کاهش سهم اوپک از بازار نفت در بلندمدت
جان کمپ، از ستون نويسان ارشد خبرگزاري رويترز که بيشتر مطالبش متمرکز بر مباحث روز بازارهاي جهاني نفت خام است، در آستانه برگزاري صدو هفتاد و ششمين نشست عادي وزيران نفت و انرژي 14 عضو سازمان کشورهاي صادرکننده نفت (اوپک) در تاريخ يکم ژوئيه 2019 (دهم تيرماه) و ششمين نشست مشترک 24 توليدکننده عضو و غيرعضو اوپک يک روز پس از نشست اوپک در مقر دائمي اين سازمان در وين، در يادداشتي تلاش هاي اخير اعضاي اوپک به منظور بهبود قيمت هاي جهاني نفت خام با استفاده از محدود نگه داشتن توليد نفت خام و کمک گرفتن از روسيه را به چالش کشيده است و تداوم اين شرايط در بلندمدت را به زيان اعضاي اوپک و به نفع توليدکنندگان نفت شيل در ايالات متحده آمريکا و ديگر توليدکنندگان غيرعضو اوپک در سراسر جهان مي داند و تاکيد مي کند که اين رويه در بلندمدت کاهش تدريجي سهم اعضاي اوپک از بازارهاي جهاني نفت خام را به دنبال خواهد داشت. در ادامه کمپ با اشاره به آمارهاي موجود و استفاده از استدلال هايي به تبيين نظر خود مي پردازد.
از آنجا که اعضاي اوپک با محدود کردن توليد نفت خود تلاش مي کنند به طور مصنوعي قيمت نفت را در سطوح بالا حفظ کنند، سهم توليدکنندگان عضو اين سازمان در بازارهاي جهاني نفت خام به طور مداوم در حال کاهش است.برپايه تازه ترين گزارش بررسي آماري شرکت بريتيش پتروليوم (بي پي) درباره انرژي جهان که 11 ژوئن سال جاري ميلادي (21 خرداد 1398) منتشر شد، سهم کشورهاي عضو اوپک از بازارهاي جهاني نفت خام در سال گذشته ميلادي (2018) به 41.5 درصد و پايين ترين سطح از سال 2013 ميلادي رسيده است.به دنبال تحريم ها عليه ايران و ونزوئلا و افت شديد توليد نفت خام ونزوئلا به عنوان يکي از کشورهاي آمريکاي جنوبي عضو اوپک، سهم توليدکنندگان نفت خام عضو اوپک بدون ترديد در سال جاري ميلادي با کاهش بيشتري روبه رو خواهد بود، به طوري که به پايين ترين سطح از سال 2002 ميلادي و پيش از دهه 1990 ميلادي مي رسد.اعضاي اوپک در بازه زماني سال هاي 2002 تا 2008 ميلادي پيوسته در حال افزايش سهم خود در بازارهاي جهاني نفت خام بوده اند، اما پس از اين دوره، سهم آنها روندي کاهشي در پيش گرفته است و تاکنون هم هيچ نشانه اي از بازگشت و تغيير اين روند مشاهده نشده است.مجموع توليد نفت خام اعضاي اوپک در سال 2018 ميلادي در مقايسه با سال 2008 ميلادي روزانه با دو ميليون بشکه (5 درصد) افزايش روبه رو بوده است، در حالي که توليد نفت خام کشورهاي غيرعضو اوپک در بازه زماني مشابه با روزانه 9 ميليون و 600 هزار بشکه (29 درصد) افزايش همراه بود.عربستان سعودي، بزرگ ترين توليد کننده و صادرکننده نفت خام اوپک، در دوره مورد بررسي توليد نفت خود را روزانه يک ميليون و 600 هزار بشکه (15 درصد)، در حالي که عراق روزانه دو ميليون و 200 هزار بشکه (90 درصد) افزايش داده است.با اين حال، در خارج از اوپک، کانادا توليد نفت خام خود را دو ميليون بشکه (62 درصد) و ايالات متحده آمريکا روزانه هشت ميليون و 500 هزار بشکه (126 درصد) افزايش دادند، که بخش عمده افزايش توليد نفت ايالات متحده آمريکا در پي افزايش برداشت نفت خام از ذخاير شيل بوده است.سهم عربستان سعودي از توليد جهاني نفت خام از دهه 1990 ميلادي روي نواري ثابت و يکنواخت حرکت کرده است، اما سهم بسياري ديگر از کشورهاي عضو اوپک در طول اين سال ها در پي جنگ هاي داخلي، تحريم، ناآرامي ها و سوءمديريت با کاهش روبه رو بوده است.
اهداف دوگانه
عربستان سعودي در دهه 1990 ميلادي پس از کاهش توليد نفت در پي جنگ و تحريم در ايران و عراق و افت توليد در نيجريه، ليبي و ونزوئلا در پي فساد، سوءمديريت و ناآرامي ها، به عنوان رهبر بلامنازع سازمان کشورهاي صادرکننده نفت شناخته شد.هدف عربستان سعودي، با توجه به جلوگيري از به خطر نيفتادن موقعيت بلندمدت خود در بازارهاي جهاني نفت خام و حفظ روابط ديپلماتيک با ايالات متحده آمريکا، افزايش درآمدهاي حاصل از صادرات نفت در کوتاه مدت بوده است.در عمل، عربستان سعودي در دوران مختلف متناسب با شرايط، حمايت از قيمت نفت در بازارهاي جهاني (با ناديده گرفتن بحث سهم در بازار نفت) يا حمايت از سهم بازار ( با ناديده گرفتن بحث قيمت) را در اولويت قرار داده است.در سال هاي اخير، زماني که ديگر اعضاي اين سازمان با تحريم روبه رو شده اند، در مقابل مشکلات سعودي ها کم شده است. تحريم عليه ديگر رقباي توليدکننده، شرايط را براي عربستان به گونه اي رقم زده است تا بدون قرباني کردن بخش زيادي از سهم خود در بازارهاي جهاني نفت خام از قيمت ها هم حفاظت کند، بنابراين آنها به هر دو هدف تجاري و ديپلماتيک خود در کنار هم دست يافته اند.اما محدوديت هاي اين راهبرد هم اکنون قابل مشاهده است به گونه اي که با کاهش توليد اعضاي تحريم شده اوپک، همچنان شاهد افزايش قيمت نفت در بازارهاي جهاني هستيم.روندهاي بلندمدت در هر دو بحث قيمت نفت و سهم بازار، به زيان عربستان سعودي خواهد بود و تحقق اهداف جاه طلبانه اين کشور را براي تغييرات اقتصادي و اجتماعي به مخاطره مي اندازد.
بشکه هاي نفت شيل
شرکت هاي توليد نفت شيل در ايالات متحده آمريکا و ديگر توليدکنندگان غيرعضو اوپک شامل شرکت هاي بين المللي توليد نفت و گاز، از بزرگ ترين ذي نفعان تلاش هاي عربستان سعودي و اوپک براي محدود کردن توليد و بالا بردن قيمت هاي جهاني نفت خام بوده اند.با بالانگهداشتن قيمت نفت بيش از آنچه بايد باشد، راهبرد عربستان سعودي براي کاهش توليد نفت، سبب نخستين انقلاب نفت شيل در بازه زماني سال هاي 2011 تا 2014 ميلادي و دومين انقلاب نفت شيل در بازه زماني سال هاي 2017 تا 2018 ميلادي در ايالات متحده آمريکا شد.بر پايه گزارش بررسي آماري سالانه 2018 بي پي درباره انرژي جهان عربستان سعودي در نيمه نخست سال 2018 ميلادي به کاهش توليد نفت خود ادامه داد و سرانجام در کل سال توليد خود را روزانه 400 هزار بشکه افزايش داد، در حالي که اين رقم با افزايش روزانه دو ميليون و 200 هزار بشکه اي توليد نفت خام ايالات متحده آمريکا مقايسه مي شود.در سال 2015 تا 2016 عربستان سعودي با ترک راهبرد حمايت از قيمت با هدف حفظ سهم در بازارهاي جهاني نفت خام، روزانه 400 هزار بشکه افزايش توليد داشت، امادر مقابل توليد نفت شيل آمريکا روزانه 433 هزار بشکه کاهش يافت.در ميان مدت، راهبرد عربستان سعودي براي کاهش توليد نفت با هدف بالا بردن قيمت هاي جهاني نفت خام ناپايدار خواهد بود و در عين حال اين شرايط سبب افزايش سهم بازار نفت شيل و ديگر توليدکنندگان غيرعضو اوپک در بازارهاي جهاني مي شود.روسيه که هم اکنون در قالب توافق جهاني کاهش توليد، در بازه زماني 2017 تا 2018 و 2018 تا 2019 به عربستان سعودي کمک مي کند، به تازگي درباره عواقب بلندمدت قيمت هاي بالاي نفت خام و کاهش سهم در بازارهاي جهاني هشدار داده است.اعضاي اوپک پس از چند دوره کش و قوس هاي فراوان و اختلاف سليقه اي که ميان اعضاي اين سازمان در چند نشست پيايپي شاهد بوديم، در نشست 171 خود در دسامبر 2016 تصميم گرفتند براي کمک به ثبات بازار و بهبود قيمت نفت روزانه يک ميليون و 200 هزار بشکه از توليد خود بکاهند و در کنار آنها کشورهاي غيرعضو به رهبري روسيه متعهد شدند در مجموع روزانه 600 هزار بشکه کاهش توليد دهند که در مجموع قرار شد روزانه يک ميليون و 800 هزار بشکه نفت مازاد از بازار حذف شود.تا اينکه دوباره پس از مدتي، در پي فشارهاي دونالد ترامپ، رئيس جمهوري آمريکا براي پايين آوردن قيمت نفت و جبران کاهش توليدبرخي اعضاي اوپک به رهبري عربستان و کشورهاي غيرعضو اين سازمان از جمله روسيه، در ماه ژوئن 2018 تصميم گرفتند پايبندي خود به برنامه کاهش عرضه نفت خام اوپک و غيراوپک (در مجموع روزانه يک ميليون و 800 هزار بشکه) را به 100 درصد برسانند و اين به معناي ورود مقداري نفت به بازار بود.اما پس از مشاهده کاهش قيمت نفت در بازارهاي جهاني و بالا رفتن سطح ذخيره سازي هاي نفت خام، اوپک و متحدانش در ماه دسامبر سال 2018 ميلادي توافق کردند از آغاز سال 2019 ميلادي به مدت 6 ماه، توليد روزانه نفت خود را يک ميليون و 200 هزار بشکه نسبت به ماه اکتبر سال 2018 ميلادي کاهش دهند.در کوتاه مدت، سياست گذاران عربستان سعودي توجه خود را روي جلوگيري از افزايش سطح ذخيره سازي هاي نفت خام و کاهش قيمت نفت متمرکز کرده اند، اين در حالي است که هم اکنون روند رشد اقتصادي و تقاضاي جهاني نفت خام در حال کند شدن است.با اين حال، در ميان مدت، عربستان سعودي اگر بتواند همچنان به نقش پيشرو در بازار نفت خود ادامه دهد، اهداف قيمتي را تعديل و دوباره روي بحث افزايش سهم از بازارهاي جهاني نفت خام تمرکز مي کند.
مترجم: عباس حاجي هاشمي