بررسی سرنوشت ایجاد هاب های پتروشیمی در مناطق با استعداد کشور
از هاب پتروشیمی قشم چه خبر؟
مشعل برنامه ریزی های صنعت پتروشیمی برای ایجاد چندین هاب جدید پتروشیمی جدای از چند منطقه فعلی همچون عسلویه و ماهشهر از سال ها قبل شروع شده و تا امروز تا حد زیادی پیگیری شده و به نتیجه رسیده اما خوب است که در گام های پایانی دولت دوازدهم با مروری بر یکی از این هاب های پتروشیمی یعنی هاب قشم، تحقق این هدف را بررسی کنیم. در سال 83 و شروع دولت یازدهم بود که اعلام شد مطالعاتی برای احداث ۱۰ منطقه ایران برای احداث هاب جدید پتروشیمی در دست انجام است. از آنجایی که در سال های گذشته احداث واحدهای جدید پتروشیمی بیرون از دو منطقه عسلویه و ماهشهر در مناطقی همچون لاوان، قشم، چابهار و استان گلستان مورد بررسی و انجام قرار گرفت، بعدها این پیش بینی هم وجود داشت که این مناطق تبدیل به هاب های پتروشیمی شوند. این برنامه ریزی تا جایی بود که حسن روحانی، رئیس جمهور در اولین سفرهای استانی خود به سیستان و بلوچستان از توسعه صنعت پتروشیمی در جاسک و ایرانشهر خبر داد. به این ترتیب چابهار، میدان پارس شمالی، لاوان، قشم، کیش، جاسک، پارسیان، ایرانشهر، فاز دوم عسلویه و سرخس، 10 منطقه ای بود که برای توسعه صنعت پتروشیمی ایران در دست مطالعه قرار گرفتند. البته شرکت ملی صنایع پتروشیمی در چند سال اخیر این موارد را به منطقه آزاد قشم، پارسیان، چابهار، جزیره کیش، لاوان و توسعه منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر محدود کرده است. بدون شک در این سال ها در مناطق یاد شده تحولات بزرگ و چشمگیری رخ داده است اما تا چه اندازه به هدف اصلی یعنی تبدیل شدن به یک هاب پتروشیمی نزدیک شده اند؟
موقعیت فرامنطقه ای قشم
بر اساس آنچه کارشناسان بررسی و اعلام کرده اند، جزیره قشم به لحاظ دارا بودن میدان های هیدروکربوری مختلف و موقعیت راهبردی تنگه هرمز، هم مرز بودن با کشور عمان، وجود زیرساخت ها و مناظر زیبا، موقعیت تبدیل شدن به یک منطقه آزاد انرژی را در خلیج فارس دارد. قشم به عنوان بزرگترین جزیره کشورمان قابلیت های خوبی برای ذخیره سازی و صادرات فراورده های نفت، گاز و پتروشیمی دارد. اتصال به شبکه سراسری برق، دسترسی به بازارهای داخل و بازارهای کشورهای آسیای میانه و جنوب خلیج فارس، از دیگر مزیت های نسبی منطقه قشم است که با بهره مندی از این مزیت ها و سرمایه گذاری در منطقه می توان از این منابع ملی استفاده بهینه کرد. اما این مزیت های نسبی که می توانست برای شرکت های مختلف نفت و گاز و پتروشیمی مفید واقع شود در این سال ها همچنان به شکل بالقوه باقی ماند، هرچند که در این سال ها بارها درباره تحول و توسعه در این جزیره برنامه ریزی صورت گرفت. در سال 95 اولین مدیرعامل و عضو هیات مدیره زن شرکت ملی صنایع پتروشیمی قشم را منطقه ای مستعد برای توسعه صنعت پتروشیمی برشمرد و گفت: منطقه آزاد قشم متقاضیان بسیاری برای توسعه صنعت پتروشیمی دارد و یک منطقه به عنوان پارک پتروشیمی در قشم اختصاص یافته که این صنعت در این منطقه توسعه یابد. با توجه به این که صنعت پتروشیمی تخصصی است و زیر ساخت هایی الزام آور را نیاز دارد، شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان شرکتی مادرتخصصی و سیاست گذار و برنامه ریز، از توسعه صنعت پتروشیمی حمایت می کند.
مرضیه شاهدایی که در جریان امضای تفاهم نامه همکاری این شرکت و سازمان منطقه آزاد قشم صحبت می کرد بر لزوم ارتباط تنگاتنگ میان مناطق آزاد و شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاکید کرد و گفت: با توجه به این که مجوزهای لازم زمین و خوراک برای ساخت چند مجتمع پتروشیمی در جزیره قشم صادر شده است، امیدواریم که انعقاد این تفاهم نامه بتواند صنایع بالادستی پتروشیمی را همگام با بخش پایین دستی که دارای ارزش افزوده بالایی است توسعه دهد. در همان سال 95؛ حمیدرضا مومنی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم از صدور مجوز احداث 3 مجتمع پتروشیمی که از سوی مراجع ذی صلاح صادر شده است خبر داده بود.
در راستای همین نگاه به قشم بود که در آبان 96 هم تفاهم نامه دیگر منطقه آزاد قشم و نفت و گاز پارسیان به امضا رسید تا هاب پتروشیمی در قشم کلید بخورد. حمید رضا مومنی، مدیرعامل وقت سازمان منطقه آزاد و مرتضی عزیزی، مدیرعامل وقت شرکت گروه گسترش نفت و گاز پارسیان، با مشخص کردن زمان 2 ماهه برای اجرای گام های ابتدایی و مطالعاتی این طرح، این تفاهم نامه را امضا کردند؛ پروژه ای با ظرفیت ۶ میلیون تن محصول در سال و هشت میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی و داخلی که تا امروز گزارش جدیدی از دامنه فعالیت های خود ارائه نکرده اند.
هاب بالقوه قشم
اما در راستای سیاست هایی که برای تبدیل قشم به یک هاب پتروشیمی عمل می کرد، در کنار اقداماتی که وزارت نفت برای ساخت طرح های NGL و تکمیل زنجیره ارزش گاز، شمارش معکوس برای بهره برداری پالایشگاه گاز جزیره قشم با ظرفیت جمع آوری روزانه 80 میلیون فوت مکعب گازهای همراه میدان نفتی هنگام آغاز کرده بود، تلاش شد تا ظرفیت مازادی برای تامین خوراک طرح های پتروشیمی در جزیره قشم فراهم شود. درهمین راستا بود که اولین مجوز احداث یک مجتمع 500 هزار تنی GTPP در بزرگترین جزیره خلیج فارس صادر شد. برنامه این طرح، تبدیل گاز متان به محصولات با ارزشی همچون پلی پروپیلن، بنزین پیرولیز و گاز مایع است و همزمان با بهره برداری از طرح فرآورش گاز میدان نفتی هنگام بخشی از گاز این میدان مشترک صرف تامین خوراک این طرح جدید GTPP در قشم می شود. در نهایت طرح فرآورش گاز میدان هنگام در قشم اسفند 97 به بهره برداری رسید اما طرح GTPP جزو طرح هایی است که هنوز به سرانجام نرسیده است. رضا نوروززاده - مدیرعامل وقت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 97 برای پیگیری این پروژه ها سفری به قشم داشت تا آخرین وضعیت ساخت این طرح ها را بررسی کند. در آن زمان موضوع جانمایی این طرح ها، تامین یوتیلیتی و دیگر موارد اجرایی و زیر ساختی مورد بررسی قرار گرفت. این طرح ها شامل طرح GTPP توسعه پترومفید می شود که تولیدکننده متانول با ظرفیت ۱۶۵۰ هزارتن، پروپیلن۴۶۵ هزار تن، پلی پروپیلن۴۵۰ هزارتن، اتیلن ۲۰ هزارتن، بنزین پیرولیز۱۷۸ هزار تن و گاز مایع ۳۶ هزار تن در سال خواهد بود. طرح دیگر GTX کاوه متان قشم است که پس از بهره برداری محصولاتی مانند پلی پروپیلن با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن، بنزین پیرولیز۱۰۷ هزار تن، گاز مایع۲۲ هزار تن، متانول یک میلیون تن، پروپیلن ۳۰۰ هزار و فرمالین ۱۰۰ هزار تن در سال را تولید خواهد کرد.
طرح بعدی در این جزیره، GTX نفت و گاز و پتروشیمی قشم نام دارد که در زمان بهره برداری ظرفیت تولید یک میلیون تن متانول،۱۷۵ هزارتن پروپیلن، بنزین پیرولیز۶۷ هزار تن، گاز مایع۱۴ هزارتن، اسید استیک۳۰۰ هزارتن، فرمالین ۴۵۰ هزارتن و پارافرمالدئید ۴۵۰ هزار تن را دارا خواهد بود. طرح دیگر نیز، طرح یکپارچه تولید متانول و زنجیره از گاز طبیعی است که با نام شرکت پتروشیمی مهام قشم به عنوان متقاضی است و در صورت اجرایی شدن این طرح جدید می تواند متانول، پلی اتیلن، پلی پروپیلن، ام ای جی، و اسید استیک تولید کند.در ادامه این توجه به قشم و تبدیل آن به هاب پتروشیمی، در آبان سال 97 همایشی هم با عنوان «معرفی فرصت های سرمایه گذاری قشم» برگزار شد و حسین علیمراد - مدیر سرمایه گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی با توضیح برنامه توسعه صنعت پتروشیمی در مناطق قابل توسعه و هاب های انرژی، انتظارات این مجموعه از سرمایه گذاری در قشم را بیان و گفته بود: در این مسیر، وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی از سازندگان داخلی پشتیبانی و حمایت خواهند کرد.وی در مورد طرح های منطقه آزاد قشم گفته بود: بعد از امضای تفاهم نامه با سازمان منطقه آزاد قشم و هماهنگی های اولیه، روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب گاز برای توسعه منطقه اختصاص یافت. تاکنون چهار پروژه موافقت اصولی اولیه دریافت کرده اند که برای فاز نخست ۹ میلیون مترمکعب خوراک و در مجموع ۲۶ میلیون مترمکعب در روز گاز به ظرفیت اولیه تصویب شده اضافه خواهد شد. علی یدقار، مشاور عالی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم گفته است در خلاء حضور سرمایه گذاران خارجی و احتمالا چینی، سرمایه گذاران داخلی شامل کیپکو - صنایع بین المللی پتروشیمی قشم، کاوه متان قشم، گروه انتخاب و بانک ملی و پتروشیمی اراک که سهامدار طرح هستند اعلام آمادگی کرده اند و با کسب موافقت های اولیه به زودی قرار است جانمایی هاب پتروشیمی تهیه و زمین احداث طرح به این شرکت ها واگذار شود. به نظر می رسد که لازم است در شرایط اقتصادی فعلی، درباره برنامه صنعت پتروشیمی برای تبدیل برخی از مناطق با استعداد به هاب پتروشیمی تجدید نظری صورت گیرد و چنانچه هنوز این برنامه در دستور کار قرار، آخرین وضعیت آنها رسیدگی و ساماندهی شود.