از معصومين (عليهم السلام) درباب اهميت صله رحم آمده است:
امام على(ع): هرگاه مردم قطع رحم كنند، ثروت ها در دست افراد شرور قرار مى گيرد.
(عيون الاخبار الرضا، ج 2، ص 265).
امام صادق(ع): صله رحم، خانه ها را آباد و عمرها را طولانى مي كند، هر چند صله رحم كنندگان مردمان خوبى نباشند (امالى طوسى، ص 481، ح 18). پيامبر اکرم(ص): هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با ميهمان خودغذا بخورد.
(تنبيه الخواطر، ج 2، ص 116).
امام رضا(ع): به بزرگترهايتان احترام بگذاريد و با كوچكترها مهربان باشيد و صله رحم نماييد.
(كافى، ج 2، ص 348، ح 8).