نگاهی به وضعیت تولید و عرضه روغن موتور در بازار
ضرورت نظارت و کنترل قیمت
مشعل روغن موتور، یکی از محصولات پایه و مهم در زندگی امروز محسوب می شود که بخش زیادی از زندگی شهری و صنعتی امروز به آن وابسته است. خودروها نیاز به روغن موتور دارند و این محصول با انواع و برندهای مختلفی از سال ها قبل تولید شده و به عنوان یکی از محصولات اصلی و مهم در زیرشاخه های صنعت نفت قرار گرفته است. روغن موتور از دو جزء روغن پایه و ادتیو( مواد افزودنی ) تشکیل شده است. روغن پایه موجب می شود که روغن موتور، روانکاری قسمت های متحرک را انجام دهد و اصطکاک در موتور کاهش یابد، همچنین از آنجا که روغن به تنهایی برای حفاظت موتور کافی نیست، از مواد افزودنی به منظور جلوگیری از خراب شدن روغن پایه تحت شرایط دمایی موتور و هم چنین حفاظت بیشتر موتور استفاده می شود. مواد افزودنی اصلی در روغن موتور شامل ادتیوهای پاک کننده، بازدارنده های خوردگی و زنگ زدگی، آنتی اکسیدان ها، مواد ضد سایش و اصلاح کننده های ویسکوزیته است. در مورد موارد مصرف روغن موتور در خودروها، شرایط متفاوتی اعلام شده است، اما اغلب رانندگان و مالکان خودرو در زمان برخورد با کم کردن روغن احساس نگرانی و گمان می کنند که خودرویشان خراب شده است و باید به تعمیرگاه مراجعه کنند. به طور معمول و با توجه به کارکرد شهری یا بین شهری خودرو گفته شده که باید بعد از حدود 5هزار کیلومتر، روغن موتور تعویض شود.
تولید روغن موتور، قدیمی تر از ملی شدن نفت
بسیاری از شرکت های تولیدکننده روغن موتور تا قبل از انقلاب و در سال های قبل از تحریم های مستقیم امریکا، محصول خود را با عنوان و تحت لیسانس شرکت های اروپایی و آمریکایی تولید می کردند، اما پس از انقلاب و در چند دهه اخیر تعداد زیادی از شرکت های ایرانی وارد این عرصه شده اند و امروز این شرکت ها قابلیت و توان قابل توجهی در تولید انواع روغن موتور با کیفیت با استانداردهای روزآمد دنیا را دارند. صنعت تولید روغن موتور در ايران به يك سال قبل از ملي شدن صنعت نفت می رسد. در سال 1328 شركت نفت ايران و انگليس سابق، نخستین واحد پالايشگاه توليد روغن را در آبادان راه اندازی کردند، اما با توجه به اتفاقات همزمان با ملی شدن صنعت نفت، این مجموعه فعال نبود و با خروج كارشناسان خارجي از ايران متوقف ماند. چندی بعد کارشناسان وزارت نفت این مجموعه را دوباره راه اندازي كردند و روغن موتور در داخل کشور تولید شد؛ در حالی که تا قبل از آن كليه روغن هاي صنعتي و روغن هاي موتور مورد نياز از خارج كشور وارد مي شد. پس از این مجموعه دومين پالايشگاه تولید روغن موتور، مربوط به شركت نفت پارس بود كه در سال 1342 به طور خصوصی شروع به کار کرد و پس از آن نیزشركت نفت بهران با همكاري شركت (OSSO) راه اندازي شد. شرکت های دیگری هم در این سال ها فعال شدند و با وقوع جنگ تحمیلی دوباره روند تولید و واردات روغن موترو با مشکلات جدی رو به رو شد.
همه چیز به قیمت «لوبکات»ختم می شود
یکی از برش های (محصولات) نفتی، برش روغن یا لوبکات (lube cut) است که از پالایشگاه های نفت خام تأمین می شود و با انجام عملیات پالایش روی آن در پالایشگاه های روغن، از آن ماده ای به نام روغن پایه به عنوان ماده اصلی روغن های موتوری، صنعتی و گریس به دست می آید. لوبکات جزء اصلی و ماده اولیه تولید روغن موتور است که حدود ۸۵ تا ۹۵ درصد آن را تشکیل می دهد. در حال حاضر چهار پالایشگاه به تولید روغن های دست اول از لوبکات حاصل از نفت خام مشغول هستند. تعدادی از روغن های موتور نیز، دارای روغن پایه هایی غیر از نفت خام به نام روغن پایه سنتزی هستند. هر نوع تغییر و تحول در داخل و خارج از کشور در مورد این محصول به طور مستقیم روی قیمت نهایی روغن موتور در بازار تاثیر دارد. در شرایطی که رشد مستمر بهای نفت سبب شده است تا بهای نفت کوره سولفور بالا در بازارهای مختلف دنیا به رکوردهای چندساله خود برسد، افزایش قیمت پایه لوبکات (ماده اولیه تولید روغن موتور) اجتناب ناپذیر است. چندی قبل هم مدیرعامل یکی از شرکت های تولید کننده روغن موتور با بیان اینکه با مشکل خوراک رو به رو هستیم، افزود: پالایشگاه ها به سمت خوراک سنتزی حرکت کرده اند؛ بنابراین قابلیت استحصال لوبکات را ندارند و این به بروز مشکلاتی منجر شده است. نکته قابل توجه در مورد روغن موتور این است که تولید این محصول پس از سال ها همچنان گرفتار موضوع واردات و بی نظمی در بازار است. از آنجا که صنعت تولید روغن موتور، یکی از صنایع پایین دستی پر سود و مهم است، لازم است مسئولان اتحادیه ها و صنوف و مسئولان مرتبط در کنار کنترل جریان بازار و قیمت هایی که به شکلی نامنظم و افسارگسیخته ادامه دارد و زندگی مردم را تحت تاثیر قرار می دهد، به دنبال آن باشند که بخش قابل توجهی از روغن پایه تولیدی را به شرکت های داخلی کوچک تولید روغن عرضه کنند تا این صنایع امکان ادامه فعالیت و رقابت در بازار را داشته باشند. همچنین چنانچه عرضه روغن پایه ساز و کار منظمی داشته باشد و عرضه آن در بورس کالا، نظم بگیرد، امکان نظارت و کنترل بیشتری بر بازار ایجاد می شود.
لزوم نظم دهی به بازار روغن موتور
در حال حاضر وزارت نفت، وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) و نهادهای نظارتی تلاش می کنند تا التهاب بازار روغن ناشی از افزایش قیمت خوراک، افزایش قیمت مظروف ها در شرکت های پیمانکار به دلیل تنش های روسیه و اوکراین و افزایش سالانه حقوق کارکنان راکاهش دهند. در نتیجه پیگیری های صورت گرفته هم مقدار تولید روغن موتور تنها در یک مجموعه یعنی شرکت نفت سپاهان از ۸ میلیون لیتر در فروردین 1401 به بیش از ۱۵ میلیون لیتر در مردادماه رسیده است. اگرچه موضوع احتکار و روغن های تقلبی و التهاب در بازار همچنان وجود دارد، اما تا حد زیادی مدیریت شده و با وساطت و حمایت وزارت صمت به توافق هایی با شرکت های تولیدی انجامیده است و این شرکت ها نیز متعهد شده اند تا از فروش حواله، فروش در خارج از استان، دخالت در تولید روغن و فرآورده های بازیافتی خودداری و افزون بر آن، فهرست فروش خود را در سامانه تجارت ثبت کنند. با توجه به اینکه روغن موتور محصولی است که مستقیم در اختیار شهروندان قرار می گیرد و نقش مهمی در زندگی روزمره و ایمنی آنها وخودرویی که در اختیار دارند، ایفا می کند، لازم است شهروندان از یک سو و مسئولان و تولیدکنندگان روغن موتور از سوی دیگر، در تولید و عرضه و استفاده از روغن های تقلبی و باز خودداری کنند.در حال حاضر انواع روغن های تقلبی در ظروف اصلی ریخته می شود و یا به صورت باز و فله ای به فروش می رسد و قیمت بالای این محصول باعث می شود برخی شهروندان از تهیه روغن های اصلی خودداری کنند؛ به همین دلیل خرید از نمایندگی ها و مراکز رسمی و مجاز خودرو و نظارت منظم مراکز فروش و عرضه از اهمیت زیادی برخوردار است.