
دستاوردی که با بهره گیری از فناوری های نوین رقم می خورد
جهش پالایش نفت در برنامه هفتم توسعه
مشعل در برنامه هفتم توسعه کشور برای صنعت پالایش نفت اهدافی ترسیم شده و دستیابی به تولید روزانه ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین وگازوییل تا پایان سال ۱۴۰۶ گواهی بر آن است. از این میزان ۷۵ درصد به فراورده های باکیفیت یورو ۴ و بالاتر از آن اختصاص می یابد، ضمن آنکه رشد صادرات نفتی در برنامه هفتم توسعه سالانه ۱۲درصد و رشد سالانه بخش نفت در اقتصاد ۹درصد دیده شده است. بیش از ۷۰ درصد فراورده های تولیدی اصلی بنزین و گازوییل روزانه کشور دارای استانداردهای یورو ۴ و ۵ است که طبق برنامه هفتم توسعه تا پایان سال ۱۴۰۶ به ۷۵ درصد افزایش خواهد یافت.
هم اکنون به طور میانگین روزانه ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین و ۱۱۲ میلیون لیتر گازوییل باکیفیت در کشور تولید می شود. در لایحه برنامه هفتم توسعه، تولید این دو فراورده اصلی در کشور با رشد دست کم ۱۵ درصدی به روزانه ۱۲۹ میلیون لیتر بنزین و ۱۳۰ میلیون لیتر گازوییل تا پایان سال ۱۴۰۶ هم زمان با پایان برنامه هفتم توسعه افزایش خواهد یافت.
بر همین مبنا کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، برنامه های وزارت نفت در دولت چهاردهم را منطبق با اسناد بالادستی و برنامه هفتم توسعه می داند. در ادامه گزارشی از اقدام های پیش رو برای دستیابی به اهداف این برنامه را می خوانید.
برنامه هفتم توسعه با هدف افزایش ظرفیت پالایش و پتروپالایش، ارتقای کیفیت فراورده های نفتی و گسترش زنجیره ارزش، نقشه راه جامعی را برای توسعه صنایع پالایشی و پتروپالایشی کشور ترسیم کرده است. برنامه پیش بینی شده در آن شامل افزایش ظرفیت پتروپالایش به میزان ۳۰۰ هزار بشکه در روز، افزایش تولید بنزین به ۱۲۹ میلیون لیتر و گازوییل به ۱۳۰ میلیون لیتر در روز، ارتقای استاندارد ۷۵ درصد بنزین و گازوییل تولیدی به یورو ۴ و بالاتر و کاهش سهم نفت کوره به کمتر از ۱۳ درصد می شود که جهت تحقق این اهداف باید از فناوری های پیشرفته پالایشی بهره مند شد.
بهینه سازی کاتالیست ها
یکی از فناوری های کلیدی در این عرصه، فرایندهای تبدیل کاتالیستی مانند هیدرو کراکینگ، هیدروتریتینگ و ایزومریزاسیون است. این فرایندها امکان شکست مولکول های سنگین نفتی و تبدیل آنها به فراورده های سبک تر باارزش افزوده بالاتر مانند بنزین، گازوییل و سوخت هوایی را فراهم می کنند. استفاده از کاتالیست های پیشرفته با عملکرد بالا، انتخاب پذیری مناسب و طول عمر زیاد در این واحدها بسیار حیاتی است؛ بنابراین انتقال فناوری های تولید و بهینه سازی کاتالیست های موردنیاز این فرایندها و تجاری سازی آنها از سوی شرکت های دانش بنیان برای افزایش تولید فراورده های باکیفیت بالا، موضوعی ضروری است.
گام رو به جلو با فناوری های پیشرفته
فناوری های مربوط به حذف یا کاهش آلاینده ها و بهبود مشخصات فراورده ها نیز از اهمیت بسزایی برخورداراست. واحدهایی مانند گوگردزدایی از بنزین، گازوییل و نفت کوره، کاهش بنزن و آروماتیک ها در بنزین، کاهش الفین ها و بهبود نقطه ابری نفت گاز، از جمله فناوری های لازم برای ارتقای کیفیت فراورده ها و براساس استانداردهای زیست محیطی روزآمد جهان هستند. برای اینکه ۷۵ درصد بنزین و گازوییل تولیدی کشور به استاندارد یورو۴ و بالاتر برسند، استفاده از این فناوری های پیشرفته پالایشی در پالایشگاه ها و پتروپالایشگاه های جدید و بهینه سازی واحدهای قدیمی موضوعی اجتناب ناپذیر است.
در کنار این فناوری های فرایندی، سیستم های هوشمند کنترل و بهینه سازی عملیات پالایشگاه ها نقش مؤثری در ارتقای بهره وری، کاهش هزینه های عملیاتی و حداکثرسازی تولید فراورده های باکیفیت دارند. این سیستم ها با استفاده از اطلاعات آنلاین و تکنیک های هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، تنظیمات عملیاتی واحدهای پالایشی را به طور لحظه ای بهینه می کنند. به کارگیری این سیستم های پیشرفته کنترل فرایند در پالایشگاه ها می تواند بهره وری عملیاتی را تا ۵ درصد بهبود بخشد و برای دستیابی به اهداف تولیدی برنامه هفتم بسیار مؤثر خواهد بود.
به کارگیری سیستم های هوشمند کنترل
کارشناسان بر این باورند که توسعه فناوری های شبیه سازی، طراحی و مهندسی فرایندهای پیچیده پالایشی و پتروپالایشی با استفاده از نرم افزارهای پیشرفته و داده های دقیق و اختصاصی مربوط به خوراک های نفتی ایران نیز برای طراحی پالایشگاه ها و پتروپالایشگاه های نسل جدید و بهینه بومی، ضروری است. تسلط بر فناوری های مهندسی فرایند و تقویت شرکت های دانش بنیان فعال در این حوزه، افزون بر صرفه جویی های قابل توجه ارزی، سرعت و انعطاف پذیری بیشتری را در توسعه طرح های جدید پالایشی فراهم خواهد کرد. فناوری گسترش زنجیره ارزش و تولید محصولات باارزش افزوده بالا در پتروپالایشگاه ها نیز نقش چشمگیری در تحقق اهداف برنامه هفتم دارد.
یکپارچه سازی فرایندهای پالایشی و پتروشیمی و استفاده از خوراک های میان تقطیر پالایشگاه ها برای تولید محصولات باارزش، مستلزم به کارگیری فناوری های جدید تبدیل و فراوری است. فرایندهای تولید پروپیلن و اتیلن از نفتا و میعانات گازی، تبدیل متانول به الفین ها، آروماتیک سازی و تولید پارازایلین از ریفرمیت (پارازایلن در ماده اولیه الیاف مصنوعی، ترفتالیک اسید، صنایع داروسازی، حشره کش ها و حلال ها مورد استفاده قرار می گیرد) از جمله این فناوری های مهم هستند که باید در پتروپالایشگاه های آینده کشور پیاده سازی شوند.
در مجموع، دستیابی به اهداف بلندپروازانه برنامه هفتم توسعه در صنعت پالایش و پتروپالایش کشور، جز در سایه بهره گیری از فناوری های نوین و تقویت بنیه فناورانه و دانش بنیان، میسر نخواهد بود. فناوری های کاتالیستی تبدیل، فناوری های کاهش آلاینده ها، سیستم های هوشمند کنترل و بهینه سازی عملیات، فناوری های پیشرفته مهندسی و طراحی فرایند و فناوری های تولید محصولات باارزش افزوده بالا، حلقه های کلیدی زنجیره فناوری در این صنعت راهبردی هستند. بدون بهره گیری مؤثر از این فناوری ها و محصولات شرکت های دانش بنیان، افزایش کمی و کیفی تولید فراورده های نفتی، کاهش خام فروشی و تحقق نقشه راه ترسیم شده در برنامه هفتم توسعه با چالش های جدی مواجه خواهد شد.
مقاوم سازی اقتصاد
سرمایه گذاری در توسعه فناوری های کلیدی، ارتقای توان فناورانه شرکت های دانش بنیان و شتاب بخشی به فرایند بومی سازی و انتقال فناوری های مدرن، اقدامی راهبردی برای تبدیل ایران به یک قدرت تأثیرگذار در حوزه فناوری های پالایشی در منطقه، گامی بلند در مسیر خودکفایی، مقاوم سازی اقتصاد و جهش صنعت نفت و انرژی کشور خواهد بود. حمایت همه جانبه حاکمیت و وزارت نفت از این فرایند و ترسیم نقشه راه توسعه فناوری های صنعت پالایش و پتروپالایش، ضرورتی انکارناپذیر است.
تا پایان برنامه هفتم توسعه، باید میزان تولید بنزین از 115 میلیون لیتر به 129 میلیون لیتر، تولید گازوییل از 112 میلیون لیتر به 130 میلیون لیتر وتولید نفت کوره از 65 میلیون لیتر به 49 میلیون لیتر برسد، ضمن آنکه نسبت تولید بنزین و گازوییل یورو به کل تولید این دو فراورده از 70 درصد به 75 درصد و نسبت تولید نفت کوره به کل محصولات پالایشی از 18 درصد به 12.9 درصد تا پایان برنامه هفتم توسعه خواهد رسید.
برنامه هفتم توسعه، نقطه عطفی در سیاست گذاری انرژی ایران محسوب می شود و در صورت اجرای موفق می تواند زمینه ساز تحولی اساسی در صنعت انرژی کشور و ارتقای جایگاه ایران در بازارهای منطقه ای و جهانی انرژی شود.