سربازان گمنام در سرزمین صادرات
علاوه بر آنچه از صادرات نفت خام درخارگ با حضور نفتکش ها می توان مشاهده کرد، بخشی از صادرات به گفته رئیس عملیات دریافت، ذخیره سازی و صدور نفت به اشکال دیگری درحال انجام است که درباره بخشی از آن که مجاز به صحبت است، می گوید: یک «ترمینال نهان» داریم به نام عملیات کشتی به کشتی که کسی نمی تواند آن را ببیند. همکاران من ساعت ها و حتی روزها در عملیات کشتی به کشتی حضور دارند. این فرایند برای خود دنیای عظیمی است که کارکنان زیادی به شکل گمنام در آن نقش دارند. نفرات زیادی ساعت ها و روزهای متمادی بی خوابی و حتی شرایط سخت گرسنگی را متحمل می شوند تا جریان صادرات نفت خام تداوم داشته باشد. روندی که سختی آن نه قابل شرح است و نه انتشار. نفرات برای اینکه این جریان را زنده نگه دارند، روزهای زیادی از خانواده های خود بی خبرند و حتی امکان تماس هم ندارند.
سختی کاری که بیشتر بدانیم
اتاق کنترل مرکزی صادرات در خارگ دو نفر در سمت رئیس عملیات و معاون رئیس عملیات هستند. 10 نفر «سایت من» و با احتساب بخش مخازن و دیگر بخش ها، در مجموع 40 تا 50 نفری مشغول فعالیت هستند که باید در طول فرایند دریافت، ذخیره و صادرات نفت خام حضور و اطلاعات و اشراف کامل داشته باشند.
نفرات در طول 24 ساعت شبانه روز بدون هیچ تعطیلی و حتی یک دقیقه وقفه این کار را انجام می دهند. کارکنان که به شکل اقماری در حال فعالیت هستند، وقتی از شهرهای خود به اینجا می رسند، هفته اول شب کار و هفته دوم روزکار هستند.
یزدانی می گویند: ما اینجا علاوه بر سیستم های نرم افزاری، سیستم های سخت افزاری هم مانند جان و مال خود حفاظت می کنیم و گشت های بررسی، روتین فنی تعمیراتی عملیاتی، امنیتی هم انجام می شود. منهای این شرایط، به دو اسکله صادراتی، مجموعه های اندازه گیری اشراف داریم و شرایط آنها را کنترل کمی و کیفی می کنیم. یعنی مناطق نفتخیز ممکن است در ارسال نوع نفت خام به ما اشتباه کنند که مجموعه به سرعت متوجه آن شده و براساس پارامترهای اندازه گیری لحظه ای تمام امور رصد می شود. او ادامه می دهد: ما اینجا وظیفه صادرات نفت خام را عهده دار هستیم که برای کشور ارزآوری به همراه دارد و این ارزآوری نیازمند این است که حساسیت و دقت در میان کارکنان صنعت نفت وجود داشته باشد. به خصوص اداره صادرات که ما در آن مشغول فعالیت هستیم.
وقتی از رئیس عملیات دریافت، ذخیره سازی و صدور نفت درباره سختی کار در فرایند صادرات نفت خام سوال می کنم، می گوید: به طور کلی، صنعت نفت از بیرون ویترین خوب و شکیلی دارد؛ اما با سختی کاری که وجود دارد، من تجربه 36 ساعت بیدارماندن درعملیات کشتی به کشتی را داشته ام که اینها دیده نمی شود. همکاران من ازجان مایه می گذارند. نوع کار و عرق و علاقه ما عملیاتی ها به کار به گونه ای است که خود را سهامدار شرکت دانسته و همواره سعی و تلاش بر ارائه بهترین عملکرد را داریم، حتی در دوره رست (استراحت) یا حضور در اتاق بعد از شیفت هم آنکال هستند. هیچ کدام ما از نظر وجدان کاری نمی توانیم گوشی بی صدا (سایلنت) بگذاریم. در خانه هم که هستیم از گزارش ها نت برداری می کنیم که در صورت نیاز اعلام کنیم. هر کدام دنیایی از ریسک و تجربه را احساس می کنیم که این در کیفیت کاراثرگذارمی شود. بنابراین اینجا یک حواس کاملا جمع، فکر آزاد و بدون استرس می خواهد که مدام در حال تحلیل و بررسی باشد حتی برخی مواقع حوادث را سه چهار مرحله جلوتر پیش بینی می کنیم تا برخورد مناسب با آن را داشته باشیم. به عنوان نمونه اگر نوع نفت خامی که تحویل می دهیم، خدای ناکرده API اشتباه باشد دیگر جبران نیست. ما عملیاتی ها یک مثل داریم که اولین اشتباه ممکن است آخرین اشتباه شما باشد.
ضرورت توجه به نیروی انسانی
یزدانی درباره شرایط سخت کار در بخش صادرات نفت خام می گوید: تمامی این موارد یک ذهن بدون دغدغه می خواهد؛ در حالی که کارکنان صنعت نفت با دغدغه های مختلف مالیات، سقف حقوق، ماده 10 و. . . مواجه هستند و اینها مواردی است که یازده سال است برای عملیاتی ها مغفول مانده است.
او با اشاره به اینکه همکاران به شکلی کار می کنند که گویی اینها هم سهامدار هستند و در سود و ضرر آن شریک هستند، می گوید: کسی که در اینجا کار می کند و نمی توان برای یک روز، یک ساعت ندیدن خانواده در اینجا قیمت گذاری کرد. در کار صادرات استراحت و رفاه بی معناست.
یزدانی با بیان اینکه ما به تمام مشاغل احترام می گذاریم، توضیح می دهد: در ایران چهار نفر با تخصص سوپروایزر داریم که درچهار شیفت مجزا فعالیت می کنند و رئیس عملیات صادرات نفت خام خارگ است. اما متخصص قلب ممکن است بالای هشت هزار نفر وجود داشته باشد. سرپرست بارگیری نفت یا لودینگ مستر در ایران 20 نفر وجود دارد که در اسکله های شرقی و غربی فعالیت دارند. اینها همه ضرورت توجه به نیروی انسانی را یادآوری می کند.
مجید دهقان، اهل جزیره خارگ، از دیگر کارکنان این بخش با اشاره به سختی کار در حوزه صادرات نفت خام می گوید: کار ما حساسیت های زیادی دارد. غیر از مسائل داکیومنتی باید هوشیار باشیم اطلاعات را دقیق دریافت و منتقل کنیم و هر یک رقم اشتباه، اتفاقات ناگواری به همراه دارد.
او با اشاره به دوری از خانواده به عنوان بخشی از سختی کار می گوید: شاید ما در طول 12 ساعت شیفت یک بار بتوانیم با خانواده تماس بگیریم. به طور دائم پشت سیستم در حال مراقبت و مانیتور و پایش وضعیت صادرات و مخازن هستیم.
خاطره تلخ او از آتش سوزی مخزن 45 است که در زمان شیفت شب او رخ داده و می گوید: به همراه دو نفر دیگر ازهمکاران تا زمان رسیدن تیم ایمنی، تمام ادوات آتش نشانی را بالای مخزن 45 رساندیم، آتش عظیمی بود که با کمک ایمنی خاموش شد.
مخازنی که او از آن صحبت می کند، یکی از بخش های مهم در این زنجیره صادراتی است. به منظور ذخیره سازی نفت خام دریافتی از تمام مناطق عملیاتی در جزیره خارگ 40 مخزن با ظرفیت های مختلف 60 هزار تا یک میلیون بشکه وجود دارد. قطر مخازن یک میلیون بشکه ای به اندازه یک زمین فوتبال است. یک هکتار سقف و کف مخازن است. 108 متر قطر مخازن یک میلیون بشکه ای است. مجموع ظرفیت 25 تا 30 میلیون بشکه ظرفیت ذخیره سازی است. خطوط جریانی که وارد مخازن می شود، براساس درجه خلوص نفت خام(ای پی آی)، تقسیم بندی شده است که هر نفت وارد چه مخازنی شود. نفت وقتی در مخزن بماند باعث خروج آب می شود. براساس اطلاعاتی که از طریق رادار مخازن وارد اتاق کنترل می شود، سرعت تخلیه، پرشدن و ... مخازن از اتاق کنترل مرکزی قابل مشاهده است؛ از جمله ریسک های بخش مخازن در زمان بارندگی است که فعالیت کارکنان این بخش را دوچندان می کند؛ از این رو حوادث ریز و درشت مختلفی را تجربه کرده اند. از جمله برخورد صاعقه که موجب آتش سوزی همزمان پنج مخزن شد. تصمیم گیری در این شرایط بسیار سخت است و باید در لحظه اقدام شود.
دهقان اشاره می کند: در آتش سوزی دیگری، پنج مخزن همزمان به دلیل رگبار نفرات در تمام مخازن تقسیم شدند که خداروشکر مهار شد. زمانی که اینجا بارندگی می شود، سقف تمامی مخازن انباشته از آب می شود و همکاران ما باید خروجی های پمپ، روی سقف مخزن را بررسی و گرفتگی را رفع کنند. گاهی آب یک متر تا دو متر جمع می شود؛ به گونه ای که همکاران در آب شنا می کنند تا این مسیرها را باز کنند. در بارندگی و رعد و برق شدید، بی ادعا و بی نام و نشان اینجا هستند.
کمبود نیرو را دریابیم
آنچه در صحبت کارکنان حاضر در این مجموعه شنیده می شود، گله مندی از کمبود نیروی انسانی است. به عنوان نمونه در حالی دهه 80 واحد سایت مخازن هر شیفت 15 تا 20 نیرو مشغول فعالیت بود که اکنون این تعداد به الان 10 نفر هم نمی رسد و آن نفرات یا فوت کرده و بازنشسته شده و یا انتقالی گرفته اند. البته با این حجم و وسعت منطقه و تعداد مخازن، آبگیری مخازن هم باید در دستور کار باشد؛ این در حالی است که برای 45 مخزن 6 تا 7 نفر نیرو حضور دارند.
سید حسن والد، اپراتور ارشد اتاق کنترل مرکزی صادرات می گوید: یکباره 100 کار باید در یک دقیقه انجام شود، استرس زیادی دارد. ممکن است یک مشکلی ایجاد شود که مجبور باشیم 10 تا 20 شیر را باز و بسته کنیم. شما تصور کنید هزار شیر وجود دارد که 60 درصد شیرها با پوزیشن و لوکیشن در ذهن مان متصور هستیم. وقتی می گویند 1105 به طور دقیق می دانیم کجا قرار دارد وعملکرد آن چیست. اینجا در شبانه روز با 100 شیر سروکار داریم که تمام عملکرد و موقعیت آن را می دانیم.
وقتی آنجا هستیم خبر می آید که براساس دستورالعمل جدید، نفت صادراتی میدان فروزان هم از این پس در مخازن صادراتی پایانه های نفتی ذخیره و پس از تایید ارسال شود.
صدای کارکنان را بشنویم
یزدانی اهل شهرستان نوکنده شهر کشتی خیز استان گلستان و مجبور است با چند پرواز به خارگ برسد و این مشکل مشترک بسیاری دیگر از کارکنان حاضر در اینجاست. او می گوید: 20 ساعت در مسیر هستم. ماهیت اقماری، دوری از خانواده است. جمله های کلیشه ای است که عروسی و عزا نیستیم، زیاد شنیده اید؛ اما آنچه خیلی ما را آزار می دهد، ترددهای ماست که خیلی فرسایشی است و درد مشترک همه همکاران است. اگر پرواز مستقیم به گرگان و ساری بود و با توجه به تعداد بالای همکاران از این مناطق درنظرگرفتن پرواز مستقیم مناسب است؛ روشی که در عسلویه هم پیاده شده است.
سوال پایانی از یزدانی آمار صادرات نفت خام را می پرسم به این بسنده می کند که «امیدوارکننده» است.
زمان حضور رو به پایان است و عکس یادگاری هم با شرط به نمایش ندادن مانیتورها و اسکله ثبت می شود. میزبانان گله مند هستند که چرا همه بهمن و اسفند ماه برای بازدید به اینجا می آیند؛ می گویند مرداد منتظرتان هستیم تا شرایط سخت کار را کامل درک کنید.
هنگام خداحافظی می گویند: باز هم تشریف بیاورید؛ ما مظلوم و گمنام هستیم.