صنعت پالایش و پخش در تامین نیازهای خود پیشتاز است
بالندگی در آستانه 47 سالگی انقلاب
مشعل صنعت پالایش نفت کشورمان از روزهای آغاز انقلاب اسلامی تا امروز دوره هایی سخت همچون خسارت های ناشی از جنگ تحمیلی، دوران بازسازی و توسعه و در ادامه تحریم های مستقیم و همه جانبه را پشت سر گذاشته است. این صنعت در بیش از چهار دهه گذشته در میانه شرایط سخت تولید و توسعه، همواره به دنبال ارتقای کیفی محصولات و حرکت در مسیر بومی سازی و ساخت داخل تجهیزات و قطعات و مواد شیمیایی مورد نیاز خود بوده است. این گزارش نگاه اجمالی دارد به فعالیت های این صنعت در بیش از چهار دهه تلاش برای عبور از بزنگاه ها در مسیر رشد و بالندگی.
صنعت پالایش نفت، پس از46 سال از رخداد مهم پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه 1357، امروز به رشد و بالندگی خوبی برای تامین نیازهای داخلی رسیده و با تلاش مجموعه کارکنان خود در بخش های مختلف، اقدام های قابل توجهی در زمینه بهینه سازی مصرف، تولید داخل تجهیزات و قطعات و انواع کاتالیست ها و همکاری با مجموعه های دانش بنیان داشته است. نکته قابل توجه درباره این صنعت این است که در هر دولت و در شرایط متفاوت، موضوع های مربوط به این بخش، همواره به عنوان یکی از اولویت های اصلی وزارت نفت در دستور کار بوده و بیشترین دستاوردها را به همراه داشته است.
افزایش کیفیت با روند صعودی سهم خوراک پالایشی
خوراک پالایش شده در سال 1357 حدود 700 هزار بشکه در روز بوده است که تا سال 1359 این رقم به یک هزار بشکه هم رسید، اما در دوره جنگ تحمیلی و خسارت های بسیاری که به واسطه آن به تاسیسات پالایشگاه های کشور وارد شد، این رقم به 500 هزار بشکه در روز هم کاهش یافت.
با پایان یافتن جنگ، فعالیت پالایشگاه ها نیز صعودی شد؛ به طوری که در دهه های 60 و 70، روند افزایشی را در میزان پالایش خوراک، شاهد هستیم، اما این روند در دهه 80 با رقم ثابت 1600 تا 1700 هزار بشکه در روز باقی می ماند.
به واسطه فعالیت هایی که در صنعت پالایش رخ می دهد، تولید پالایشگاهی نیز افزایش می یابد؛ به گونه ای که از ابتدای دهه 90 شاهد رشد میزان پالایش خوراک وارد شده به پالایشگاه ها هستیم و اوج این رشد در سال 1398 است که فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس وارد مدار پالایشی کشور شد.این روند افزایشی در سال های اخیر هم ادامه داشته است و مجموعه های پالایشی کشور در کنار افزایش کمیت، به دنبال بالا بردن کیفیت محصول نهایی خود هم هستند.
روند پرشتاب پروژه های توسعه ای
متناسب با همین میزان پالایش خوراک در پالایشگاه ها شاهد اجرای پروژه های توسعه ای هم هستیم و بیشترین اجرای پروژه ها در دهه 90 اتفاق افتاده است. در سال های 1361 و 1363 دو پروژه افزایش ظرفیت در پالایشگاه های نفت اصفهان و کرمانشاه اجرا می شود. پس از آن در سال 1372 پالایشگاه نفت اراک و در سال 1376 پالایشگاه نفت بندرعباس به بهره برداری می رسند. پس از آن در دهه 80 شاهد اقدام های اصلاحی و افزایش ظرفیت پالایشی در شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند هستیم.در سال 1390 چند پروژه مهم شامل کاهش گوگرد محصول نفت سفید شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند، افزایش ظرفیت پالایشی شرکت پالایش نفت لاوان تا 50 هزار بشکه در روز، افزایش تولید بنزین با راه اندازی واحد کت کراکر شماره 2 شرکت پالایش نفت آبادان اجرا می شود. اتفاق مهم تر اینکه از همین سال، تولید بنزین مطابق با استاندارد یورو 4 در شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند آغاز می شود.
در سال های 1391 تا 1399 درمجموع بیش از 38 پروژه بزرگ و کوچک و اثرگذار در صنعت پالایشی کشور به بهره برداری می رسند که از جمله آنها می توان به پیش راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس اشاره کرد.این افتتاح ها در سال های 1400 تا 1403 ادامه داشته است. در سال 1403 شاهد راه اندازی واحدهای بازیافت گوگرد SRP و بازیافت گازهای انتهای واحد گوگردسازی TGT پالایشگاه نفت تبریز، راه اندازی واحد ایزومریزاسیون پالایشگاه نفت شیراز و راه اندازی واحد هیدروکراکینگ و هیدروژن از بخش 1 فاز 2 طرح توسعه و تثبیت پالایشگاه نفت آبادان بودیم.
گسترش خطوط لوله انتقال به موازات پروژه های توسعه ای
در این سال ها به موازات پروژه های توسعه ای در پالایشگاه ها ، طرح ها و پروژه های مهمی در حوزه انتقال و توزیع فراورده های نفتی اجرا شده است. در دهه 80 بیش از 10 پروژه مهم در سراسر کشور اجرایی می شود.
سال 1386 شاهد چند تحول مهم ازجمله اجرای طرح شبکه یکپارچه صوت و دیتا در 169 سایت، بهره برداری از شبکه سراسری کارت هوشمند سوخت، بهره برداری از 150 جایگاه دومنظوره بنزین و گاز طبیعی و بهره برداری از طرح افزایش ظرفیت خطوط لوله بندرعباس به اصفهان کلید می خورد.
در فاصله آغاز و پایان دهه 90 بیش از 40 پروژه در حوزه پالایش اجرایی می شود. در سال 1400 بخش های مهمی از خط لوله گوره به جاسک به بهره برداری می رسد. در سال 1403 سه پروژه بهره برداری از فاز اول خط لوله جدید 26 اینچ بندرعباس/ رفسنجان، بهره برداری از خط لوله خوراک رسانی به پالایشگاه بندرعباس و احداث خط لوله اصلی تبریز/ خوی/ ارومیه به بهره برداری رسیده است.
تولید فراورده های یورو به طور مشخص از ابتدای دهه 90 شروع شده است، به نحوی که در سال 1393 میزان تولید بنزین و نفت گاز با استاندارد یورو کمتر از 10 میلیون لیتر در روز بوده است، اما این رقم در سال 1400 به مرز 34 میلیون لیتر بنزین یورو و حدود 40 میلیون نفت گاز یورو می رسد.
میزان تولید نفت گاز با استاندارد یورو نسبت به تولید بنزین در سه سال گذشته افزایشی بوده؛ به نحوی که در 10 ماه 1403 میزان تولید نفت گاز با استاندارد یورو بیش از دو برابر بنزین با استاندارد یورو بوده است.
بررسی عملکرد با محوریت تامین سوخت زمستانی
در مدت حضور و فعالیت دولت چهاردهم در حوزه پالایش و پخش، اقدام هایی متنوع در بخش های توسعه ای و تامین نیاز کنونی پالایشگاه ها و شبکه صورت گرفته است.
بر این اساس، دولت چهاردهم از شروع فعالیت رسمی در مردادماه خود نسبت به ابتدای سال 1403 ، روزانه یک میلیون و 829 هزار بشکه نفت خام ، 466 هزار بشکه میعانات گازی و در مجموع روزانه 2295 هزار بشکه مجموع خوراک پالایش شده را تحویل داده است. همچنین در همین مدت 11.5 میلیون لیتر در روز گاز مایع ، 116.9 میلیون لیتر در روز بنزین موتور ، 6.8 میلیون لیتر نفت سفید ، 111.2 میلیون لیتر نفت گاز همچنین 64.9 میلیون لیتر در روز نفت کوره تحویل شده است.
بنزین موتور(پالایشگاهی) شامل بنزین معمولی و یورو/سوپر می شود؛ در دولت چهاردهم 104.9 میلیون لیتر در روز پالایش شده و مجموع نفت گاز(نفت گاز معمولی، نفت گاز یورو) تولیدی پالایشگاه ها نیز در این بازه زمانی 111.2 میلیون لیتر در روز بوده است.
در مورد تحویل خوراک به نیروگاه ها درهمین مدت هم باید گفت که تحویل نفت گاز به نیروگاه ها مطابق با برنامه ابلاغی در سال 1403 و بالاتر از آن هم بوده است؛ به نحوی که آذرماه امسال 124 میلیون لیتر در روز(11درصد بالاتر از برنامه) نفت گاز تولید و بیش از 50 میلیون لیتر در روز هم به نیروگاه ها تحویل شده که 102 درصد بالاتر از برنامه تعهد شده است.
عملکرد وزارت نفت در حوزه پالایش و پخش را به خصوص در سال های اخیر باید با توجه به چالش های مختلف در تامین سوخت زمستانی بررسی کرد. از ابتدای امسال تا دی ماه، تولید نفت، گاز و فراورده های نفتی افزایش داشته است.
به طور مشخص شاهد افزایش 60 هزار بشکه ای تولید روزانه نفت خام ، افزایش روزانه 30 میلیون مترمکعبی گاز ، افزایش روزانه 11 میلیون لیتری بنزین و افزایش 12 میلیون لیتری روزانه نفت گاز بوده ایم. در زمینه تحویل گاز هم، 860 میلیون مترمکعب گاز شیرین به شبکه گاز تزریق شده وتحویل نفت و گاز به نیروگاه ها نیز روزانه به طور46 میلیون مترمکعب افزایش داشته است.