
توسعه خطوط انتقال فراورده های نفتی به عنوان برنامه اولویت دار شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران در دستور کار قرار دارد که بر این اساس، قرار است تا پایان امسال، یکهزار کیلومتر به طول خطوط لوله در صنعت انتقال نفت افزوده شود. به همین منظور، پروژه احداث خط لوله ۳۴۱ کیلومتری سبزآب - شازند با پیشرفت 60 درصدی در حال اجراست و مابقی آن نیز تا پایان امسال تکمیل می شود. پس از عملیاتی شدن این خط لوله، فراورده های تولیدی پالایشگاه آبادان به مرکز کشور و تهران انتقال می یابد.
اجرای پروژه خط لوله جدید ۲۶ اینچ بندرعباس - سیرجان - رفسنجان نیز از دیگر خطوط مهم و راهبردی در صنعت انتقال نفت محسوب می شود که این پروژه، شامل احداث ۴۶۰ کیلومتر خط لوله ۲۶ اینچ به همراه سه مرکز انتقال نفت در بندرعباس، قطب آباد و مهرآران است که نیاز به انتقال روزانه حدود ۱۶ میلیون لیتر فراورده را برآورده می کند.
طرح ملی و راهبردی انتقال نفت خام گوره-جاسک، که با حمایت دولت و راهبری شرکت ملی نفت ایران در دست اجراست و با هدف ایجاد ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت خام در روز، ذخیره سازی و صادرات آن از طریق پایانه جدید جاسک، تضمین استمرار صادرات نفت خام، تمرکززدایی از پایانه های صادراتی و متنوع سازی آن، توسعه پایدار و اشتغالزایی در سواحل مکران قرار است با احداث انشعابی از ظرفیت این خط لوله برای تامین خوراک پالایشگاه ها و پتروپالایشگاه ها استفاده شود. برنامه ریزی نشان می دهد، خط لوله انشعابی تا پایان سال تکمیل و عملیات انتقال خوراک نفت خام پالایشگاه بندرعباس از این خط آغاز خواهد شد.
حذف تانکرهای سوخت رسان
سوخت اصلی نیروگاه های کشور، گاز طبیعی است؛ اما در مواقعی که آن هم بیشتر در فصول سرد سال و پیشی گرفتن مصرف بر تولید و اولویت گازرسانی به بخش خانگی حادث می شود، نیروگاه ها نیاز مبرمی به سوخت مایع به عنوان سوخت جایگزین پیدا می کنند. بر این اساس، سوخت رسانی به نیروگاه ها غالبا از طریق تانکرهای سوخت رسان یا خطوط انتقال فراورده انجام می شود. با توجه به اینکه امکان رساندن سوخت مورد نیاز نیروگاه ها در فصل سرما، آن هم به وسیله نفتکش با مخاطرات بی شماری به لحاظ محیط زیستی، فنی و جاده ای همراه است، بنابراین شبکه خطوط لوله می تواند تا حد بسیار زیادی از بار اتفاقات ناگوار بکاهد.
با این اوصاف، اتصال نیروگاه ها به شبکه خطوط انتقال از برنامه های راهبردی صنعت پالایش کشور محسوب می شود که با هدف پایداری سوخت رسانی در فصول سرد سال، کاهش هزینه های انتقال و کاهش قاچاق سوخت همراه است. تاکنون ۲۷ نیروگاه به خطوط لوله انتقال فراورده های نفتی متصل شده و قرار است امسال، 11 نیروگاه دیگر نیز به شبکه خطوط انتقال بپیوندد. از این 11 نیروگاه، تاکنون 4 نیروگاه نکا در استان مازندران، علی آباد در استان گلستان، خرم در استان لرستان و تابان در استان یزد به شبکه خطوط لوله انتقال وصل شده اند. در واقع با اتصال همه این ۱۱ نیروگاه به شبکه سراسری خطوط لوله انتقال فراورده های نفتی، از جابه جایی سالانه بالغ بر 1.5 میلیارد لیتر فراورده نفتی با تانکرهای جاده پیما جلوگیری و تردد صدها تانکر از جاده های برون شهری کشور حذف خواهد شد.
خط لوله سوخت رسانی به نیروگاه چادرملو یزد، به عنوان یکی دیگر از برنامه های اتصال نیروگاه به خطوط لوله فراورده است که در دستور کار قرار دارد و بزودی به بهره برداری می رسد. مقدمات لازم برای بهره برداری از خط لوله ۱۰ اینچ سوخت رسانی نیروگاه سیکل ترکیبی سرو چادرملو به خط لوله ۱۶ اینچ انتقال فراورده های نفتی یزد - نایین در شرایطی ایمن، برقرار و در حال پیگیری است. بنا بر آخرین اطلاعات، عملیات اتصال این خط لوله با کمترین هزینه و استفاده از تجهیزات منطقه و همچنین با همکاری واحدهای ترابری و اچ اس ای شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه جنوب شرق در حال انجام است.
همانطور که اشاره شد، کاهش هزینه های انتقال سوخت با حذف تردد نفتکش ها رقم می خورد؛ چرا که افزون بر کاهش بار ترافیکی، از احتمال وقوع تصادفات جاده ای نیز جلوگیری خواهد کرد. بویژه آنکه نفتکش های سوخت رسان، عموما از فراورده نفت گاز تغذیه می شوند که از این لحاظ، در مصرف نفت گاز نیز صرفه جویی قابل توجهی را شاهد خواهیم بود، بنابراین تحقق این مهم، آثار مثبت زیست محیطی و اقتصادی زیادی را به دنبال خواهد داشت.
امکان تردد نفتکش ها با شروع فصل سرما و شرایط نامناسب آب وهوایی و همچنین برفی بودن جاده های منتهی به نیروگاه ها، با مشکل روبه روست. به همین دلیل، امکان تعلل و وقفه در سوخت رسانی به نیروگاه ها محتمل خواهد بود که با اتصال به شبکه سراسری خطوط انتقال، این مسأله نیز مرتفع خواهد شد، ضمن آنکه می توان نسبت به پایداری ایمن و مناسب سوخت مایع در فصول سرد سال نیز اطمینان خاطر داشت.
با نگاهی اجمالی می توان به سهم بسزای شبکه خطوط انتقال نفت و فراورده های نفتی در محقق کردن اهداف بهینه سازی مصرف انرژی پی برد. محوری که جزء لاینفک مقوله انرژی به طور عام در کشور است و در اجرای درست و اصولی آن توصیه شده است. با توجه به شدت مصرف انرژی و هدررفت آن توامان در بخش تولید و مصرف، توسعه شبکه خطوط انتقال به عنوان ارزان ترین و ایمن ترین گزینه حمل مواد نفتی، نصب العین مولفه بهینه سازی مصرف انرژی خواهد بود که با تأسی از برنامه ها و تصمیم گیری های کارآمد و اصولی، می توان به دستاوردهای چشمگیری در این زمینه دست یافت.
پیگرانی 2 هزار کیلومتر خط لوله
پیگرانی یا اصطلاحا عیب یابی خطوط لوله، از نمونه فرایندهای صنعتی است که کاربرد آن، بیشتر در صنعت نفت و گاز محسوس است.
خوردگی، پاکسازی و حفاظت خطوط لوله نفت و گاز از تمامی آلودگی ها و رسوبات، به وسیله فناوری پیگرانی، شناسایی و ترمیم می شود.
ارتقای سطح دانش و فناوری در بستر زمان، این امکان را فراهم کرد که با پایش هوشمندانه خطوط لوله، بتوان از بروز هر نوع نشتی و آلودگی های ناشی از مشکلات خوردگی، همزمان با انتقال نفت خام و فراورده های نفتی جلوگیری کرد.
امروزه شرکت های دانش بنیان ایرانی در زمینه پیگرانی هوشمند خطوط لوله، به توانمندی بالقوه ای دست یافته اند. تا پیش از این، دانش این فناوری در انحصار برخی کشورها بود؛ اما با تلاش ها و پیگیری های مستمر متخصصان داخلی، بستر به کارگیری و دستیابی به ساخت آوری آن در شبکه خطوط لوله کشور فراهم شد.
شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران به عنوان یکی از شرکت های پیشتاز صنعت نفت و گاز در زمینه فناوری پیگرانی هوشمند شناخته می شود که در این زمینه به پیشرفت های چشمگیری نیز دست یافته است. به همین منظور، اجرای پروژه پیگرانی هوشمند حدود ۲ هزار کیلومتر خط لوله در این شرکت، پیگیری می شود و انتظار می رود این پروژه تا یک سال آینده به مرحله اجرا برسد.
برداشت های غیرمجاز
انشعاب های غیرمجاز در مسیر خطوط لوله انتقال نفت به دلیل اختلاف قیمت بالای حامل های انرژی، بویژه بنزین و نفت گاز نسبت به کشورهای همجوار و صرفه اقتصادی بالای آن، همواره مطرح بوده است؛ معضلی که شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت در تلاش است تا با به کارگیری همه توان و ظرفیت، از سرقت فراورده های نفتی جلوگیری کند. خطوط لوله انتقال مواد نفتی از طریق پارامترهای عملیاتی در طول شبانه روز پایش و رصد می شود تا امکان هرگونه سرقت غیرمجاز را به حداقل ممکن کاهش دهد.
به همین منظور، ارتقا بخشیدن به مولفه تامین امنیت پایدار و کلان مواد نفتی، بررسی راهکارهای تقویت امنیت خطوط لوله، استفاده از فناوری های نوین و به روز سیستم های حفاظت الکترونیکی، ارتقای سطح تعامل حراست مناطق و ارائه راهکارهای پیشگیرانه برای کاهش سرقت و انشعاب های غیر مجاز ازسوی افراد سودجو و سارقان، از موضوع های محوری است که باید مدنظر قرار داده شود.
حمایت های دلگرم کننده از دانش بنیان ها
صنعت نفت در اجرای سیاست ساخت بار اول پیشگام است؛ سیاستی که هرنوع وابستگی به کالاهای خارجی را نفی و با حمایت از ساخت داخل، زمینه لازم را برای رشد و توسعه هرچه بیشتر شرکت های دانش بنیان مهیا کرد. هم اکنون بیش از 90 درصد قراردادهای ساخت بار اول به صنعت عظیم و راهبردی نفت و گاز کشور تعلق دارد، بویژه آنکه حدود ۱۵۰ شرکت دانش بنیان با صنعت نفت همکاری داشته اند که هم اکنون تعداد این شرکت ها، به بیش از ۷۰۰ شرکت می رسد. در واقع می توان مدعی بود در کسب دانش فنی، به جایی رسیده ایم که امروز صنعت نفت، به صنعتی متکی به خود و کاملا داخلی تبدیل شده و به طور کامل از سوی شرکت های داخلی مدیریت می شود.
در این بین، شرکت های تابع صنعت نفت، هریک به زعم خود نقشی متمایز و برجسته در زمینه اعتماد به ظرفیت های داخلی ایفا کرده اند.
سیاست وزارت نفت در امکان پذیری دسترسی به انواع تجهیزات و کالاهای راهبردی ارائه شده ازسوی دانش بنیان ها، سیاستی درست بوده و سبب شده تا این دست از فعالان عرصه علم و دانش، با تلاش و توان بیشتری در این فرایند رقابتی، ظهور و بروز یابند و ازحق نگذریم که حیات دانش بنیان ها، مرهون این نوع اعتمادسازی هاست.
مدیریت پژوهش و فناوری شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، همسو با اجرای ماده 10 قانون جهش تولید دانش بنیان و استفاده از ظرفیت های ایجاد شده، تاكنون 3 طرح ساخت بار اول را با هدف اجرا از سوی شرکت های دانش بنیان توانمند و برای دریافت مجوزهای لازم، به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارسال کرده است. این طرح ها، شامل یك قرارداد منعقدشده ازسوی مدیریت كالا شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران با موضوع "ساخت سه دستگاه روتور GGT توربین Sulzer S7" و 2 موضوع در دست پیگیری با عناوین "دستگاه پیگ هوشمند برای بازرسی خطوط لوله" از سوی مدیریت شرکت و "سیستم پایش فیزیكی كریدور خطوط لوله انتقال نفت ایران با استفاده از فیبر نوری بر پایه حسگر توزیع شده صوت و لرزش" از سوی واحد پژوهش و فناوری شرکت خطوط لوله و مخابرات است.همچنین تدوین نقشه راه توسعه فناوری های اولویت دار، استفاده از ظرفیت كارگروه ساخت بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به منظور دریافت مجوز لازم برای پروژه پایش فیزیكی كریدور خطوط لوله انتقال نفت ایران، انعقاد چهار تفاهمنامه همكاری علمی، فنی با شركت های دانش بنیان و مراكز علمی و تحقیقاتی، کسب عنوان پروژه پژوهشی فنی برتر در سطح شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران در سال 1401 و... از اهم اقدام های واحد پژوهش و فناوری شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران به شمار می آید.
بی تردید همه آنچه اشاره شد، تنها بخشی از مشکلاتی است که وزارت نفت دولت چهاردهم در زیرمجموعه هایی همچون شرکت خطوط لوله و مخابرات با آن دست و پنجه نرم کرده و این توفیق را داشته است که با به کارگیری شیوه ها و راهبردهایی، این موانع را تا حد امکان از سر راه بردارد.