حکمت های علوی؛ عبرت ها (بخش پنجم)
امام على (ع) فرموده اند: ما أَكْثَرَ الْعِبَرُ وَ أَقَلَّ الإِعْتِبارُ؛ وسايل عبرت گرفتن چه بسيارند؛ اما عبرت گرفتن چه اندك است! (غررالحكم ج۶ ص۶۸)
شرح حدیث
شكست هايى كه براى عده اى پيش مى آيد، مى تواند براى ديگران درس پيروزى داشته باشند.
ناكامى هاى برخى برنامه ها، مى تواند برنامه ريزان را به تغيير شيوه وادارد تا در كارها موفق شوند و به اهداف برسند.
مرگ و ميرهاى هر روزه، مى تواند براى ما، مايه بيدارى و سرمايه تنبّه شود.
ديدن صحنه هاى تصادف، به رانندگان درس احتياط مى دهد و فرجام شوم معتادان براى کسانی که می خواهند به این سمت بروند، آيينه عبرت است و رسوايى اهل معصيت، براى ديگران يك موعظه.
همه اينها درست؛ اما به شرط اینکه چشم عبرت بين باز و تصميم بر پند آموختن در كار باشد!
خاقانى، ايوان مدائن را آيينه عبرت مى داند؛ اما براى دل عبرت بين!
قرآن كريم و نهج البلاغه، از عبرت ها، پندها، آموزش ها، هشدارها و اعلام خطرها، موج مى زنند؛ اما براى دل هاى آگاه و چشم هاى باز.
در همین عمر اندک و اطراف ما، درس هایی برای عبرت وجود دارد؛ اما اگر ديده عبرت بين را بسته باشيم، از اين همه عبرت چه سود؟
راندن در جاده بى علامت، خطرناك است. رانندگى در جاده اى هم كه پر از علايم رانندگى و تابلوهاى هشدار دهنده باشد، اگر راننده نخواهد به آنها توجه كند، همان خطرها را دارد.
مايه عبرت فراوان است، اما آنچه كم داريم، پندآموزى و عبرت گرفتن است.
عطر ماندگار: از بیانات رهبر معظم انقلاب
جانبازان، مجاهدان فداکار و شهیدان زنده اند
روز ولادت قمر بنی هاشم حضرت اباالفضل العباس (ع) را که تا ابد مفتخر به پرچمداری کربلاست، به جانبازان عزیز کشور که نامشان مفتخر به تقارن با این روز است، تبریک عرض می کنم. شما جانبازان، مجاهدان فداکار و شهیدان زنده اید. چشم و دل شما با پاداش الهی روشن خواهد شد، ان شاءالله. از خداوند متعال برای شما و خانواده های صبورتان که خدماتشان در شمار برترین حسنات است، سلامت، عزت، ثبات قدم و عافیت نیکو مسألت می کنم.
09/01/1399
میلاد امام سجاد(ع)
چرایی ضرورت انس با صحیفه سجادیه و تدبر در آن
صحیفه سجادیه، یکی از آثار مکتوب ائمه (ع) است که در میان علما و بزرگان به «اخت القرآن»، «انجیل اهل بیت (علیهم السلام)» و «زبور آل محمد (ص)» مشهور است. صحیفه سجادیه را می توان اولین کتاب از قرن اول و دوم هجری به شمار آورد. مجموع دعاهای صحیفه سجادیه، ۷۵ دعا بوده که ۵۴ دعای آن به دست ما رسیده است؛ البته برخی علما و محققان، دیگر دعاهای معتبر امام سجاد (ع) را در قالب مستدرکات جمع آوری کرده اند. یکی از آنها صحیفه ثانیه سجادیه است که شیخ حر عاملی آن را جمع آوری کرده است.
برای اینکه جایگاه صحیفه سجادیه را در تمدن سازی اسلامی درک کنیم، باید به فضای فکری و فرهنگی عصر امام سجاد (ع) توجه کنیم. دوران زندگانی و امامت امام سجاد (ع) یکی از دوران حساس تاریخ اسلام است.
جامعه اسلامی در دوران امام حسین (ع) چنان دچار انحطاط اخلاقی و معنوی شده بود که منجر به حادثه فجیع و غمبار عاشورا و شهادت امام حسین (ع) شد. بعد از شهادت امام حسین (ع) نیز هرچند قیام هایی علیه حکومت جور شکل گرفت؛ اما علاوه بر اینکه حکومت ها فضا را دچار اختناق کرده بودند، جامعه و خود مردم نیز همچنان دچار انحطاط و فساد بودند. روایت معروف امام صادق (ع) که فرمود: «ارتَدَّ النَّاسُ بَعدَ الحُسَین إِلَّا ثَلَاثَة» (مردم بعد از امام حسین (ع) از دین برگشتند؛ مگر سه نفر)، بیانگر عمق فاجعه آن دوران است. همچنین روایتی که از امام سجاد (ع) نقل شده که «مَا بِمَکةَ وَ لَا بِالمَدِینَةِ عِشرُونَ رَجُلًا یُحِبُّنَا» (در سراسر مکه و مدینه حتی بیست نفر پیدا نیست که دوستدار ما اهل بیت (ع) باشد.)، نشان دهنده فساد عجیب مردم است.
امام سجاد (ع) بعد از حماسه آفرینی و خطبه های آتشین دوران اسارت، اکنون در مدینه به سر می برند. ایشان واقعه کربلا را تحلیل کردند و به این نتیجه رسیدند که «بخش مهمّی از مشکلات اساسی دنیای اسلام که به فاجعه کربلا انجامید، ناشی از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود... اگر مردم پست و دارای رذایل اخلاقی نبودند، حکومت ها (هرچند فاسد، ظالم و حتی بی دین) نمی توانستند چنین فاجعه بزرگی را رقم بزنند... یک ملت، وقتی منشأ همه مفاسد خواهد شد که اخلاق او خراب شود. این را امام سجاد (ع)، در چهره جامعه اسلامی تفحص کرد و کمر بست به اینکه این چهره را از این زشتی پاک کند و اخلاق را نیکو گرداند.»
بنابراین «باید دینِ مردم درست می شد، باید اخلاق مردم درست می شد، باید مردم از این غرقاب فساد بیرون می آمدند، باید دوباره جهت گیری معنوی، که لبُّ لبُاب دین و روح اصلی دین همان جهت گیری معنوی است، در جامعه اِحیا می شد... اما اختناق در آن دوران و نامناسب بودنِ وضع، اجازه نمی داد که امام سجاد (ع) بخواهند با آن مردم بی پرده و صریح و روشن حرف بزنند؛ نه فقط دستگاه ها نمی گذاشتند، مردم هم نمی خواستند. اصلا آن جامعه یک جامعه نالایق و تباه شده و ضایع شده ای بود که باید بازسازی می شد.»
از این رو امام سجاد (ع) شروع به اصلاح جامعه کرد و بهترین روش و ابزاری که می توانست برای این هدف به کار ببندد «دعا» بود. ایشان دعا را شالوده این درمان قرار داد و توانست فضایی معنوی در جامعه اسلامی به وجود بیاورد.
صحیفه سجادیه، حاصل این تلاش مهم است که امام سجاد (ع) توانست به وسیله آن به هدف خود برسد و اخلاق جامعه را تغییر داده و مسیر جامعه را به اسلام بازگرداند. به همین دلیل در ادامه همان روایت معروف می خوانیم: «ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ لَحِقُوا وَ کثُرُوا» یعنی مردم بعدها به اسلام برگشتند و آثار آن را در دوران امام باقر (ع) و امام صادق (ع) می بینیم.
امام خمینی (ره) معتقد است: «حضرت زین العابدین (ع) کمتر از امام صادق (ع) ترویج دین نکرده است و عصر آن حضرت (ع) گرچه طوری بوده که ممکن نبود حضرتش کسی را دعوت به دین کند و حتی از حضرتش یک نفر مسأله سؤال نمی کرد؛ اما در همان حال که در خانه خود نشسته، نیمه شب ها با خدا مناجات می کرد و این مناجات که به دست مردم می رسید، مورد انتفاع قرار می گرفت.»
اکنون که در گام دوم انقلاب اسلامی قرار داریم، این نسخه امام سجاد (ع) از هر زمان دیگری برای ما ضروری است؛ زیرا یکی از اصلی ترین سرفصل های تمدن نوین اسلامی «اخلاق و معنویت» است. رهبر معظم انقلاب در گام دوم انقلاب فرمودند: «امروز در جامعه ما، یکی از تلاش های اساسی، باید تغییر اخلاق باشد.» و «خیلی از مشکلات ما ناشی از دور شدن از فضایل اخلاقی است؛ هرچه از فضایل اخلاقی فاصله بگیریم، مشکلات و گره های زندگی پیچیده تر و بیشتر خواهد شد.» و اگر امروزه از افول تمدن غربی سخن می گوییم، نشانه اصلی آن، افول اخلاق در جوامع غربی است؛ زیرا نبود اخلاق، جوامع را به سقوط می کشاند.
بنابراین، اولین و مهم ترین دلیلی که باید به صحیفه سجادیه توجه کنیم، آن را بخوانیم، تدبر کنیم، ترویج کنیم و در تحقق آن بکوشیم، این است که صحیفه سجادیه «جامعه ساز» است و اخلاق و معنویت جامعه را که اصلی ترین رکن تمدن اسلامی است، تقویت کرده و از انحراف و انحطاط جلوگیری می کند.
نقش معرفت افزایی صحیفه سجادیه
دلیل دیگر بر اهمیت صحیفه سجادیه این است که صحیفه سجادیه یک کتاب «معجزنشانی» است و خلاصه و عصاره ای از تفکرات اهل بیت (ع) در این کتاب گنجانده شده است. این کتاب هرچند در قالب دعا بیان شده است؛ اما بحر مواج معارف اسلامی است.
صحیفه سجادیه در واقع، حجم بسیار زیادی از موضوعات را در بر دارد و می توان پاسخ بسیاری از مسائل زندگی را از این کتاب استخراج کرد.
دعاهای صحیفه سجادیه و تمام این دعاهایی که از ائمه به ما رسیده، پر است از معارف اسلامی درباره توحید، نبوت، حقوق، وضع جامعه، اخلاق، حکومت و همه مسائلی که انسان احتیاج دارد از اسلام بداند. بنابراین یکی از زمینه های تدبر، همین دعاهاست.
اگر کسی خطبه امیرالمؤمنین (ع) در باب توحید را که خطبه اول نهج البلاغه است، بخواند، یا دعای اول صحیفه سجادیه را که در تحمید است، می بیند که این دو مثل هم هستند و فرقی با هم ندارند.
از طرفی، ریزش ها یکی از آسیب های هر انقلابی است که بویژه جوانان مؤمن و انقلابی را تهدید می کند. اصلی ترین ریشه این ریزش ها، عمیق نبودن معارف اسلامی در دل و ذهن انسان است. انس با صحیفه سجادیه و تدبر در آن، از این منظر نیز بسیار ضروری است؛ زیرا صحیفه سجادیه پر از معارف دینی است. با این کار بنیه دینی و انقلابی ما هم محکم می شود. جوان ما اگر بنیه دینی اش مستحکم باشد، خیلی از این کسانی که مشغول تلاش برای منحرف کردن ذهن ها به سمت های گوناگون هستند، وقتی دیدند جوان ما محکم است، کنار می کشند.
از این رو رهبر معظم انقلاب بارها فرموده اند: «خواهش می کنم عزیزان من، بخصوص جوانان، با صحیفه سجّادیه انس بگیرند؛ زیرا همه چیز در این کتاب ظاهرا دعا و باطنا همه چیز، وجود دارد.»
اینها فقط دعا نیست؛ درس است.
تجلی قرآن در صحیفه سجادیه
یکی از مهم ترین دلایلی که ضرورت دارد انسان با صحیفه سجادیه انس بگیرد و مانند قرآن در آن تدبر کند و در تحقق آن بکوشد، این است که صحیفه سجادیه، همان قرآن است. صحیفه سجادیه، همان گزاره های خبری قرآن است که آن را در قالب جملات و گزاره های انشایی به ما تعلیم می دهد. اگر کسی با صحیفه سجادیه انس بگیرد، به وضوح در می یابد که تک تک جملات آن برگرفته از قرآن کریم است. به همین دلیل می توان گفت صحیفه سجادیه، همان قرآن کریم است.
امام خمینی (ره) می فرمایند: «صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است... کتاب شریفی است که سبک بیان معارف الهیه اصحاب معرفت را چون سبک قرآن کریم بدون تکلف الفاظ در شیوه دعا و مناجات برای تشنگان معارف الهیه بیان می کند. این کتاب مقدس چون قرآن کریم، سفره الهی است که در آن، همه گونه نعمت موجود است و هر کس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می کند. این کتاب همچون قرآن الهی، ادقِّ معارف غیبی است که از تجلیات الهی در ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت و ما فوق آن حاصل می شود و در ذهن من و تو نیاید و دست طلبکاران از حقایق آن کوتاه است، به شیوه خاص خود قطراتی که از دریای بیکران عرفان خود می چشاند و آنان را محو و نابود می کند.»
قرآن صاعد یعنی «قرآن، کتاب نازل است که از آنجا نزول کرده و ادعیه ائمه کتاب صاعد است؛ همان قرآن است رو به بالا می رود، جواب اوست تقریباً.» یعنی همان حرف زدن با خداست. یک وقت شما قرآن می خوانید، خدا دارد با شما حرف می زند، یک وقت دعا می کنید، شما دارید با خدا حرف می زنید. وقتی قرآن می خوانید این قرآنِ نازل است یعنی خدای متعال دارد با شما صحبت می کند و حرف می زند، حقایق را برای شما روشن می کند؛ از بالا نازل می شود و وقتی شما دعا می خوانید، شما دارید با خدا حرف می زنید؛ این صدای شماست که صعود پیدا می کند.
از طرف دیگر، امام سجاد (ع) با صحیفه سجادیه، رابطه و انس جامعه با قرآن را زنده کرد؛ زیرا ماهیت دعا، به گونه ای است که جذاب است و اگر معارف آن را با قرآن بیان کنیم، در واقع با قالب دعا و الفاظ دعا، دارد قرآن را ترویج می کند و جامعه را با قرآن انس می دهد.
صحیفه سجادیه، هم با تفسیر قرآن ، قرآن را به ما نزدیک می کند و در دسترس ما قرار می دهد و هم با دعا ما را به دامن قرآن می کشاند که آنچه را که خدا گفت، ما عمل بکنیم. در بسیاری از آیات که اوصاف خداوند را به صورت جمله خبریه برای ما بیان می کند، همان ها را به صورت جمله انشاییه در صحیفه بیان می کند.
صحیفه سجادیه، به ما نشان می دهد که امام سجاد (ع) چقدر با قرآن مأنوس بوده اند و ذهن و قلب خود را آنچنان تبدیل به ذهن قرآنی کرده اند، به گونه ای که از زبان ایشان هیچ چیزی غیر از قرآن صادر نمی شود. با این نگاه، صحیفه سجادیه، اعجاز قرآن را به ما نشان می دهد. صحیفه سجادیه، معنای حدیث «ثقلین» را به زیبایی به ما نشان می دهد. در این کتاب گهربار، قرین بودن قرآن و عترت را به وضوح می بینیم. از طرفی اکنون که به برکت انقلاب و جامعه اسلامی، بویژه جوانان با قرآن انس گرفته اند و توجه به قرآن در رأس برنامه های مدیران و مسؤولان و مردم قرار دارد، باید به همان اندازه به صحیفه سجادیه توجه شود و در ترویج آن بکوشیم. شاید به جرأت بتوان گفت که فعالیت قرآنی و انس با قرآن بدون انس با صحیفه سجادیه، کامل نیست.