میزان کل فروش خالص محصولات پتروشیمی نیز از 31.7 میلیون تن در 9 ماه نخست سال 1402 با 4.7 درصد رشد به 33.2 میلیون تن در 9 ماه ابتدای سال 1403 رشد دارد. همچنین میزان فروش ارز در سامانه نیما از 7.52 میلیارد دلار در 9 ماه نخست سال 1402 به 7.65 میلیارد دلار در9 ماه نخست سال 1403 افزایش یافته است. درآمدهای ارزی حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی از آغاز استقرار دولت چهاردهم از مرداد سال جاری تا آذرماه معادل 5.8 میلیارد دلار بوده است. مطابق گزارش دریافتی از سامانه جامع ارزی بانک مرکزی، از این مقدار معادل 3.3 میلیارد دلار ازسوی شرکت های پتروشیمی پس از تأمین نیازهای ضروری ارزی شرکت ها (مواد شیمیایی و کاتالیست، خوراک، پروژه های بهبود، طرح های توسعه ای، تسهیلات و بدهی های ارزی)، به سامانه نیما واریز شده است.
برنامه ریزی برای افتتاح طرح های پتروشیمی تا پایان امسال، آغاز عملیات اجرایی و امضای تفاهمنامه شرکت های سرمایه گذار طرح پویش کاهش ۱۰ درصدی مصرف گاز و برق در بخش های خانگی، تجاری و صنایع عمومی، بررسی تکمیلی طرح های زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی به منظور ارتقای تاب آوری زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در پایین دست، از دیگر موارد در این حوزه است و رونمایی از سند هوش مصنوعی در صنعت پتروشیمی که کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت پتروشیمی در ۱۴ محور اصلی در این سند شناسایی و بیش از ۳۰ پروژه در نسخه اولیه این سند پیش بینی شده است.
از دیگر عملکردهای دولت چهاردهم، بسترسازی اجرای طرح مدیریت مصرف گاز طبیعی در بخش ساختمان با سرمایه گذاری شرکت های پتروشیمی برای سال جاری، تفاهم اولیه با هلدینگ های پتروشیمی به منظور اجرای یک طرح پالایشی 150 هزار بشکه ای به منظور تأمین خوراک مایع شرکت های پتروشیمی وابسته به میدان پارس جنوبی، مطالعات امکان سنجی فنی تغییر کاربری اسکله های بندر خدماتی پارس برای صادرات محصولات پتروشیمی است.
جمع آوری گازهای مشعل
صنعت نفت ایران همواره دوستدار محیط زیست بوده است و در این میان جمع آوری گازهای مشعل را باید از اولویت های آن در طول ادوار مختلف تلقی کرد. از آغاز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی طرح های متعددی در خصوص جمع آوری گازهای مشعل با هدف ایجاد ارزش افزوده از این منابع و نیز جلوگیری از آلودگی محیط زیست، تکمیل شده و به بهره برداری رسیده است و از جمله آنها می توان به احداث کارخانجات گاز و گاز مایع 1200، 1300، 1500، 1600 و..، طرح تزریق گاز میادین گچساران، کرنج، بی بی حکیمه، پارسی و...، فاز اول طرح جمع آوری و تزریق گازهای همراه میدان نرگسی، پروژه جمع آوری گازهای همراه بینك، راه اندازی طرح جمع آوری گازهای همراه آماك، بهره برداری از واحدهای جمع آوری گازهای مشعل در میادین پارسی كلاستر، منصوری، مارون 3، مارون 5، مارون 6 و فاز اول میدان چشمه خوش با ظرفیتی معادل 75.5 میلیون فوت مكعب در روز، بهره برداری از مجتمع فرآورش گاز میدان هنگام، آغاز عملیات راه اندازی فاز نخست شرکت پالایش گاز هویزه خلیج فارس (طرح جمع آوری گازهای همراه 3200-NGL)، تسریع در اجرای طرح جمع آوری گازهای همراه 3100-NGL، بهسازی و احداث تأسیسات جمع آوری گازهای مشعل بیدبلند خلیج فارس و پتروشیمی مارون و NGL خارگ، تسریع در اجرای طرحهای مزایده گازهای مشعل و نیز کاهش سوزاندن گاز مشعل در پالایشگاههای پارس جنوبی، تنفیذ قرارداد جمع آوری گازهای مشعل میدان مسجدسلیمان و میدان خشت، تنفیذ قرارداد احداث ایستگاه جدید تزریق گاز بی بی حکیمه اشاره کرد. در این فهرست مهم باید به افزایش جمع آوری گازهای مشعل درچشمه خوش، انعقاد قرارداد جمع آوری بخشی از گازهای مشعل پالایشگاه گاز پارس جنوبی به ارزش 200 میلیون یورو از سوی شرکت ملی گاز ایران، تمرکز بر اجرای طرح های کاهش سوزاندن گازهای مشعل و انتشار SO2 در هشت پالایشگاه مستقر در مجتمع گازی پارس جنوبی، افتتاح پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس(2) با ظرفیت 3.4میلیون تن در سال محصولات گازی(اتان، پروپان، بوتان و میعانات گازی) با هدف جمع آوری گازهای همراه نفت از سه استان خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد اشاره کرد. نباید از نظر دور داشت که دولت چهاردهم توانسته است به در سرویس قرار گرفتن طرح جمع آوری گازهای همراه مارون-5 (آسماری شیرین) به میزان 12 میلیون فوت مكعب در روز، كاهش مشعل سوزی به میزان 45 میلیون فوت مكعب در روز با راه اندازی ایستگاه تقویت فشار گچساران 2، كاهش مشعل سوزی به میزان 25 میلیون فوت مكعب در روز با راه اندازی ایستگاه تقویت فشار گچساران 4، برنامه ریزی جهت راه اندازی زودهنگام كلاستر جمع آوری گازهای همراه رگ سفید یك تا پایان سال 1403 به میزان 80 میلیون فوت مكعب در روز (ظرفیت جمع آوری 120 میلیون فوت مكعب در روز) به عنوان خوراک پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس، ادامه جمع آوری گازهای همراه میادین آزادگان شمالی و یادآوران و برنامه ریزی جهت جمع آوری گازهای همراه میدان دارخوین از طریق كارخانه 3200 تا پایان سال 1403، راه اندازی خط انتقال گاز همراه میدان آزادگان شمالی به کارخانه گاز و گاز مایع 3200 با هدف کاهش گازسوزی و پیش راه اندازی كارخانه گاز و گاز مایع 3100 اقدام کند، ضمن آنکه بهره برداری از طرح هایی با ظرفیت 82 میلیون فوت مکعب در روز در دولت چهاردهم محقق شده است.
شکوفایی در مسیر بومی سازی و دانش بنیان ها
صنعت نفت ایران تا قبل از انقلاب در اختیار شركت های خارجی قرار داشته است؛ به طوری که مدیریت این صنعت در تمام حوزه ها صرفاً با کنسرسیوم های خارجی بوده و شرکت های داخلی کمترین سهمی در مدیریت این صنعت ؛ درحالی که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در دهه 70 روند سازماندهی و نظم دهی و قانون گذاری در حوزه ساخت داخل به انجام رسیده و در دهه 80 سیاست های حمایتی وزارت نفت باعث شد تا ساخت داخل به یک جهش قابل قبول در صنعت نفت منجر شود. در این دوره سازندگان شروع به گسترش تحقیق و توسعه و انجام فعالیت های پژوهشی کرده اند و نوآوری در سازندگان به وضوح مشاهده می شود. در آغاز دهه 90 صنعت نفت از ساخت قطعه به روش مهندسی معکوس عبور کرده و محوریت پژوهش و فناوری و استفاده از روش های نوین توسعه فناوری ضروری می ساخت؛ از این رو وزارت نفت تلاش کرد تا روش های نوین و مقبولی را در صنعت نفت نهادینه کند تا انسجام و روشمندی اقدامات فناورانه حاصل شود و قابل توجه اینکه افزایش تحریم های ظالمانه موجب شد تا ساخت داخل كالاها و تجهیزات مورد نیاز بیش از پیش در دستور كار وزارت نفت قرار گیرد. همچنین در سال های اخیر تلاش شده است از طریق ارتقای سطح همکاری با شرکت های دانش بنیان فعال و انجمن های تخصصی مرتبط با صنعت نفت، اقتصاد نفت تقویت شود. در حال حاضر، مجموعه فعالیت های اکتشاف میادین نفت و گاز، حفاری و توسعه میادین و بهره برداری از آنها و نیز توسعه صنایع پایین دستی نفت و گاز با استفاده از شرکت های توانمند داخلی انجام می شود. در خصوص استفاده از توان شرکت های داخلی و ظرفیت شرکت های دانش بنیان دستاوردهای چشمگیری در سال های اخیر حاصل شده است؛ کسب مقام نخست تولید بار اول از سوی وزارت نفت برای سه سال پیاپی (ارزش قراردادهای تولید بار اول به میزان 172میلیون دلار، تخمین میزان صرفه جویی ارزی برابر 1.5 میلیارد دلار و تعداد قراردادهای تولید بار اول معادل 76 قرارداد با 61 شرکت دانش بنیان)، افزایش تعداد شرکت های دانش بنیان در فهرست بلند وزارت نفت به 753 شرکت، افزایش تعداد سازندگان داخلی در فهرست بلند وزارت نفت به 2500 شركت، ارجاع بیش از 2000 قرارداد ساخت و خرید تجهیزات/خدمات به دانش بنیان ها به مبلغ 890 میلیون دلار و 38 همت، همچنین ارائه بیش از 5000 میلیارد تومان تسهیلات در قالب تبصره 18 و وجوه اداره شده شرکت های تابعه وزارت نفت، اعلام فراخوان به منظور احیای چاه های بسته و کم بازده : انعقاد 18 قرارداد با شرکت دانش بنیان و واگذاری 37 حلقه چاه و تدوین و ارتقای استانداردها و ضوابط اجباری در حیطه اختیارات دستگاه، افزایش تعداد استاندارد تدوین شده در صنعت نفت به 173 استاندارد و افزایش تعداد استاندارهای ملی شده صنعت نفت به 123 استاندارد از آن جمله است.
ممنوعیت واردات کالاهای دانش بنیان با مشابه داخلی
اعلام ممنوعیت خرید کالای خارجی 250 قلم کالا و تجهیزات از سوی وزارت نفت، واگذاری دارایی های فکری متعلق به دستگاه و موسسات: توسعه و واگذاری بیش از 20 دانش فنی تولید كاتالیست ها و مواد شیمیایی پرمصرف به شرکت های دانش بنیان، ارائه دسترسی کسب وکارهای خصوصی به داده ها و پایگاه های اطلاعاتی در اختیار دستگاه: شناسایی و ارائه 843 نیاز فناورانه شرکت های تابعه وزارت نفت و ارائه به شرکت های دانش بنیان و سازندگان داخلی، بخش دیگری از عملکرد در این حوزه است. افزایش شركت های دانش بنیان و فناور مستقر در پارك فناوری و نوآوری نفت و گاز و مراکز نوآوری پژوهشگاه و دانشگاه صنعت نفت به 142 شركت است. همچنین با حمایت از طرح های فناورانه، توسعه و واگذاری 11 دانش فنی تولید كاتالیست های پرمصرف به شرکت های دانش بنیان و فناور، دانش فنی و طراحی واحد مركاپتان زدایی از میعانات گازی فازهای 2 و 3 پارس جنوبی، دانش فنی تولید کک اسفنجی-پالایشگاه بندرعباس، دانش فنی تولید کک سوزنی- پالایشگاه نفت امام خمینی(ره) شازند، بومی سازی 11 كاتالیست، بومی سازی 12 دانش فنی فرایندی و بومی سازی 8 دانش فنی تولید مواد شیمایی در این کارنامه به چشم می خورد. به موازات این فعالیت ها با احیای دیپلماسی فناوری، توسعه بازار شرکت های دانش بنیان و تعمیق همکاریهای فناورانه مشترک، مجموع مبالغ قراردادهای صادرات خدمات فنی و مهندسی در حال اجرا/پایان یافته 428 میلیون دلار و مجموع مبالغ پروژه های در حال مذاكره 266 میلیون دلار رسیده است.
توجه به بومی سازی، همچنین تداوم توسعه صنعت نفت از مسیر دانش بنیان ها در دولت چهاردهم هم با قوت در دستور کار بوده است؛ به گونه ای که تعداد شرکت های دانش بنیان فعال در صنعت نفت که مبحثی جدید است، از 690 مورد در ابتدای استقرار دولت چهاردهم اکنون به 753 مورد رسیده است. فهرست بلند وزارت نفت برای مشارکت تأمین کنندگان و سازندگان این صنعت کارسازی شده که هم اکنون 4443 شرکت در این فهرست حضور داشته و 257 شرکت در دولت چهاردهم به آن افزوده شده است. نباید فراموش کرد که مسیر توسعه و رشد در صنعت نفت توقف ناپذیر است و اهمیت آن وقتی دوچندان می شود که تاکید کنیم این موفقیت ها و دستاوردها در شرایط سخت تحریم های ظالمانه حاصل شده است.