از عمده اكتشاف های نفت و گاز در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به جز میدان گازی پارس جنوبی می توان به میدان نفتی آزادگان، میدان نفتی یادآوران، میدان گازی تابناك، میدان نفتی چنگوله، میدان نفتی آذر، میدان گازی كیش، میدان سردار جنگل، لایه نفتی میدان پارس جنوبی، میدان نفتی و گازی آرش، همچنین میدان بلال، میدان نفتی پرنج، میدان جفیر، میدان آبان، میدان فرزاد بی(مخزن گازی)، میدان سپهر، میدان آرمان، میدان سهراب، میدان ارم، میدان مینو، میدان آریا، میدان گردان و... اشاره کرد. ذخیره قابل استحصال هیدروكربور مایع در اول انقلاب اسلامی، 88 میلیارد بشكه بوده که با وجود برداشت بیش از 46 سال از آنها، رقم 156.5 میلیارد بشكه در پایان سال 1402 بوده است، همچنین ذخیره قابل استحصال گاز طبیعی در ابتدای انقلاب اسلامی حدود 8 تریلیون مترمكعب بوده که به حدود 32.3 تریلیون مترمكعب در پایان سال 1402 رسیده است.
رشد شاخص ها در تولید نفت و گاز
همزمان با گسترش فعالیت های اكتشافی و افزایش ذخایر نفت و گاز كشور در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تلاشی چشمگیر در توسعه میادین نفت و گاز با توجه ویژه به توسعه میادین مشترك با كشورهای همسایه، از طریق عقد قراردادهای بیع متقابل و فاینانس و همچنین از محل منابع داخلی شركت ملی نفت ایران به عمل آمد. توسعه میادین گازی در جهت افزایش جایگزینی گاز طبیعی با سوخت های مایع و همچنین تزریق گاز در میادین نفتی به منظور افزایش ضریب بازیافت، از اولویت های وزارت نفت در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. با توجه به اهمیت رو به رشد گاز طبیعی درتامین انرژی جهان، تولید هر چه بیشتر گاز طبیعی موجب برقراری امنیت انرژی در بخش های مختلف مصرف کشور و ایجاد مزیت راهبردی در دیپلماسی خارجی كشور می شود. مروری بر عملکرد صنعت نفت در مقطع مورد بررسی از انقلاب 57 تا امروز نشان می دهد که در حوزه تولید نفت و گاز، تولید گاز خام نسبت به سال 1357 افزایش حدود 10 برابری داشته و تولید میعانات گازی کشور نیز در این برهه بیش از 24 برابر افزایش یافته است.
در این میان، میدان گازی پارس جنوبی به عنوان بزرگ ترین میدان گازی جهان و همچنین میدان هایی همچون نار و كنگان، آغار و دالان، سرخون و گورزین، گنبدلی و خانگیران در سال های بعد از انقلاب توسعه داده شده اند. در دولت چهاردهم حدود 30 میلیون مترمکعب به تولید روزانه گاز طبیعی نسبت به ابتدای سال 1403 افزوده شده است.
پارس جنوبی نماد پایداری
آنچه در حوزه تولید نفت و گاز حائز اهمیت بوده، توسعه میدان گازی پارس جنوبی به عنوان بزرگ ترین میدان گازی جهان است که پس از انقلاب انجام شده است. میدان گازی پارس جنوبی یكی از بزرگ ترین منابع گازی جهان است كه روی خط مرزی مشترك ایران و قطر در خلیج فارس و در 100 كیلومتری ساحل جنوبی ایران قرار دارد. سال 1369 با حفر اولین چاه اكتشافی در این میدان و براساس نتایج حاصل از لرزه نگاری وجود گاز مورد تایید قرار گرفت. تولید گاز طبیعی از این میدان از سال 1380 با تولید حدود 2 میلیون مترمكعب در روز آغاز شده است. نکته مورد اشاره آنکه توسعه بیشتر فازهای میدان گازی پارس جنوبی با استفاده از توانمندی شركت ها، سازندگان و پیمانكاران داخلی كشور صورت گرفته است. با راه اندازی فازهای این میدان، میزان تامین گاز كشور از میدان یادشده به بیش از 70 درصد کل تولید گاز خام کشور در سال 1402 رسید.
هم اکنون روزانه بیش از 700 میلیون مترمکعب گاز طبیعی از این میدان برداشت می شود. 27 فاز استاندارد این میدان تاکنون تکمیل شده و به بهره برداری رسیده، ضمن آنکه توسعه فاز 11 و نیز برخی اقدام های تکمیلی فازهای 13، 14 و 16-15 در دست اقدام است.
اگر بخواهیم کارنامه عملکرد دولت چهاردهم در پنج ماه اخیر در این حوزه گازی مشترک را دقیق تر مرور کنیم، می توان به افزایش تولید پارس جنوبی بیش از برنامه مصوب و تا سقف توان تولید تاسیسات سکوها و ظرفیت دریافت پالایشگاه ها، توسعه فاز 11، راه اندازی چاه های 5، 6 و 7 سكوی B11 میدان گازی پارس جنوبی در سال 1403 كه چاه شماره (7) با تولید حدود 3 میلیون مترمكعب در روز در دولت چهاردهم بوده است، برنامه ریزی برای حفاری و تكمیل چاه شماره (8) سكوی B11 میدان گازی پارس جنوبی حداكثر تا پایان سال 1403، برنامه ریزی برای تحقق تولید حدود 20 میلیون مترمکعب در روز گاز خام از فاز 11 پارس جنوبی تا پایان سال 1403، توسعه فاز 13، راه اندازی چهار چاه تعمیری در سكوی 13A در سال 1403 كه چهارمین چاه با دبی 1.5 میلیون مترمکعب در روز در دولت چهاردهم بوده و انتظار می رود با شروع به كار دكل حفاری سان دك، تکمیل چاه شماره (4) و بازیابی چهار حلقه چاه آسیب دیده تا پایان سال 1403 محقق شود. همچنین با هدف افزایش تولید گاز خام از این فاز، مدیریت بهینه استفاده از دكل های حفاری دریایی و جابه جایی دكل حفاری پارادایس 400 در دستور كار است. با تکمیل پروژه بازیابی چاه های آسیب دیده در فاز 13 پارس جنوبی، افزایش برداشت گاز به میزان 10 میلیون مترمکعب در روز تا پایان سال 1403 برنامه ریزی شده که تاکنون افزایش تولید حدود 6 میلیون مترمکعب در روز از آن محقق شده است. از دیگر موارد کاری دولت چهاردهم در حوزه میدان مشترک گازی پارس جنوبی می توان به اسیدكاری و تكمیل چاه های تولیدی میدان پارس جنوبی به میزان 3 میلیون مترمکعب در روز، بهره برداری از نخستین چاه Infill میدان گازی پارس جنوبی، شتاب گرفتن عملیات حفاری چاه های Infill در فازهای یك، 12، 15 و 19پارس جنوبی با تامین 4 دكل، استقرار دكل و شروع حفاری در دو موقعیت فاز یك (دكل ول تارگت 1) و فاز 12B (دكلDCI)، استقرار دو دكل جدید برای دو موقعیت بعدی در فازهای 15 و 19 (دكل های سحر و P200) تعمیرات اساسی سكوهای گازی میدان پارس جنوبی در شرایط ایمن، تعویض 13عدد شیر 32 اینچ ESDV و، MOV، تعویض 7 عدد زانوی خروجی (Bend) و عملیات رادیوگرافی خطوط لوله، هم فشارسازی چاه های پنج سكو و رفع گرفتگی خط پایلوت مشعل 8 سكو و نصب جرقه زن در سكوی شماره 7 به صورت كاملا ایمن اشاره کرد.
پرچمداری نفت
با هدف گذاری دقیق دولت چهاردهم به منظور توسعه بیش از پیش صنعت نفت ایران در مدت بیش از 100 روز در طول عمر آن، ظرفیت تولید نفت خام افزایشی چشمگیر داشته؛ به طوری که افزون بر جبران افت تولید، منجر به افزایش حدود 60 هزار بشکه در روز عدد نهایی ظرفیت تولید نفت خام شده است. افزایش ظرفیت تولید در میادینی همچون کارون، رگ سفید، هفتکل، نرگسی، دهلران، آزادگان جنوبی، دارخوین، سپهر و جفیر، چشمه خوش، دالپری و پایدار شرق، یاران، آبان و پایدار غرب و سهراب محقق شده است. اگر بخواهیم به شکل جزئی تر به عملکرد دولت چهاردهم بپردازیم، اقدام هایی همچون افزایش/ نگهداشت تولید میادین نفتی شركت ملی مناطق نفت خیز جنوب به میزان 70 هزار بشكه در روز است كه عمده آن ناشی از انجام خدمات چاه، رفع مشكلات فراورشی و تاسیسات و تجهیزات روزمینی و اتمام تعمیرات اساسی و راه اندازی خطوط لوله بین واحدی است. همچنین افزایش تولید نفت خام به میزان 24 هزار بشكه در روز در 8 میدان شركت نفت و گاز آغاجاری به ازای اقدام های اصلاحی درون چاهی، تزریق نیتروژن و استفاده از MOS و تكمیل رینگ فرازآوری گاز در مخازن پارسی و كرنچ و تعمیر و راه اندازی چاه تزریق پساب، جلوگیری از كاهش تولید نفت خام به میزان 50 هزار بشكه در روز در شركت نفت و گاز گچساران، افزایش تولید نفت خام به میزان 18هزار بشكه در روز در شركت نفت و گاز كارون به ازای انجام خدمات چاه، رفع مشكلات فرآورشی و تاسیسات و تجهیزات روزمینی و راه اندازی خطوط لوله بین واحدی تعمیر برج استریپر هفتكل بخشی از این عملکرد است. راه اندازی ردیف اول ایستگاه تزریق گاز به میدان نفتی مارون با ظرفیت 350 میلیون فوت مكعب در روز و برنامه ریزی جهت راه اندازی ردیف دوم در آینده نزدیك، شروع به تولید میدان نفتی خشت با بهره گیری از واحد بهره برداری نرگسی به میزان 8 هزار بشكه در روز، افزایش تولید نفت خام به میزان 3 هزار بشكه در روز به ازای راه اندازی چاه های جدید میدان دهلران، تكمیل و راه اندازی بخشی از چاه های جدید آزادگان جنوبی به میزان 25 هزار بشكه در روز با استفاده از ظرفیت واحدهای GOSP شمالی و جنوبی جهت جداسازی اولیه و ارسال به مبادی مصرف از ابتدای سال 1403 كه حدودا 20 هزار بشكه در روز از آن در دولت چهاردهم محقق شده، از دیگر عملکردها در این حوزه است. به این موارد باید افزایش تولید واحد skid mounted آزادگان جنوبی به بیش از 60 هزار بشكه در روز از طریق اصلاحات فرایندی، افزایش تولید نفت خام از میدان آزادگان شمالی به میزان 2 هزار بشكه در روز با تكمیل تعمیرات اساسی، افزایش تولید نفت خام از میدان دارخوین به میزان 4 هزار بشكه در روز، تكمیل و راه اندازی بخشی از چاه های توسعه ای میادین سپهر و جفیر به میزان 11.5 هزار بشكه در روز، افزایش تولید نفت خام از میادین چشمه خوش، دالپری و پایدار شرق به میزان 30هزار بشكه در روز، افزایش تولید نفت خام از میادین آبان و پایدار غرب به میزان 4 هزار بشكه در روز، افزایش تولید نفت خام از میدان سهراب، میدان یادآوران به میزان 3 هزار بشكه در روز، میدان یاران به میزان 5 هزار بشكه را هم باید به این فهرست افزود.
رفع نشت از خط لوله سكوی ایلام 2 به میزان 2.5 هزار بشكه در روز، اتمام حفاری و راه اندازی چاه جدید E3P7 در میدان اسفند به میزان 1.8 هزار بشكه در روز، برنامه ریزی برای رفع نشت از خط لوله DPH بهDPG منطقه سیری به میزان 4.5 هزار بشكه در روز، رفع نشت از خط لوله بهرگانسر به بهرگان به میزان 12.5 هزار بشكه در روز، پیگیری و تسریع در پروژه احداث خط لوله جدید میدان ابوذر به میزان 100 هزار بشكه در روز، از دیگر اقدام های انجام شده است.
در زمینه طرح های نگهداشت و افزایش تولید نفت خام نیز باید گفت که از مجموع 32 پروژه در قالب EPD/EPC، تاکنون هفت پروژه مربوط به میادین نرگسی، کبود، لالی آسماری، دانان، سعادت آباد، نفت شهر و اسفند و سیوند به بهره برداری رسیده است. 16 پروژه در حال اجرا بوده و 9 پروژه باقیمانده طرح خاتمه یافته یا درحال پایان است. از مجموع این 32 پروژه تاکنون روزانه 95هزار بشکه نفت خام به ظرفیت تولید کشور افزوده شده است.
میدان های مشترک در اولویت
یكی از سیاست های عمده وزارت نفت در سال های پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، تمركز بر توسعه