باک موتورهایی که روزانه 3 میلیون لیتر بنزین می سوزانند
عبور از مرز هشدار
مشعل مادامی که صحبت از مصرف فزاینده بنزین به میان می آید، ناخودآگاه آنچه به ذهن خطور می کند، میزان مصرف بالای خودروها و وسایل حمل ونقل عمومی است. در این میان روند میزان مصرف سوخت بنزین موتورسیکلت ها که به گواه اعداد و ارقام اعلام شده، دوبرابر استاندارد جهانی است، یکی دیگر از مجموعه آسیب های پرشماری است که جدا از رشد مصرف آن، سهم بسزایی از آلایندگی های زیست محیطی را نیز به خود اختصاص داده است. روزانه بیش از 3 میلیون لیتر در باک موتورسیکلت هایی می سوزد که 90 درصد آن فرسوده و باید در چرخه اسقاط قرار گیرند. از طرفی بر اساس آمارهای اعلامی، مصرف سوخت روزانه موتورسیکلت ها در یک سال اخیر ۲۰ درصد رشد داشته است؛ چراکه عموما به دلیل بار ترافیکی حجیم در بسیاری کلانشهرها، تقاضا برای استفاده از این نوع وسیله نقلیه روزبه روز در حال افزایش است. از این رو ضروری است که تمهیدات لازم برای ممنوعیت به کارگیری موتورهایی که فاقد سلامت ایمنی و فنی هستند، در دستور کار قرار داده شود.
کسری فراورده های مایع، به یکی از چالش های جدی دولت تبدیل شده که در صورت تداوم روند کنونی، در سال های آتی شاهد هزینه کرد بخش عمده ای از منابع مالی برای واردات و تامین فراورده های نفتی در کشور خواهیم بود. بخش عمده ای از ناترازی مربوط به فراورده بنزین است که ریشه و علل اصلی آن به فرسودگی ناوگان حمل ونقل بازمی گردد. احتراق ناقصی که از طریق خودروهای فرسوده در هوا منتشر می شو، نه تنها آسیب های زیست محیطی به همراه داشته؛ بلکه مصرف بنزین را تا سه برابر استاندارد جهانی افزایش داده است. پلیس راهبر، 52 درصد کل ناوگان حمل ونقل فعال کشور فرسوده است، به این معنا که از 35میلیون دستگاه خودرو فعال در ناوگان حمل و نقل، حدود 18 میلیون آن به سن فرسودگی رسیده و باید اسقاط شوند. در این بین میزان فرسودگی موتورسیکلت ها نیز مزید بر علت شده و شرایط ناگواری را هم در زمینه میزان مصرف سوخت و آلودگی هوا ایجاد کرده است. در واقع از کل ۱۴ میلیون دستگاه موتورسیکلت فعال در سطح کشور، 90 درصد آن فرسوده است. گزارش حال حاضر ضمن اشاره به آسیب های ناشی از تردد موتورهای اسقاطی و فرسوده که غالبا می تواند با مخاطرات جانی همراه باشد، نسبت به آلایندگی های زیست محیطی و روند فزاینده مصرف بنزین هشدار داده و در ادامه، راهکارهایی را برای مقابله با این نوع از چالش در کلانشهرها ارائه می کند.
جایگزینی موتورهای فرسوده
در باب ناترازی انواع فراورده های سوختی و به طور کلی ناترازی انرژی ذکر این نکته حائز اهمیت است و آن اینکه فارغ از هر نوع دیدگاه، مسأله ناترازی یک مقوله فرابخشی است و باید به عنوان اولویت ها و دغدغه های همه دستگاه ها و ارگان ها مطرح باشد. بنزین به عنوان راهبردی ترین فراورده سوختی اکنون تمام مرزهای هشدار را درنوردیده و دولت برای جبران کمبود به اعمال سیاست های غیرقیمتی رو آورده است. عامل اصلی رشد مصرف بنزین، وجود ناوگان حمل ونقل از رده خارج شده است که هرکدام از وسایل نقلیه فعال این ناوگان، سهم بالایی از میزان مصرف را به خود اختصاص داده اند. موتورسیکلت ها از جمله این وسیله هاست. اکنون تعداد موتورسیکلت های شماره گذاری شده از مرز12 میلیون دستگاه فراتر رفته؛ اما نکته مهم اینجاست که کیفیت موتورسیکلت هایی که تولید می شوند، نسبت به استانداردهای جهانی، مصرف بالاتری دارند و همین مسأله سبب شده تا میزان مصرف بنزین در این نوع از وسیله نقلیه افزایش یابد.
واقعیت این است که در حال حاضر بیش از ۴ میلیون موتورسیکلت تنها در سطح شهر تهران تردد می کنند که درصد بالایی از آنها فرسوده و اسقاطی هستند، از این رو ضروری است راهکارها و تصمیمات کلان در زمینه جایگزینی این وسیله نقلیه اتخاذ شود. از طرفی هم درصد بالایی از موتورسیکلت ها معاینه فنی ندارند و این موضوع، افزون بر مصرف فزاینده بنزین، نقش بزرگی در آلایندگی هوا دارد.
چالش تکراری آلودگی هوا
اغلب کلانشهرها سالیان متمادی است که با چالش جدی و تکراری «آلودگی هوا» دست به گریبان هستند و این بحران با ورود به فصول سرد سال و وقوع پدیده وارونگی دما، دوچندان می شود. این درحالی است که درصد قابل توجهی از میزان آلایندگی هوا به انتشار دود ناشی از انواع وسایل نقلیه سطح شهر مانند موتورسیکلت ها، خودروهای سواری، اتوبوس ها و... برمی گردد که در این میان، سهم موتورسیکلت ها از آلودگی هوا چشمگیر است. به گفته کارشناسان، بیشترین حجم آلودگی هوا در سطح شهر تهران مربوط به منابع متحرک آلاینده، حدود ۸۲ درصد است که از این میزان، سهم خودروهای سواری نزدیک به ۴۰ درصد، موتورسیکلت ها حدود ۲۱ درصد ومابقی برای سایر خودروهاست. با این اوصاف باز هم می رسیم به این مسأله که باید طرحی برای تعویض موتورسیکلت های فرسوده اجرایی شود تا هم جان مردم از حوادث حفظ شود و هم میزان آلودگی هوا کاهش یابد.
به اعتقاد تحلیلگران، تنها راه حل موجود برای کاهش تردد موتورسیکلت های بنزینی اهتمام جدی برای جایگزینی موتورسیکلت های برقی است. باید با ارائه تسهیلات و طرح های تشویقی، همچنین زمینه سازی فرهنگی برای استفاده از این نوع موتورها در سطح کلانشهرها اقدام کرد. دارا بودن صرفه اقتصادی، کاهش آلودگی هوا، حفظ سلامت جانی موتورسواران، کاهش تصادفات جاده ای، کاهش مصرف بنزین و کاهش هزینه های بهداشتی از اهم دستاوردهای جایگزینی موتورسیکلت های بنزینی با برقی است.
کاهش بار ترافیکی نیز یکی از مهم ترین مزیت های استفاده از وسایل حمل ونقل برقی است که تمامی دستگاه ها و ارگان های دولتی، وزارت کشور، سازمان شهرداری ها، پلیس راهور و... هر یک به نوبه خود می توانند ظرفیت خوبی را ایجاد کرده و با ارائه امتیازات لازم برای توسعه استفاده از وسایل حمل ونقل برقی، مثمرثمر باشند.
موتورهای بنزینی از جمله وسایل نقلیه منسوخ شده در دنیا هستند، در حالی که متاسفانه در کشور ما امکان استفاده از موتورهای برقی مغفول مانده و همچنان سهم بالایی از ناوگان موتورسیکلت در سطح شهرها به انواع بنزینی اختصاص دار، بنابراین راهی نداریم جز آنکه موتورهای فرسوده را وارد چرخه اسقاط کنیم. یکی از مهم ترین عللی که تاکنون اقبالی برای اسقاط موتورهای فرسوده وجود ندارد، این است که قیمت موتورسیکلت در کشور بسیار بالاست و از طرفی، تسهیلاتی که برای خرید این وسیله نقلیه در نظر گرفته شده، تغییر نکرده، بنابراین ضروری است که طرح های حمایتی برای اسقاط با قیمت های روز موتورسیکلت ها همخوانی داشته باشد، ضمن اینکه روند اسقاط و تحویل موتورسیکلت های نوشماره نیز باید تسریع شود.
طبق قانون ساماندهی صنعت خودرو، سن فرسودگی برای موتورسیکلت های بنزینی شش سال و برای موتورهای برقی 12 سال تعیین شده است. براساس اعلام ستاد نوسازی ناوگان حمل ونقل، نزدیک به ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور وجود دارد که مالکان موتورسیکلت های فرسوده می توانند در سایت رسمی این ستاد ثبت نام کرده و نسبت به تعویض موتورهای فرسوده خود اقدام کنند که در صورت نادیده گرفتن این شرایط، با جریمه مواجه خواهند بود.