اولویت شرکت پخش فراورده های نفتی برای امنیت پایدار تقاضای بنزین واکاوی شد
سی ان جی، ناجی ناترازی
مشعل: ضرورت توجه جدی تر به توسعه سی ان جی از آنجا نشأت گرفت که مصرف فزاینده و سرسام آور سوخت بنزین و ناترازی تولید و مصرف این فراورده راهبردی، محرز شد. از دیگر سو، روند گذار جهان امروز، موید آن است که مصرف سوخت های هیدروکربوری مایع مانند بنزین و گازوئیل، قابل اعتنا نیست و باید از نفوذ سوخت های گازی و انرژی های تجدیدپذیر در بخش حمل ونقل، بیشترین بهره را برد. همچنین مهم ترین مزیت بهره مندی از سوخت های پاک، افزون بر کاهش مخاطرات زیست محیطی، ارزآوری حاصل از آن است که برای دولت ها به ارمغان آورده و با اتکا به آن می توان از فشارهای ناشی از توسعه نامتوازن چرخه سوخت، تا حدود زیادی کاست. در گزارش پیش رو سعی شده است، ابعاد و زوایای مختلف توسعه صنعت سی ان جی در کشور بررسی و چالش های فراروی آن واکاوی شود.
«متنوع سازی سبد سوخت با اولویت توسعه و تقویت سی ان جی»؛ از موضوع های تاکیدی است که در حکم مدیرعامل شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران به چشم می خورد و گواهی است بر تاکید مجموعه پالایشی دولت چهاردهم بر تعمیق و گسترش سرمایه گذاری در حوزه فراورده پاک سی ان جی. بی شک تامین امنیت پایدار بنزین، نیازمند بازنگری مجدد برای توسعه سوخت سی ان جی است؛ هرچند طی سال های اخیر نسبت به افزایش سهم سی ان جی از سبد حمل ونقل کشور، تعللی را از سمت دستگاه های ذینفع شاهد بودیم؛ اما امید می رود، با گام های جدی وزارت نفت و تدابیر هوشمندانه شرکت پالایش وپخش فراورده های نفتی ایران، بتوان مسیر رشد و توسعه این صنعت را بیش از گذشته هموار کرد.
زیرساخت ها برای توسعه آماده است
ایران از نظر برخورداری از منابع غنی گازی، در دنیا سرآمد بوده است، لذا این مولفه خود به تنهایی، گویای آمادگی زیرساخت ها برای توسعه صنعت سی ان جی است. از طرفی شبکه گسترده خطوط لوله انتقال گاز در سراسر کشور، ظرفیت منحصربه فردی را برای توسعه صنعت سی ان جی فراهم آورده است. به همین دلیل، با وجود چنین مزیت های بزرگی در کشور، این امکان برای سیاستگذاران فراهم آمده تا با به کارگیری راهکارهای اصولی و کارآمد و در عین حال اتخاذ سیاست های دوراندیشانه، از ظرفیت های خالی سی ان جی به نحو مطلوبی استفاده شود. بر پایه گزارش ها، توسعه صنعت سی ان جی در دستور کار دولت چهاردهم قرار گرفته است. شورای عالی انرژی در سند «تامین انرژی بخش حمل ونقل کشور تا افق 1420» بر تمرکز سیاست های دولت بر توسعه سی ان جی تاکید کرده و پیش بینی شده که در صورت اعمال حمایت های ویژه از صنعت سی ان جی، میزان مصرف این سوخت پاک در خودروها در افق 1420، به معادل 53.2 میلیون مترمکعب در روز برسد، همچنین بر اساس اظهارات فعالان صنعت سی ان جی در کشور، میانگین مصرف روزانه این فراورده، رقمی بالغ بر 22 میلیون مترمکعب است، در حالی که ظرفیت موجود برای عرضه این سوخت پاک،40 میلیون مترمکعب در روز تخمین زده شده و با توجه به شرایط کنونی ناترازی در سوخت بنزین و گازوئیل، توسعه این صنعت یک الزام و ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمار می رود. تغییر موازنه مصرف بنزین در کشور با وجود عواقب نامطلوب آن، فرصتی را پیش روی دولتمردان قرار داده تا اثربخشی سی ان جی به عنوان یک سوخت جایگزین در کنار بنزین، نمود عینی تری یابد که البته تحقق این مهم، منوط به تغییر نوع نگاه و نگرش به این صنعت راهبردی است. انتشار گازهای گلخانه ای و آلاینده های زیست محیطی که در پی استفاده از انواع سوخت های فسیلی حادث می شود، لطمات اقتصادی و گاه اجتماعی غیرقابل جبرانی را به بار می آورد، از این رو می توان از سی ان جی به عنوان یک سوخت پاک در سبد حمل ونقل کشور بهره برد. برآوردها نشان داده است که سوخت سی ان جی، حدود 20 تا 30 درصد، گاز گلخانه ای کمتر و تا 95 درصد گازهای خروجی کمتری تولید می کند که این امر بر کاهش آلودگی هوای کلانشهرها تاثیر قابل توجهی خواهد داشت؛ البته عزم خودروسازها برای ورود جدی تر به صنعت سی ان جی، نه تنها می تواند یک گام پیشرو در مسیر بهبود شاخص های زیست محیطی باشد؛ بلکه زمینه لازم را در جهت دهی مردم به استفاده از سوخت سی ان جی به همراه خواهد داشت.
مهار قاچاق سوخت با سی ان جی
مهم ترین مزیت سی ان جی نسبت به دیگر فراورده های نفتی مایع نظیر بنزین و گازوئیل، آن است که قابلیت قاچاق ندارد. عرضه سوخت خارج از شبکه یا به اصطلاح عامیانه «قاچاق»، چالشی است که دامنگیر صنعت انرژی شده و دولتمردان را بر آن داشته تا به طرق مختلف، درصدد کاهش میزان این پدیده شوم در کشور باشند. این چالش که تبعات بالای اقتصادی و به مراتب اجتماعی آن قابل اغماض نیست، تهدید بزرگی برای امنیت انرژی کشور نیز به شمار می آید.
بخشی از قطع زنجیره توزیع غیررسمی که گریبانگیر استان های مرزی است، به دست توسعه صنعت سی ان جی اتفاق می افتد؛ اما متاسفانه یکی از بزرگ ترین مشکلات ساکنان استان های مرزی، نبود جایگاه های عرضه سی ان جی است؛ درحالی که اگر جایگاه های عرضه سی ان جی به میزان کافی احداث شود، دولت براحتی می تواند بخشی از قاچاق سوخت را مدیریت کند.
افزایش اشتغالزایی، نبود قابلیت قاچاق، کاهش هزینه های یارانه انرژی، تنوع بخشیدن به سبد تک سوختی خودروهای سبک کشور، آلایندگی کمتر و از همه مهم تر قیمت پایین این سوخت در مقایسه با سوخت مشابه(بنزین) را می توان از اهم دلایل اولویت بخشی به صنعت سی ان جی نام برد.
سهم 3 درصدی از گاز تولیدی
به باور اکثر قریب به اتفاق فعالان صنعت سی ان جی، برخی تصمیم سازان حوزه انرژی به بهانه ناترازی گاز، موافق توسعه سی ان جی نیستند، درحالی که سوخت سی ان جی به این دلیل که کمتر از سه درصد از گاز تولیدی کشور را مصرف می کند، هیچ تاثیری در تشدید ناترازی گاز ندارد و این ناترازی فقط در فصل زمستان وجود دارد که با مدیریت مصرف در بخش خانگی و تجاری، می توان آن را جبران کرد. همچنین بنا بر اظهارات فعالان این عرصه، بی توجهی به ظرفیت سوخت پاک و ارزان سی ان جی در تصمیم گیری های کلان کشوری در دولت گذشته، بیشتر به این مسأله دامن زده است؛ چراکه با وجود گذشت چند سال از ورود سی ان جی به سبد سوخت خودروها، هنوز هم ساختار مدیریتی قوی پیرامون این موضوع در کشور وجود ندارد که امیدواریم در دولت چهاردهم راهکار مناسبی برای ارتقای سازمانی متولی سی ان جی کشور اتخاذ شود.
مؤلفه دیگری که گاه انتقاد فعالان عرصه سی ان جی را به دنبال داشته، به هزینه های بالای جایگاه داران مربوط می شود. سودده بودن جایگاه های سی ان جی از دیدگاه این فعالان، باور غلطی است که با هزینه های بالای جایگاه داری در تضاد است؛ چراکه حق العمل جایگاه ها برای پاسخگویی به هزینه ها باید منصفانه تعیین شود.
موضوع افزایش کارمزد جایگاه های سی ان جی از جمله موضوعاتی است که البته مدیران دولتی نیز بر آن صحه گذاشته و معتقدند که باید حمایت های لازم از این صنعت گره گشا به عمل آید.
سعید رحمان سالاری، مدیر طرح سی ان جی شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران از ارائه پیشنهادهایی به مجلس برای افزایش کارمزد جایگاه های سی ان جی خبر داده و می گوید: وضع کارمزد جایگاه های سی ان جی و ظاهر جایگاه ها مناسب نیست که تلاش می کنیم با واقعی کردن کارمزد جایگاه داران وضع این صنعت را بهبود بخشیم. از سال 1392 قیمت یک تجهیز سی ان جی در کشور ۱۱ برابر شده است، در حالی که کارمزد جایگاه های سی ان جی در این مدت تنها ۶ برابر رشد داشته است. وی می افزاید: پیشنهاد کارمزدی که از سوی مدیریت طرح سی ان جی به دولت مطرح می شود، پیشنهادی است که سود جایگاه ها را مدنظر قرار داده و فاصله کارمزدی چند ساله را نیز جبران می کند. همچنین جایگاه های با فروش کم نیز داریم که تلاش می کنیم با ارائه راهکارهای مناسب، این جایگاه های در آستانه ورشکستگی را بدون آسیب، به جایگاه های پرفروش برسانیم.
متاسفانه تعیین حق العمل غیرمنصفانه سبب شده توسعه جایگاه های سی ان جی متوقف شود؛ اگرچه در برخی شهرها، جایگاه هایی با ظرفیت 30 درصدی در حال فعالیت هستند؛ اما در کلانشهرها، همچنان نیازمند احداث جایگاه های جدید هستیم. از سوی دیگر هرچه استفاده بیشتری از سی ان جی در بخش حمل ونقل داشته باشیم، سوخت مایع بیشتری صرفه جویی می شود که می توانیم آن را به صادرات تخصیص دهیم. در کشور ما مصرف خودروهای بنزینی و گازوئیلی، چند برابر متوسط جهانی است و تنها راهکار مهار مصرف سوخت مایع، تبدیل این خودروها به دوگانه سوز است.