صنعت انتقال نفت، حلقه مفقوده در بخش پایین دست
از گذرگاه های سخت تا جایگاه های سوخت
سمیه مهدوی صنعت نفت به عنوان موتور محرکه اقتصاد، همیشه یکه تاز و سرآمد در ارزآوری کشور بوده است تا در رقابت با همتایان نفتی خود به صورتی راهبردی و کلیدی در منطقه خاورمیانه و بازارهای بین المللی ظاهر شود. استخراج، تولید، انتقال و توزیع فرآیندی خاص و پیچیده است تا ذخایر هیدروکربوری را با پمپاژ از بطن زمین به مقاصد مصرف انتقال دهد. نباید از نظر دور داشت که این صنعت ارزآور فقط در کنار دکل های حفاری، واحدها و تأسیسات پالایشگاهی، پتروشیمی و ... خلاصه نمی شود. شاید بتوان مدعی شد که در این زنجیره نقش انتقال در صنعت نفت به عنوان یک حلقه مفقوده، اما اثرگذار در بخش پایین دستی سازوکار مهمی را برای طلای سیاه که خاستگاهی جهانی دارد، ایجاد کرده است؛ بنابراین در این میان نقش شبکه خطوط لوله انتقال را نمی توان دست کم گرفت. وجود ۱۴ هزار کیلومتر خط لوله انتقال از خاور تا باختر از شمال تا جنوب بیانگر وسعت این صنعت در کشور است.
اگر نگاهی به نقشه کشور انداخته شود، ردپای سازه های آهنی را در هیبت خطوط لوله می توان به صورتی محسوس و نامحسوس مشاهده کرد؛ لوله هایی که گاه در برخی مناطق سر از دل خاک بیرون زده و بر پایه هایی کوتاه سوار شده اند و گاه از کنار امواج نهرها و رودها عبور کرده اند و در مناطقی دیگر با سنگ و صخره همجوار شده اند. اهواز - امیدیه مبدأ حرکت خط لوله ای است که شهره ای جهانی برای خود رقم زده است؛ موضوعی که آمریکایی ها نیز در مجلهINDUSTRY PIPELINE به آن اذعان داشته اند که بعد از خط لوله آلاسکا، خط لوله مارون - اصفهان سخت گذرترین خط لوله جهان به شمار می رود. عبور از رشته کوه های زاگرس و همجوار شدن با رود کارون علت اصلی این ماجراست.
سکانس اول : مثلث طلایی انتقال از خوزستان تا اصفهان
مثلث طلایی این خط لوله پرفراز و نشیب و کلیدی از استان خوزستان شروع می شود و پس از عبور از استان چهارمحال و بختیاری به نقطه عطف ماجرا یعنی استان اصفهان می رسد. میدان نفتی مارون به عنوان سومین میدان نفتی بزرگ کشور، نفت خام این خط لوله را که از قضا نفتی سبک و مرغوب است، تامین می کند. نفت خام میدان مارون پس از ورود به واحدهای بهره برداری از محدوده آغاجاری (که شرکت بهره بردار از این میدان است) به وسیله خط لوله انشعابی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه اصفهان به عنوان یک خط پالایشگاهی در امتداد خط لوله ای ۳۶ اینچی جاری می شود، اما در این مسیر سخت گذر با توجه به گستره جغرافیایی باید از امیدیه ۴۳۰ کیلومتر طی شود تا به پالایشگاه اصفهان برسد. برای پمپاژ نفت خام در این مسیر نیز باید تلمبه خانه هایی تعبیه شوند تا با توجه به اختلاف ارتفاعات در مسیر که رفته رفته بیشتر و بیشتر می شود، بتوانند فرآیند انتقال بدون چالشی را برای این حجم از مواد نفتی با توجه به مشکل افت فشار فراهم کند.
به این منظور ۸ مرکز انتقال نفت و تأسیسات در این راه پرسنگلاخ قرار گرفته، ایستگاه نخست مرکز انتقال نفت شهید آل خمیس (شماره ۱ امیدیه) در نزدیکی جاده اهواز - امیدیه، اما ایستگاه بعد مرکز انتقال نفت و تأسیسات شماره ۲ در رامهرمز، شماره ۳ در باغملک، شماره ۴ در ایذه، شماره ۵ در دهدز، شماره ۶ در گندمکار و شماره ۷ و ۸ در اصفهان واقع شده است.
باید تأکید کرد که با توجه به اختلاف ارتفاع از مبدأ حرکت خط لوله تا مقصد در فواصل مختلف افت فشار در این مسیر خاص به دفعات رخ می دهد. این در حالی است که در مرکز انتقال نفت شماره یک (امیدیه) اختلاف ارتفاع از سطح دریا ۷۴ متر است و این فرآیند در ادامه مسیر بعد از مرکز شماره ۶ که پیک این ارتفاع را دربرمی گیرد به ۲۷۰۰ متر می رسد، بنابراین برای غلبه به این ارتفاع نیاز به وجود تلمبه خانه هایی است که کار پمپاژ نفت خام را با حرکت توربین ها از کنار رودها، رشته کوه ها و صخره ها به نحو مطلوب و استاندارد انجام دهد.