ارزیابی کارایی تحریم سقف خرید نفت روسیه
شعیب بهمن | از زمان آغاز بحران اوکراین، کشورهای غربی تلاش کردند با استفاده از گزینه تحریم، کرملین را تحت فشار شدید بگذارند تا رویکرد خود را تغییر دهد. با این حال، هیچ یک از تحریم های غرب علیه روسیه نتوانست بر سیاست خارجی این کشور تاثیر قابل توجهی بگذارد یا به تغییر نگرش مسکو به اوکراین منتهی شود. این در حالی است که آمریکایی ها همچنان اصرار به اعمال تحریم های بیشتر علیه روسیه، بخصوص در حوزه انرژی دارند. آخرین اقدام آنها به تشدید برنامه تحریم ها علیه صادرات نفت روسیه مرتبط می شود که یکبار دیگر، بحث درباره میزان کارایی تعیین سقف برای خرید نفت از این کشور را مطرح کرده و البته عواقب خاص خود را نیز دربر داشته است.
گروه هفت، اتحادیه اروپا و استرالیا از 5 دسامبر 2022، با هدف محدود کردن درآمدهای مسکو، سقف قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه را برای صادرات نفت روسیه از طریق دریا اعمال کردند. بر این اساس شرکت های گروه هفت و اتحادیه اروپا اجازه ندارند برای نفت و فراورده های نفتی روسیه که بالاتر از سقف قیمت تعیین شده فروخته شده ، خدمات حمل، بیمه و تامین مالی فراهم کنند.
اگرچه در ماه های گذشته، برخی شرکت های نفتکش از انتقال نفت روسیه امتناع ورزیده اند؛ اما واقعیت آن است که اعمال این نوع تحریم ها نمی تواند دستاورد چندان قابل اعتنایی داشته باشد. چنانکه بتازگی گزارش «مرکز تحقیقات در زمینه انرژی و هوای پاک» نیز تاکید کرده که مکانیزم سقف قیمت گروه هفت برای نفت روسیه، نتوانسته به طور کامل به هدف خود دست پیدا کند. این گزارش مدعی شده که اگرچه مکانیزم سقف قیمت گروه هفت موفق شده درآمد مسکو از صادرات نفت را کمتر کند؛ اما به پتانسیل کامل خود دست پیدا نکرده است.
تشدید فشار آمریکا
بتازگی ایالات متحده آمریکا اقدام به ارسال نامه هایی به شرکت های نفتکش درباره نقض احتمالی مکانیزم سقف قیمت نفت گروه هفت برای تجارت نفت روسیه کرده و برخی از آنها را متهم به رعایت نکردن این مقررات کرده است. این نامه ها که از سوی اداره کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری ارسال شده اند، تغییر لحن نظارتی آمریکا را نشان می دهد؛ زیرا واشنگتن و متحدانش، پیش از این، رویکرد ملایمی برای اجرای مکانیزم سقف قیمت داشته اند.
اقدام سختگیرانه آمریکا درحالی که اروپا در آستانه ورود به فصل سرد زمستان است، نگرانی هایی را برانگیخته و به مسأله افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی دامن زده است؛ زیرا این احتمال وجود دارد که سختگیری های آمریکا در این خصوص، به ایجاد اختلال در جریان صادرات روسیه منجر شود و بر افزایش قیمت ها تاثیر بگذارد. در عین حال، اقدام آمریکا می تواند بر کاهش عرضه نیز موثر باشد.
چشم انداز کارایی تحریم ها
تاکنون آمریکا و سایر اعضای گروه هفت نتواسته اند تصمیم خود درباره تعیین سقف قیمت را بر خریداران نفت روسیه تحمیل کنند. چنانکه تقریبا همه نفتی که از سوی روسیه در بازارهای مختلف فروخته می شود، بالاتر از سقف قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه است. این امر نشان می دهد که تصمیم گروه هفت، دست کم تاکنون نتوانسته بر بازارهای جهانی درباره خرید نفت روسیه تاثیر منفی بگذارد. اعضای گروه هفت امیدوار بودند با تصمیم خود در خصوص تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه از ارائه خدماتی همچون تامین مالی، حمل و بیمه محموله های نفتی این کشور ممانعت به عمل آورند. با این حال، حتی شرکت های فعال در خود کشورهای گروه هفت نیز از این قوانین پیروی نکردند.
واقعیت آن است که تحریم نفت روسیه می تواند تاثیر بسیار منفی بر بازارهای جهانی انرژی بگذارد؛ زیرا روسیه، دومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان و یکی از مهم ترین صادرکنندگان است. به همین دلیل تحریم ها تاکنون نتوانسته از صدور نفت این کشور جلوگیری کند. در حال حاضر دست کم دو مسأله مهم، مانع اجرای تحریم های مدنظر آمریکا و گروه هفت خواهد شد. نخستین عامل، برآوردهای مرتبط با رشد تقاضای جهانی برای نفت است که خود می تواند موجب افزایش قیمت ها شود. دومین عامل نیز قرار گرفتن در آستانه زمستان است که معمولا میزان مصرف انرژی در این فصل با افزایش قابل توجهی مواجه است.
البته در این بین، احتمال دارد که آمریکایی ها در استراتژی کلان خود، برای تحت فشار قرار دادن اروپایی ها، از حربه فشار بر صادرات نفت روسیه استفاده کنند تا بیش از پیش جایگاه خود را در بازار انرژی اروپا مستحکم کنند. همچنین تحریم های آمریکا علیه صاحبان نفتکش هایی که حامل نفت روسیه به قیمتی بالاتر از سقف قیمت غربی بوده اند، ممکن است توانایی هند برای دریافت نفت ارزان تر را محدود کند.
درمجموع، تعیین سقف برای فروش نفت روسیه، اگرچه اقتصاد این کشور را با آسیب هایی مواجه می کند؛ اما نمی تواند مسکو را با چالشی جدی روبه رو کرده و اقتصاد روسیه را از بین ببرد. در عین حال، وضع چنین تحریم هایی به تغییر نگرش سیاست خارجی روسیه در قبال اوکراین یا کشورهای غربی نیز منجر نخواهد شد. کشورهای غربی، بخوبی این نکته را دریافته اند که منزوي کردن اقتصادی کشور بزرگي چون روسيه، کار دشواري است. ضمن آنکه تلاش براي محدود کردن صادرات انرژی روسيه به بازارهاي غربی باعث تغییر مقصد صادرات نفت این کشور به سمت بازارهای آسیایی و شرقی شده است. بنابراين حتی اگر تمام کشورهای عضو گروه هفت و اتحادیه اروپا، تحریم ها درباره سقف قیمت را رعایت کنند، باز هم نمی توانند تاثیری بر صادرات نفت روسیه به کشورهای آسیایی داشته باشند، به خصوص که انتقال نفت می تواند از سوی شرکت های غیر غربی انجام شود. از این رو نمی توان انتظار داشت که تحریم ها به صورت کامل به اجرا درآيد يا به اقتصاد روسيه، ضربه ای اساسي وارد کند.