راهی سخت اما ممکن
بازگشت تحریم ها از سال های گذشته و پیش از روی کارآمدن دولت سیزدهم، فصل تازه ای از بی سابقه ترین محدودیت ها را در صنعت نفت ایران حاکم کرد؛ وضعیتی که نگاه غالب در آن، استفاده از ابزار سیاسی نفت برای تحت فشار قرار دادن ایران بود. در واقع از همان دوره ریاست جمهوری ترامپ که دور جدید تحریم های ظالمانه و یک جانبه با وضع نمونه ای تازه از محدودیت ها برای کشور همراه بود، صنعت نفت ایران، روایتی تلخ و متفاوت تر را شاهد بود، به این دلیل که تحریم ها، محدودیت های بیشتری را در این حوزه نشانه رفته و در واقع هدف اصلی آن، ناکارآمد ساختن کامل این حوزه بود. فراموش نکردیم آنچه از سخنان مسئولان وقت آمریکا شنیده می شد که آرزوی صفر کردن صادرات نفت ایران را در سر داشتند؛ آرزویی که تا همین امروز محقق نشده است و با تلاش همه جانبه در این صنعت، هیچ زمان دیگری هم محقق نخواهد شد.
در جریان دور دوم تحریم هایی که از سوی آمریکا اعمال شد، بخش صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه ای و بخش انرژی ایران مورد هدف قرار گرفت؛ در این میان آمریکا اگرچه چند بازه زمانی مختلف را به منظور معافیت برای خریداران عمده نفت ایران در نظر گرفت و به تمدید آن اقدام کرد، اما آنچه در سر داشت این بود که پس از چند مرحله تمدید معافیت ها، با هدف پیدا شدن بازار جدید برای خریداران نفت ایران، در نهایت تمامی معافیت ها را لغو کند و آنچه در برنامه داشت، این بود که برای اعمال فشار حداکثری، صادرات نفت ایران را به صفر برساند و تکرار ناکامی ها در دستیابی به اهداف نفتی باعث شد تحریم های جدیدتری وضع شود.
هرچند رویای آمریکا در سقوط کامل صنعت نفت با صفر کردن کامل صادرات آن بر باد رفت، اما در بعد دیگر ماجرا نمی توان منکر آن شد که حجم بالایی از فروش آن به دلیل محدودیت های نفتی و بانکی کاهش یافت؛ البته نباید از نظر دور داشت که تحریم نفت و به تبع آن، کاهش صادرات و فروش این کالای مهم و راهبردی، خسارت هایی را هم متوجه صنعت نفت ساخته؛ به طوری که بنابر اعلام جواد اوجی، وزیر نفت، تحریم های جمهوری اسلامی ایران سبب شده است که از آوریل ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱، ایران از تولید یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشکه نفت خود (براساس آمار منابع ثانویه) که منجر به وارد آمدن بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت در زمانی شد که نیازمند تأمین ضروریات کشور از جمله برای مقابله با شیوع ویروس کرونا بود، محروم شود.
از سویی اگرچه نمی توان منکر سختی های ایجاد شده ناشی از تحریم ها بر صنعت نفت شد، اما هنر مدیریت در این حوزه، وضع قوانین درست در همین شرایط سخت است.
حال سخنان جدید وزیر نفت می تواند بیانگر وضعیت امروز تولید و صادرات نفت خام ایران باشد که گفته است: یک زمانی خارجی ها برای ما تعیین تکلیف می کردند که چقدر نفت تولید و صادر کنیم؛ امروز متخصصان صنعت نفت به هر جایی که اراده کنند، محموله های نفت خام و میعانات گازی ایران را صادر خواهند کرد.
اولویت های وزیرنفت
مسیری که تا امروز از سوی وزارت نفت دولت سیزدهم طی شده، برخاسته از رویکرد مهمی است که وزیر نفت از ابتدا به آن اعتقاد داشت. آنگونه که جواد اوجی در برنامه پیشنهادی خود به مجلس شورای اسلامی، در بخش چالش های اساسی پیش روی صنعت نفت، با اشاره به فروش نفت خام و میعانات گازی و محدودیت های حاصل از تحریم، این موضوع را مورد یادآوری قرار داده که تحریم های ظالمانه آمریکا پس از خروج از برجام، بیش از نیمی از ظرفیت صادراتی کشور را متوقف کرده و طی دو- سه سال گذشته میلیاردها دلار از درآمدهای کشور را حذف کرده و فرصت سوزی ها وعدم صیانت از بازارهای صادراتی نفت کشور، به تضعیف امنیت بخش تقاضا منجر شده است. او در سرفصلی مجزا، با عنوان بازاریابی و فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فراورده های نفتی، به مواردی همچون ایجاد تنوع در روش های فروش نفت و فراورده های نفت و گاز، استفاده از ظرفیت های بخش خصوصی داخلی و سایر دستگاه های اجرایی در فروش نفت خام، به کارگیری روش تهاتر نفت با کالا و انتخاب مشتریان راهبردی در آسیا از جمله هند و چین، سیاست گذاری یکپارچه فروش نفت خام و فراورده در شرکت های تابعه وزارت نفت، اخذ مجوزهای لازم و اختیارات کافی از سایر ارکان نظام به وزارت نفت برای فروش نفت با رعایت صرفه و صلاح کشور، ظرفیت سازی و مدیریت مصرف در زمینه افزایش صادرات گاز و توجه ویژه به تجارت گاز بخصوص سواپ و واردات، تعیین تکلیف قرارداد واردات گاز از کشور ترکمنستان و پیگیری تمدید قراردادهای گازی (که در ۴ سال آتی منقضی می شوند)، افزایش صادرات محصولات پتروشیمی و فراورده های نفتی و شناسایی بازارهای جدید اشاره کرده است. همچنین در برنامه پیشنهادی اوجی به مجلس شورای اسلامی این موضوع مورد اشاره قرار گرفته که استفاده از سازوکارهای بورس انرژی در خرید و فروش نفت خام و میعانات گازی و فراورده های نفتی و انرژی برق در اولویت قرار دارد.
وعده ای که روی کاغذ نماند
وزیر پیشنهادی نفت در تشریح برنامه های خود برای تصدی وزارت نفت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی گفت: رویکرد فعالی برای دور زدن و بیاثر کردن تحریم ها در پیش گرفته و با استفاده از روش های موجود و سایر روش ها، اقدام های مهمی را برای فروش نفت پیاده کرده و در این راه از ظرفیت تمام دستگاه های اجرایی استفاده می شود. او با اشاره به اینکه صنعت نفت در شرایط تحریم، در خط مقدم جبهه اقتصادی کشور قرار دارد، اعلام کرد که همه تلاش خود را برای مقابله با تحریم و فروش حداکثری نفت خام و میعانات به کار خواهد بست. اوجی با تاکید بر اینکه صنعت نفت از اصلی ترین مزیت های اقتصادی کشور است، به سهم بیش از ۹۵ درصدی این صنعت در تأمین انرژی کشور و سهم مهم آن در تولید ناخالص ملی و نقش قابل توجه این صنعت در توسعه اقتصادی کشور اشاره کرد و گفت: عرصه های فروش نفت و فراورده های نفتی، محصولات پتروشیمی، تأمین کالا و جذب سرمایه گذاران خارجی در این صنعت، عرصه های جهاد روزمره ما با استکبار جهانی است. صنعت نفت در جنگ تمام عیار اقتصادی در بخش های مختلف خود به دلیل مشکلات مزمن ساختاری، بی تدبیری ها، ناکارآمدی ها و فشار ناشی از تحریم های ظالمانه دچار چالش ها و آسیب هایی است و بازگرداندن لکوموتیو صنعت نفت به ریل مناسب، نیازمند اعمال جراحی در سطوح مختلف صنعت نفت است و غیر از مسیر تحول، راهکار دیگری برای برون رفت از وضع موجود باقی نمانده است.
او با اشاره به اینکه اقدام های مهمی را برای فروش نفت در پیش خواهیم گرفت، گفت: از ظرفیت بخش خصوصی و ظرفیت همه دستگاه های اجرایی در فروش نفت استفاده می کنیم. اوجی با ابراز امیدواری از شناسایی بازارهای جدید، با بیان اینکه نیازمند اصلاح بودجه سال ۱۴۰۰ هستیم که در اسرع وقت خدمت شما نمایندگان تقدیم می شود، یادآور شد: امیدوارم با طی کردن مسیر پیشرفت و توسعه زنجیره ارزش، روزی برسد که شما از من بخواهید فروش نفت را تعطیل و خام فروشی را متوقف کنیم. وزیر نفت ۴ شهریور امسال در نخستین روز کاری خود در وزارت نفت، با تشریح مهم ترین اولویت های کاری خود، در جمع خبرنگاران نیز به موضوع فروش نفت خام و میعانات گازی هم اشاره کرد و گفت: خوشبختانه راهکارهای خوبی اندیشیده شده که با بهره مندی از همه ظرفیت های موجود در وزارت نفت و دیگر دستگاه ها، ارقام خوبی در بخش فروش نفت خام و میعانات گازی رقم خواهد خورد.
اوجی از زمانی که به طور رسمی کار خود را در وزارت نفت آغاز کرده، در کنار مسائل ریز و درشت صنعت نفت که از اولویت های اصلی این وزارتخانه است، اعلام کرد که موضوع اصلی، بهبود فروش نفت بود. به گونه ای که همان ایام در برنامه گفت وگوی ویژه خبری هم این موضوع را مورد اشاره قرار دارد و ضمن آن تهاتر با کالا و سرمایه گذاری را از راه های فروش نفت خام ایران در شرایط تحریم اعلام و اظهار کرد: قول می دهیم در ماه های آینده، اتفاق های خوبی در حوزه فروش نفت رقم بخورد. اوجی در همان مقطع نیز با اشاره به برنامه دولت سیزدهم برای فروش نفت خام و دور زدن تحریم ها گفت: با ظرفیت موجود در وزارت نفت و مجموعه شرکت های تابعه، وجود نیروهای توانمند و متخصص، اراده برای فروش نفت و استفاده از ظرفیت ها و دستگاه های خارج از مجموعه وزارت نفت، به همراه مجوزهای خوب و نفت و مجموعه شرکت های تابعه، وجود نیروهای توانمند و متخصص، اراده برای فروش نفت و استفاده از ظرفیت ها و دستگاه های خارج از مجموعه وزارت نفت، به همراه مجوزهای خوب و اختیاراتی که شورای عالی امنیت ملی به وزیر نفت داده است، بی شک با برنامه ریزی و اراده محکم در کنار حمایت های دولت، قول می دهیم ان شاءالله اتفاق های خوبی در حوزه فروش نفت رقم بخورد؛ اگرچه پس از تحریم های ظالمانه علیه ایران، فروش نفت کاهش جدی داشته، اما این توان و ظرفیت در وزارت نفت وجود دارد و از راه های آن هم تهاتر با کالا و سرمایه گذاری نه تنها در حوزه نفت، بلکه در دیگر بخش ها و صنایع است که از آنها بهره می بریم.