سپهتن و سیپاد در محاق
تحقق نیافتن برنامه نصب سامانه هاي سپهتن و سيپاد با هدف احصاي پيمايش واقعي ناوگان و برخي چالش ها و اشكال های فني كه بر اين حوزه مترتب است نیز خود مزید بر علت بود و سبب شد تا طرح جامع پیمایش آنگونه که باید و شاید عملیاتی نشود. به نحوی که کرامت ویس کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران، یکی از مهم ترین دلایل اجرای طرح سوختگیری در مسير بر اساس اسناد حمل برخط را زمانبر شدن اجرای طرح های سپهتن و سیپاد عنوان کرده و می گوید: براساس قانون، عملکرد ناوگان دیزلی در حوزه درون شهری و برون شهری باید برمبنای سامانه سپهتن و سیپاد تعیین شود. متولی اجرای سامانه سپهتن (سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان دیزلی برون شهری) سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای است که تاکنون این پروژه را اجرایی نکرده است.
همچنین طبق مصوبه هیأت دولت، تجهیزات سامانه سیپاد و سپهتن باید روی همه ناوگان دیزلی، مسافری، باری، درون شهری و برون شهری نصب شود و عملکرد واقعی ناوگان براساس این سامانه ها به شرکت ملی پخش انتقال داده شود تا مطابق این عملکرد، سهمیه نفت گاز تخصیص یابد.
با توجه به برخی چالش های ياد شده، کاملا آشکار است که باید برخي پروتكل های طرح جامع پیمایش به روزرسانی شده و از راهکارهای سيستمي تكميلي بهره گيري شود. به اين منظور راهکار جدید با عنوان «سوختگیری در مسير بر اساس اسناد حمل برخط» به عنوان ابزار كنترلي به پيشنهاد شركت ملي پخش فراورده هاي نفتي و تاييد ستاد مركزي مبارزه با قاچاق كالا و ارز، در دستور کار ذي نفعان قرار گرفت.
راهکار جدید وزارت نفت چیست؟
سازمان های مرتبط با بخش حمل و نقل ديزلي (وزارت راه، سازمان شهرداری ها و وزارت کشور) صرفا براحتی اسناد حمل را صادر می کردند و انتظار بر این بود که وزارت نفت نیز سوخت مورد نیاز ناوگان را تامین کند. همراه با روند فزاینده مصرف سوخت در این بخش، وزارت نفت با تکیه بر بررسی های كارشناسي و تخصصي به عمل آمده و همچنین تعمیق در سامانه قدیمی تخصیص سوخت، به این نتیجه رسید که باید به روزرسانی دقيقي در نسخه قدیمی سامانه هوشمند سوخت (طرح پيمايش) ایجاد کند و روش تكميلي پيشنهاد شود.
براساس نشست های تخصصي و كارشناسي به عمل آمده، روش تكميلي به این صورت مورد وفاق دستگاه ها قرار گرفت، به طوری که داده های هر بارنامه به صورت برخط به مركز داده شركت ملي پخش فراورده هاي نفتي اعلام شود و طبق سند مشخص به وسیله نقلیه مربوطه مبتني بر قواعد ياد شده، سهميه سوخت اختصاص یابد. به عبارت دیگر، هنگامی که هر سند حمل صادر شود، بلافاصله به طور برخط در عرض کمتر از یک ساعت، سوخت مورد نياز طي مسير و حمل بار و مسافر به کارت هوشمند سوخت وسیله نقلیه منظور شود.
معمولا زمان صدور بارنامه و آغاز سفر ناوگان حمل با هم تفاوت دارند كه در طرح تخصيص سوخت بر اساس اسناد حمل برخط، مقرر شده است زمان آغاز حركت، ملاك تخصيص سوخت ناوگان قرار گيرد.
در طرح تكميلي سوختگیری در مسير بر اساس اسناد حمل برخط، فرايند به این صورت پیش بینی شده که ابتدا باید مسیر حرکت وسیله نقلیه مشخص شود. مبدا و مقصد حرکت در اسناد حمل قید می شود و دستگاه های مربوطه کنترل های لازم را بر اين امر خواهند داشت تا این وسیله نقلیه در مسیری که در اسناد حمل ذکر شده، تردد کند. آنگاه طبق نقشه حرکت، همه جایگاه هایی که در این مسیر حرکت قرار دارند، آماده پذیرش کارت هوشمند سوخت این وسیله نقلیه خواهند بود. به عبارت دیگر امکان سوختگیری در سایر جایگاه های خارج از این مسیر وجود نخواهد داشت.
همچنین مسیر حرکت به سمت هر مقصد، کاملا مشخص است. با این وجود وزارت نفت اعلام کرده که حاضر است به ازای هر مقصد، چند مسیر حرکت تعریف کند و در جایگاه های واقع در مسیرهای جايگزين نيز برای وسیله نقلیه امكان سوختگیری فراهم باشد. سایر جایگاه هایی که در این مسیر واقع نشده اند، هرگز به این وسیله نقلیه، سوخت عرضه نخواهند كرد.
به عنوان مثال، فرض کنید یک بارنامه از مبدا تهران به مقصد بابل صادر شده است. در طرح تكميلي سوختگیری در مسير بر اساس اسناد حمل برخط، فرايند امكان سوختگیری در تمام جایگاه های واقع در مسیر تهران به بابل (هم از طریق جاده هراز و هم از طریق جاده فیروزکوه) برای این وسیله نقلیه فراهم خواهد بود. حرکت از تهران به بابل صرفا در اين دو مسیر صورت می گیرد، از این رو اگر کارت هوشمند سوخت این وسیله نقلیه در جایگاهی در شهر مشهد یا کرمانشاه وارد کارتخوان شود، هرگز فعال نبوده و هیچگونه سوختی تحویل نخواهد شد.
تخصیص پیمانه بر اساس صحت و اعتبار
بد نیست که در ادامه گزارش، به برخي مزايای طرح تكميلي سوختگیری در مسير بر اساس اسناد حمل برخط نیز اشاره شود. مطابق این طرح، سامانه هوشمند سوخت، دیگر با انبوهی از بارنامه ها مواجه نخواهد بود و صرفا با یک بارنامه برای یک فقره حمل و نقل سروکار دارد. در ساختار قبلی اگر میزان موجودی کارت هوشمند سوخت به زیر حد آستانه می رسید، به آن وسیله نقلیه «پیمانه» داده می شد و كنترل های لازم از قبيل مسير تردد و غيره انجام نمي شد؛ اما در ساختار جدید هنگام درخواست پیمانه، حداقل چهار نوع کنترل صورت می گیرد و اگر همه کنترل ها حاکی از صحت و اعتبار باشد، پیمانه تخصیص خواهد یافت.
همچنین در طرح جديد، به محض ورود كارت هوشمند سوخت در جايگاه، مسیر بررسي می شود که آیا حرکت وسیله نقلیه ديزلي در مسیر، با سند حمل منطبق است یا خیر؟
کنترل زمان و مکان، از دیگر مولفه هایی است که در طرح تکمیلی سوختگیری در مسیر بر آن تاکید شده است؛ اینکه وسیله نقلیه در دفعات قبلی در کدام جایگاه سوختگیری کرده و آیا بین زمان سوختگیری قبلی با زمان جدید، رابطه منطقی حاکم است؟ مشابه این رابطه، درباره مکان سوختگیری قبلی با جدید نیز اعمال می شود. در اين طرح ضرورت دارد که تمامي سوختگیری ها، در مکان و زمان متناسب با مسیرهای مشخص شده، انجام شده باشد.
مورد دیگر آنکه در صورت نبود برقراري آنلاين ارتباط، نسبت به ارائه پيمانه غير برخط، در قالب تنخواه اقدام مي شود و به محض اتصال در نخستین جايگاه برخط، سهميه واگذار شده (تنخواه) محاسبه و از حساب ذخيره وسيله نقليه كسر مي شود.
در مواردي كه وسيله نقليه به صورت بدون بار قصد عزيمت از شهري به شهر را ديگر داشته و چنانچه ناوگان حملي فاقد سهميه عملكردي باشد، لازم است که از سهميه تنخواه (پايه كشوری) به آن اختصاص داده شود. همچنين مطابق با خود اظهاری راننده در اپليكيشن سازمان راهداری، برای هر مسير بدون بار، يك سند سرخالي از سوی آن سازمان ايجاد و نتيجه برای انجام اقدام های بعدی، به شركت ملي پخش فراورده های نفتی ایران اعلام شود.
در این طرح، سهميه واقعي ناوگان برابر عملكرد برخط اعلامي، واگذار می شود و هرگونه سهميه مازاد بر نياز برای فروش و مصارف غير، واگذار نخواهد شد. همچنین صدور اسناد حمل غیرواقعی رصد شده و شركت های حمل ونقلي متخلف و مالكان وسائط نقليه قابل رصد و شناسایی بوده و محروميت ها و جرایم مربوطه اعمال خواهد شد. این نکته را باید مدنظر قرار داد که در ساختار جدید تغییری در سهمیه و مقادیر نفت گاز ایجاد نخواهد شد و قرار نیست، سهمیه وسایل نقلیه کاهش پیدا کند. اتفاقا باید به این نکته تاکید شود که رانندگان یا مالکانی که با صداقت و سلامت به کار خود اهتمام داشته باشند، همواره به میزان مکفی سوخت در اختیار خواهند داشت. اگر یک راننده یا مالک تصمیم بگیرد با تلاش و کوشش خود به حرکت چرخ های بخش حمل و نقل کشور کمک کند، این تضمین را از دولت دریافت خواهد کرد که هر میزان که لازم داشته باشد، از سهمیه سوخت بهره مند خواهد شد و هیچ مشکلی در تامین سوخت نخواهد داشت. تغییرات جدید به گونه ای است، افرادی که واقعا در حال خدمت به کشور هستند، با تخصیص به موقع، مکفی و آنلاین سوخت، تشویق شده و متقابلا راه فعالیت روی خاطیان و متخلفان مسدود است.
بخش حمل و نقل سنگین کشور در زمره حیاتی ترین بخش های کشور است. در بسیاری از صنایع، هرگونه استمرار در تولید، به این بخش وابسته است، از این رو دولت تصمیم به حمایت از فعالان این حوزه گرفته است.