کریدور شمال به جنوب ابتکار عمل گازی ایران
شعیب بهمن موقعیت جغرافیایی یکی از عوامل منزلت بخش به ایران در طول تاریخ بوده است.؛ به نحوی که همواره از ایران به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب و همچنین شمال و جنوب یاد شده است. سوابق تاریخی نیز نشان می دهد که ایران نقش مهمی در تجارت بین الملل در ادوار مختلف داشته که معروف ترین آن حضور در جاده ابریشم بوده است. از سوی دیگر قرار گرفتن بین خلیج فارس و دریای کاسپین هم باعث شده است این مفروض در اذهان شکل گیرد که ایران هم در حوزه تولید و هم در حوزه انتقال انرژی، همواره یک مسیر امن، به صرفه و کوتاه برای همه کشورهای دنیاست و از سوی دیگر، همسایگی با 15 کشور مختلف نیز موجب شده است ایران به نوعی، حلقه وصل آنها باشد
در سال های گذشته بارها این تمایل مطرح شده است که ایران می تواند کشورهای همسایه خود مانند کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را که محصور در خشکی هستند، به آب های گرم خلیج فارس متصل کند. البته برخی کشورهای همسایه همچون روسیه نیز در طول تاریخ در پی دستیابی به این هدف بوده اند که بتوانند به آب های گرم خلیج فارس دسترسی داشته باشند. اینک موقعیتی فراهم شده که ایران بتواند از طریق مشارکت در طرح های سواپ و انتقال گاز، از مزیت ترانزیتی خود در مسیر شمال ـ جنوب استفاده کند.
طرحی برای همه
ایران در دو سال گذشته موفق شده است دیپلماسی فعالی را در حوزه انرژی در پیش گیرد. رشد صادرات نفت ایران با وجود تشدید تحریم های آمریکا یکی از دستاوردهای مهم این دیپلماسی فعال محسوب می شود. نقطه عطف دیگر، رفع مشکلات با ترکمنستان و از سرگیری سوآپ گاز به جمهوری آذربایجان بود که برای ایران سود قابل توجهی به همراه دارد. در این بین، اخیرا وزیر نفت ایران به ارائه طرحی ابتکاری پرداخته که کریدور گازی شمال ـ جنوب نام دارد. مطابق با این طرح، ایران می تواند گاز صادراتی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را منتقل کند و در خلیج فارس به خریداران تحویل دهد. چنین طرحی از جنبه های مختلف حائز اهمیت است، زیرا هم بازارهای جدید را به روسیه و کشورهای آسیای مرکزی می گشاید و هم ایران را به عنوان گذرگاه امن انتقال انرژی، مطرح می کند، ضمن آنکه دسترسی کشورهای خریدار به انرژی نیز آسان می شود.
نکته قابل توجه آن است که ایران و کشورهای منطقه دارای تجارب موفقی در زمینه سوآپ و انتقال گاز هستند. یکی از مهم ترین طرح ها در این زمینه به سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان مرتبط می شود که برای هر سه کشور سودآوربوده است. بر این اساس طرح ابتکاری، کریدور گازی شمال ـ جنوب نیز می تواند برای همه کشورهای دخیل در این پروژه سودآور باشد.
ی طرح کریدور شمال – جنوب
موارد زیر رامی توان از جمله مولفه ها و ویژگی هایی برشمرد که مسیر عملیاتی سازی این ایده و همگرایی بیشتر کشورهای منطقه را فراهم می کند.
1. موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران می تواند روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را به خلیج فارس در جنوب متصل کند و به ایران مزیت سوآپ و انتقال و فروش گاز را بدهد.
2. وجود خط لوله در مسیر کشورهای روسیه به قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران می تواند تسهیل گر توافقات و اجرای سریع آن باشد.
3. روسیه با توجه به اختلاف های عمیق با اروپا، نیاز به بازارهای جایگزین دارد و در این زمینه به ایران همچون یکی از بازارهای جدید گاز خود جهت صادرات به سایر نقاط جهان می نگرد.
4. عضویت کشورهای منطقه در سازمان همکاری های شانگهای، فرصتی مناسب برای رسیدن به توافقی چندجانبه درباره ترانزیت گاز و راه اندازی یک کریدور گازی شمال به جنوب در منطقه آسیای مرکزی به وجود آورده است. در این سازمان، از یک سو ایران و روسیه بزرگ ترین ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارند و از سوی دیگر هند و چین حاضر هستند که بزرگ ترین مصرف کنندگان انرژی در جهان محسوب می شوند. در نتیجه سازمان همکاری های شانگهای می تواند بستر مناسبی برای توسعه همکاری در زمینه انرژی میان کشورهای منطقه باشد.
مزایای این طرح برای ایران
آینده جهان و نظام بین الملل علاوه بر قدرت نظامی، بر مبنای میزان تعاملات اقتصادی و تجاری یک کشور با سایر کشورها شکل می گیرد و هرچه درهم تنیدگی اقتصادی در روابط خارجی یک کشور با همسایگان و سایر کشورها بیشتر باشد، آن کشور قدرت بیشتری در آینده اقتصاد جهانی و بین المللی داشته و نقش پررنگ تری ایفا می کند. یکی از شاخص های مهم و اثرگذار در تعاملات اقتصادی و تجاری، میزان مشارکت کشورها در طرح های ترانزیت و درگیری آنها با کشورهای دیگر در مراودات اقتصادی است. عنصر اصلی و تعیین کننده در زمینه ترانزیت، صرفا جابه جایی و حمل بار نیست، بلکه این مسیر می تواند شامل خطوط انتقال انرژی نیز باشد که اتفاقا ارزش استراتژیک بسیار زیادی دارد.
بر این اساس ایجاد کریدور گازی شمال به جنوب برای ایران دارای منافع قابل توجهی در جنبه های اقتصادی و سیاسی است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* ایران می تواند ضمن انتقال گاز از کشورهای شمالی به بازارهای جنوبی، بخشی از گاز مصرفی مورد نیاز خود در استان های مختلف را تامین کند. این اقدام هم هزینه انتقال گاز در شبکه داخلی ایران را کاهش می دهد و هم به پایداری شبکه گاز ایران کمک می کند.
ایجاد کریدور گازی شمال به جنوب موجب افزایش هم سویی و وابستگی متقابل سیاسی کشورهای طرف قرارداد به ایران می شود که چنین موضوعی از نظر سیاسی – امنیتی حائز اهمیت است.
ایجاد کریدور گازی شمال به جنوب باعث ارتقای موقعیت ژئوپلیتیک ایران خواهد شد که از جنبه ترانزیت برای تهران اهمیت زیادی دارد.
ایجاد کریدور گازی شمال به جنوب به معنای بی اثر شدن تحریم های اقتصادی آمریکا و تلاش های غرب برای منزوی ساختن ایران در تعاملات منطقه ای و بین المللی است.
در مجموع توسعه همکاری ها در حوزه انرژی از اهداف مهم ایران در حوزه های منطقه ای و بین المللی محسوب می شود. در این چارچوب ایران برنامه های مختلفی برای استفاده از مزیت های جغرافیایی خود در سوآپ و همچنین انتقال انرژی دارد. بر این اساس راه اندازی کریدور گازی شمال ـ جنوب می تواند یک فرصت چشمگیر و غیر قابل اغماض برای همه کشورهای منطقه باشد، زیرا هر یک از آنها به اندازه ایران از چنین طرحی منفعت می برند.
روسیه و سایر کشورهای تولیدکنندگاه گاز در آسیای مرکزی هم یک مسیر جدید برای انتقال گاز خود می یابند و هم می توانند به مسیرها و خریداران پیشین تنوع ببخشند. در عین حال کشورهای آسیای مرکزی نیز از ترانزیت گاز منتفع خواهند شد.