تعلل خودروسازان
بیشترین سهم در کاهش میزان مصرف سوخت سی ان جی، به بی برنامگی صنعت خودروسازی داخلی مربوط می شود؛ چراکه تعلل خودروسازان برای دوگانه سوز کردن خودروها سبب شده ظرفیت دو هزار و 500 جایگاه سی ان جی مغفول و بلااستفاده باشد. هم اکنون میزان مصرف سی ان جی در کشور رقمی بالغ بر ۲2 میلیون مترمکعب در روز است که با همت و توان خودروسازان داخلی، می توان این میزان مصرف را به روزانه 40 میلیون مترمکعب افزایش داد. بر اساس مصوبه شورای اقتصاد، باید 30 درصد از خودروها گازسوز باشند که متاسفانه بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده، این میزان زیر یک درصد است و این مسأله سبب شده تا سهم سوخت سی ان جی در سبد سوخت کشور به میزان زیادی کاهش یابد. همچنین بر اساس مصوبه شورای اقتصاد، این مجوز به وزارت نفت داده شده تا افزون بر خودروهای عمومی، تمامی خودروهای اینترنتی و مسافربرهای شخصی هم بتوانند به دوگانه سوز تبدیل شوند.
فعالان حوزه سی ان جی معتقدند، سالانه از مصرف روزانه 22 میلیون مترمکعبی این فراورده، پنج میلیارد دلار درآمدزایی برای دولت ایجاد می شود، در حالی که کل سهم سی ان جی از گاز کشور تنها سه درصد است. به این معنا که اگر این سه درصد به شش درصد برسد، درآمدزایی صنعت سی ان جی و ارزش آفرینی آن به 10 میلیارد دلار می رسد. همچنین می توان روزانه ۲۰ میلیون لیتر از ناترازی بنزین را از طریق جایگزینی خودرو های بنزینی با گازسوز برطرف کرد. با این اوصاف، بی اغراق نیست اگر بگوییم که نجات انرژی کشور برای خروج از بحران ناترازی، از مسیر توسعه و تقویت صنعت سی ان جی می گذرد. سعید رحمان سالاری، مدیر طرح سی ان جی شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران، چندی پیش در جمع فعالان صنعت سی ان جی کشور با اشاره به برخی چالش ها و معضلات پیش روی این صنعت عنوان کرد: بر اساس مصوبه شورای عالی انرژی کشور، سهم سی ان جی از سبد سوخت کشور، باید به میزان 22 درصد برسد که در حال حاضر، این رقم 16 درصد است. امیدواریم خودروسازان پای کار بیایند تا بتوانیم بر اساس مصوبات بالادستی ابلاغ شده، این میزان سقف را افزایش دهیم. همچنین در مصوبه مذکور اعلام شده که وزارت نفت از محل بودجه اختصاص داده شده، می تواند کمک هزینه ای را به خودروسازان برای گازسوز کردن خودروها پرداخت کند.
وی همچنین درباره ورود خودروهای برقی و میزان اثرگذاری آن برای دستیابی به سهم 22 درصدی سی ان جی از سبد سوخت کشور بیان کرد: ورود خودروهای برقی، تاثیری بر روند کاهشی سهم سی ان جی در سبد سوخت کشور نخواهد داشت. هم اکنون مطابق آمارهای موجود، بیش از چهار میلیون خودروی دوگانه سوز وجود دارد، حال آنکه تعداد خودروهای کشور بیش از این ارقام است و این مسأله تاثیر چندانی بر بخش فروش سی ان جی نخواهد داشت. همچنین یکی از بندهای مصوبه ابلاغی شورای اقتصاد، تعویض رایگان مخازن تاکسی های فرسوده است. عمر مفید مخازن سی ان جی 15سال است و امروز بر اساس محاسبات صورت گرفته، نزدیک به دومیلیون خودرو تاریخ انقضای مخازنشان گذشته که از این تعداد حدود 380 هزار خودرو اقدام به تعویض مخازن کرده اند، در واقع حدود یک میلیون و 600 هزار خودرو با مخازن فرسوده در حال تردد هستند. بر این اساس، مدیر طرح سی ان جی شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران اظهار کرد: از ماه ها پیش روند اجرای طرح، آغاز و با توجه به ارتباط و تعاملات خوبی که با وزارتخانه های صمت و کشور انجام شده، تمامی مالکان خودروهای گازسوز می توانند نسبت به تعویض مخازن خودروی خود اقدام کنند. مالکان خودروهای گازسوز که بیش از 15 سال از عمر مخازن آنها می گذرد یا مراکز معاینه فنی، مخازن خودروی آنها را معیوب تشخیص داده، می توانند با مراجعه به سایت شرکت ملی پخش فراورده های نفتی برای تعویض مخزن خودروی خود ثبت نام اولیه را انجام دهند و پس از دریافت نوبت، با مراجعه به نزدیک ترین کارگاه، مخزن را تعویض کنند. بر اساس برنامه ابلاغی، این طرح باید تا پایان سال 1404 به طور کامل اجرایی شود که در صورت تامین منابع مالی لازم، این اطمینان وجود دارد که تا قبل از سال مورد اشاره، این طرح نیز به اتمام برسد.
تحولی نوین در بخش حمل و نقل
یکی از مدیران سابق شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران، درباره ناترازی انرژی و سهم اندک سی ان جی از سبد سوخت کشور عنوان کرد: طی سه سال گذشته، متاسفانه نقشی که قرار بود سی ان جی در رفع ناترازی سوخت کشور ایفا کند، محقق نشد. پروژه هایی که از قبل تعریف شده بود، با تحلیل نادرست، کنار گذاشته شد و از فرصت طلایی که برای کشور در توسعه منطقی بهینه سازی مصرف سوخت به وجود آمده بود، استفاده لازم به عمل نیامد. وی با بیان اینکه تشدید ناترازی بنزین، حاصل بی توجهی به توسعه صنعت سی ان جی است، گفت: امروز باید تقریبا یک سوم درآمد غذایی کشور را صرف تامین بنزین کنیم و این ثروت ملی است که برای تامین این سوخت از دست می رود. بحث هفت تا هشت میلیارد دلار ناترازی سالانه سوخت است که بسیار ساده می شد با اتخاذ تصمیم های ساده تری کشور را به این وضعیتی که امروز قرار دارد، وارد نمی کرد. این مقام مسئول سابق تصریح کرد: برای آینده کشور باید سوخت سی ان جی را جایگزین بنزین و گازوئیل کنیم، ضمن اینکه باید روی فناوری مصرف سوخت خودروها کار کرده و خودروسازان را ملزم به تولید خودروهای دوگانه سوز کنیم. خودروهایی ساخته شده اند که با یک بار سوخت گیری سی ان جی، حدود یکهزار کیلومتر پیمایش دارند، پس می توان با توسعه سی ان جی، تحولی عظیم را در بخش حمل ونقل کشور رقم زد.
وی با بیان اینکه باید قوانین روی رونق صنعت سی ان جی تاکیدکند، گفت: افزایش مناسب کارمزدها برای توسعه صنعت سی ان جی بسیار مهم است؛ چراکه جایگاه داران باید صرفه اقتصادی ادامه فعالیت در این عرصه را مطابق با هزینه های امروز جایگاه داری برای خود ببینند. باید رگولاتوری توسعه سی ان جی را در شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران تقویت کنیم. چیزی که امروز شاهد آن هستیم، از ضعف نظارت و راهبری در صنعت سی ان جی حکایت دارد.
فناوری منحصربه فردی به نام ای ان جی
گزارش پیش رو تماما به مزایا و چالش های صنعت سی ان جی اختصاص و تاکید داشت که این صنعت پربازده، می تواند جایگزینی مناسب برای فراورده سوخت های مایع نظیر بنزین و گازوئیل باشد، درحالی که برخلاف انتظارها، این سوخت همچنان در میان سبد انرژی کشور جایی برای خود باز نکرده است. غافل از آنکه امروز دنیا در مسیر دستیابی به فناوری جدید و منحصربه فردی به نام ای ان جی حرکت می کند؛ فناوری که جایگزین مناسبی برای سوخت سی ان جی بوده و می تواند چالش های بهره مندی از این صنعت را با این سوخت مرتفع کند.
با این وجود ایران در زمینه دستیابی به فناوری ای ان جی در دنیا حرف اول را می زند؛ اما آنچه جای بسی تاسف دارد اینکه به دلیل فراهم نبودن برخی زیرساخت های لازم، به کارگیری این دانش فنی امکان پذیر نیست. محدودیت ها و تحریم های اعمال شده، این امکان را برایمان مهیا ساخت تا بتوانیم با اتکا به سرمایه خودباوری در بسیاری از فنون و دانش حرف اول را بزنیم؛ اما در مرحله اجرا همچنان با کمبودها و ضعف های پرشماری دست وپنجه نرم می کنیم. امروزه جهان انرژی، شاهد تغییر و تحولات عدیده ای است. دستیابی به دانش و فناوری های متعدد، این امکان را فراهم کرده تا سوخت های فسیلی حتی المقدور از فرایند تولید انرژی خارج شده و جایگزین انرژی های تجدیدپذیر باشند. استفاده از سوخت ای ان جی در کشورهای مختلف جهان، تجربه موفقی را به همراه داشته که یکی از مزیت های استفاده از این سوخت جدید گازی، کاهش مراجعه به جایگاه ها و افزایش پیمایش خودرو با یک مخزن کامل گاز طبیعی فشرده شده است. مطالعه روی فناوری ای ان جی، دستیابی به دانش فنی جاذب نانو در تکنولوژی ای ان جی و ساخت مخزن ای ان جی از دو دهه پیش در ایران کلید خورد و در شرایطی که دو کشور آمریکا و ژاپن به تحقیق در زمینه این فناوری روی آورده بودند و به هیچ وجه حاضر به ارائه دانش آن به ایران نشدند، متخصصان کشورمان توانستند با تکیه بر دانش بومی و استفاده از تجهیزات داخلی، به فناوری ای ان جی دست یابند. ایران اکنون پس از دو کشور آمریکا و ژاپن، سومین کشوری است که این دانش را در اختیار دارد. با استفاده از این دانش می توانیم همان میزان گازی را که در مخازن سی ان جی ذخیره می شود، با یک ششم فشار سی ان جی در مخازن ای ان جی ذخیره کنیم که به این ترتیب، هم می توان گاز را در شرایط ایمن به نقاط دوردست ارسال کرد و هم به عنوان مخازن سوخت خودروها از این تکنولوژی بهره گرفت. در حال حاضر استفاده از این تکنولوژی در مخازن خودروها و ایجاد خودروهای گازسوز با مخزن ای ان جی در دستور کار متخصصان بخش سوخت کشور است. خصوصیت بارز فناوری ای ان جی، همان استفاده از گاز طبیعی است؛ اما به روش نانوکربن ها در جذب متان. این ویژگی امکانی را فراهم می کند تا گاز طبیعی بیشتری در مخزن، ذخیره سازی شود که براین اساس، پیمایش بیشتری در اختیار راننده قرار می گیرد، ضمن آنکه مخازن ای ان جی به گونه ای طراحی شده که می توان همان میزان گازی را که در مخازن سی ان جی ذخیره می شود، به جای فشار 250 بار با فشار 35 تا 80 بار ذخیره کرد. ایران در علم نانو، جزو پنج کشور برتر دنیاست. اکنون این دانش، در زمینه ساخت مخازن ای ان جی به فناوری تبدیل شده و در مراحل اجرای پایلوت قرار دارد. همچنین قراردادی پژوهشی بین پژوهشگاه صنعت نفت و شرکت ملی پالایش وپخش فراورده های نفتی ایران منعقد شده که دستیابی به این دانش و ارزان سازی تجاری فناوری کسب شده را هدف گذاری کرده ایم.
از سوی دیگر تست های عملیاتی و میدانی خودرویی نیز در ارتباط با این مخازن انجام شده که خوشبختانه نتیجه بخش هم بوده؛ اما استفاده از این مخازن در خودروها و رسیدن به تولید انبوه، به میزان همکاری و تعامل خودروسازان بستگی دارد. از آنجا که این مخازن، روی شاسی موتور قرار می گیرد، طبیعتا مورد استقبال و رضایت مشتری خواهد بود؛ زیرا این امکان را می دهد که فضای صندوق عقب خودرو خالی از مخزن و مشکل دسترسی و حمل بار نیز مرتفع شود. همچنین این مخازن، نانوکربن و ضدانفجار است. به همین دلیل نسبت به مخازن سی ان جی، هم بدنه سبک تری دارد و هم ایمنی آن به مراتب بالاتر است.
درحالی که جهان به سمت توسعه استفاده از سی ان جی حرکت می کند، ما نیز نباید از این ظرفیت بزرگ غافل بمانیم. گردش مالی صنعت سی ان جی در سال 2022 در جهان بالغ بر 10 میلیارد دلار بوده که بر اساس برنامه های توسعه ای، این گردش مالی تا سال 2032 به 22.5 میلیارد دلار در سال خواهد رسید. ایتالیا و فرانسه برنامه ریزی کرده اند که تا سال 2035 ظرفیت فعلی سی ان جی خود را دو برابر کنند. همچنین در کشورهای پاکستان، هند، برزیل و آرژانتین توسعه صنعت سی ان جی به صورت جدی در حال انجام است.