را نمایان تر مي کند. براین اساس برنامه ها و راهکارهای لازم برای شتاب بخشی به توسعه بخش بالادستی صنعت نفت و گاز ارائه و تاکید شده است که در دستور کار شرکت ملی نفت ایران در دولت چهاردهم قرار گیرد.
اگر چه نمی توان از نظر دور داشت که عوامل مختلفی از جمله فرهنگ سنتی جاری در این صنعت، محدودیت های قوانین بالادستی کشور و مقررات داخلی صنعت نفت، روش های قدیمی و ساختار اين صنعت و محدوديت های ناشي از فضای سياسي، اقتصادی و تحريم های مختلف بر سرعت رشد صنعت نفت و گاز تاثيرگذار بوده اند، وزارت نفت نیز با توجه به این عوامل، برنامه ها و پيشنهادهای مشخصی به ترتیب اولویت برای شتاب بخشی به توسعه بخش بالادستی صنعت نفت و گاز ارائه کرده است که مروری بر آن خواهیم داشت.
رفع ناترازی تولید و مصرف گاز
در حال حاضر متوسط توليد گاز غني کشور از مجموع ميادين فعال در خشکی و دريا به حدود 1000ميليون مترمکعب در روز مي رسد که این میزان تکافوی نياز بخش خانگي، تجاری، صنايع، نيروگاه ها، پتروشيمي ها و تزريق گاز به ميادين نفتي را نمي دهد؛ به نحوی که در ماه های پيک مصرف، با متوسط کسری حدود 250 ميليون مترمکعب در روز مواجه خواهيم بود. در صورت ادامه روند کنونی شکاف ميان توان توليد با مصارف مورد نياز بيش از اين افزايش پيدا خواهد کرد، زیرا افزون بر رشد مصارف بخش های مختلف بويژه بخش های خانگي و صنايع، با افت توان توليد ميادين گازی رو به رو خواهیم بود؛ از این رو با توجه به اهميت رفع تراز منفي توليد، اين مهم باید با اقدام های کوتاه مدت و بلندمدت مديريت شود. با تکیه بر این موارد، شرکت ملی نفت ایران برنامه ها و اقدام های کوتاه مدت در مقطع یک ساله را در دستور کار دارد که شامل اجرای مستمر پروژه های نگهداشت ميادين گازی از جمله حفاری های تعميراتي و درون ميداني در ميدان پارس جنوبي به منظور افزايش توليد نهايي شش ميليون متر مکعب گاز در روز، احداث مجموعه های جمع آوری و تفکيک تابناک دی و آغار، راه اندازی کارخانه NGL-3100 با هدف جمع آوری گازهای مشعل منطقه دهلران، راه اندازی ايستگاه های تقويت فشار در حال ساخت شامل ايستگاه های تقويت فشار هما، وراوی و ايستگاه های پيش تراکم 900 و 1000، تکمیل فاز 11 پارس جنوبي، اجرای طرح های زودهنگام ميادين دی، آغار، توس، خارتنگ با ظرفيت 23 ميليون متر مکعب در روز، انعقاد قرارداد آغاز فعاليت اجرايي واحدهای نم زدایی پالايشگاه فراشبند و شيرين سازی پالايشگاه پارسيان با ظرفيت 40 ميليون متر مکعب در روز و برنامه های کوتاه مدت جمع آوری گازهای مشعل با ظرفيت چهار ميليون متر مکعب در روز است.
برنامه ویژه برای فشارافزایی پارس جنوبی
افزون بر تدوین اقدام های یک ساله که باید در دستور کار شرکت ملی نفت ایران قرار گیرد، برنامه های مربوط به اقدام های بلندمدت که مقطع زمانی چهار ساله برای آن درنظرگرفته شده است و با اجرای آنها درمجموع توليد گاز غني کشور به حدود یکهزار و 250 ميليون مترمکعب در روز در پايان دولت چهاردهم خواهد رسيد. این اقدام های چهارساله شتاب گیری روند اجرای طرح راهبردی فشارافزايي پارس جنوبي را در سرفصل خود دارد. 70 درصد گازتوليدی و 40 درصد بنزين کشور از ميدان گازی مشترک پارس جنوبي تامين مي شود و از آنجا که اين ميدان هم اکنون با کاهش فشار مواجه است، برآورد مي شود که از سال 1406 توليد گاز و ميعانات گازی آن کاهش يابد؛ از این رو طرح فشار افزایی میدان گازی مشترک پارس جنوبی با سرمایه گذاری تقریبی20 میلیارد دلار به عنوان راهبردی ترین طرح دولت چهاردهم شناخته شده است.
فشارافزایی راهبردی ترین طرح دولت چهاردهم
وزارت نفت دولت چهاردهم بنا دارد با انعقاد موافقتنامه تامين مالي طرح با صندوق توسعه ملي و انعقاد قراردادهای تامين توربوکمپرسورهای فشارافزايي حداکثر تا پايان مهر ماه 1403 و همچنین انعقاد قراردادهای ساير اقلام ديرتحویل و مهم طرح حداکثر تا پايان آبان ماه 1403، انعقاد قراردادهای GC با پيمانکاران اصلي فشارافزايي حداکثر تا پايان آذرماه 1403، انعقاد قراردادهای ساخت سکوهای فشارافزايي با سازندگان ايراني و خارجي حداکثر تا پايان آذرماه 1403، پيگيری مستمر و روزانه طرح به عنوان راهبردی ترين طرح دولت چهاردهم، از راه اندازی اولين واحدهای فشار افزايي تا پايان سال 1406اطمینان داشته باشد.
برنامه ریزی برای شرکت ملی نفت ایران، تنها محدود به پارس جنوبی نمی شود و افزون بر آن در میان فهرست ماموریت های مهمی که در برنامه محسن پاک نژاد به آن اشاره شده است، می توان به انعقاد قراردادهای مربوط به آغاز توسعه بزرگ ترين ميدان های گازی کشور پس از پارس جنوبي با سرمايه گذاری افزون بر 15 ميليارد دلار شامل توسعه ميدان گازی پارس شمالي به ظرفيت 100 ميليون متر مکعب در روز، توسعه ميدان گازی کيش به ظرفيت 85 ميليون متر مکعب در روز، توسعه ميادين گلشن و فردوسي به ظرفيت 56 ميليون متر مکعب در روز، توسعه ميادين فرزاد-الف و ب با ظرفيت 42 ميليون متر مکعب در روز، توسعه ميدان گازی فروز-ب با ظرفيت 28 ميليون متر مکعب در روز، توسعه ميدان گازی لاوان با ظرفيت 15 ميليون متر مکعب در روز اشاره کرد. از دیگر موارد، توسعه مخازن خامي مناطق نفتخيز جنوب با ظرفيت توليد 30 ميليون متر مکعب گاز در روز است.
طرح های ضربتی نفت مناطق مرکزی
در بخش دیگری از اقدام های برنامه ریزی شده، انعقاد قراردادهای مربوط به اجرای پروژه های توسعه ميادين گازی طرح ضربتي نفت مناطق مرکزی و مخازن خامي با هفت ميليارد دلار سرمايه گذاری شامل توسعه ميادين گازی که 11 ميدان از جمله سفيد زاخور، هالگان سفيد باغون، گردان، خارتنگ ارم، پازن، مدار، آغار- فاز2 ، دی، توس را شامل می شود مورد اشاره قرار گرفته و به نوعی می توان آنها را از ماموریت های مهم شرکت نفت مناطق مرکزی ایران دانست که در واقع از شرکت های اصلی تولیدی شرکت ملی نفت ایران و در زمره بزرگ ترین تولیدکننده گاز کشور بوده و مسئولیت تولید، توسعه، فرآورش و انتقال نفت وگاز افزون بر 85 میدان گازی و نفتی شناخته شده در بخش اعظمی از مناطق خشکی کشور را عهده دار است.
احیا و افزایش ظرفیت تولید نفت خام ایران
از مهم ترین مواردی که در دستور کار وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران در طول چهار سال آینده قرار دارد، احیا و افزایش ظرفیت تولید نفت خام کشور است. براساس این گزارش، توليد نفت خام ايران پس از برجام و پيش از برگشت مجدد تحريم های بين المللي در سال 1397 به طور متوسط برابر با سه میلیون و 826 هزار بشکه در روز بوده است. در حال حاضر با اينکه موانع صادرات نفت به تدریج برداشته شده امکان تولید حداکثری از میادین نفتی هم وجود دارد، اما روند همچنان کاهش یافته است. به نظر می رسد علت اين موضوع، تاخير در اجرای طرح های توسعه ميادين نفتي و نيز اجرای ناکافي برنامه های نگهداشت توان توليد باشد و در صورت تداوم اين روند طي چهار سال آينده با رشد کاهش توليد همراه خواهد بود. اين در حالي است که با توجه به روند افزايشی مصرف فراورده در کشور، بخش اصولي اين ميزان توليد در سال 1407صرفا پاسخگوی بخش پالایشگاهی و مصرف داخلی بوده و تنها حدود 950 هزار بشکه در روز برای صادرات باقی خواهد ماند که کشور را با چالش های جدی تامين درآمد مواجه خواهد کرد. براين اساس لازم است با رفع چالش ها و تدوين برنامه های کوتاه مدت و بلندمدت، به افزايش توليد نفت خام کشور طي چهار سال آینده اقدام شود.
برنامه های ضربتی برای افزایش تولید
اقدام های کوتاه مدت که در مقطع یک ساله برای افزایش تولید نفت خام کشور در دستور کار وزارت نفت دولت چهاردهم است، بازگردانی توان تولید میادین موجود از طریق اجرای طرح های نگهداشت توان تولید است. با اجرای اقدام های مربوط به تعمير چاه های موجود و اسيدکاری، مشبک کاری و تزریق حلال به چاه های دارای افت توليد و تسريع در پروژه های تعريف شده نگهداشت توان توليد با حفاری چاه های جديد در ميادين توسعه يافته که برآورد مي شود به سرمايه گذاری حدود سه ميليارد دلار نیاز داشته باشد، توان توليد ميادين نفتي موجود از حدود سه میلیون و 400 هزار بشکه در روز کنوني به حدود سه میلیون و 850 بشکه در روز افزايش خواهد يافت.
از دیگر اقدام های در دستور کار می توان به تسریع در افزایش تولید حاصل از اجرای قراردادهای موجود واگذار شده برای توسعه و نگهداشت توان تولید اشاره کرد که شامل قراردادهای مربوط به توسعه ميادين نفتي مشترک آزدگان جنوبي 25 هزار بشکه، يادآوران 10 هزار بشکه در روز، ياران هزار بشکه در روز و سهراب دو هزار بشکه در روز و ميادين سپهر و جفير 10 هزار بشکه در روز با هدف افزايش توليد 56 هزار بشکه در روز خواهد بود. حمید بورد نیز پس از انتصاب به عنوان مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با حضور در شرکت نفت و گاز اروندان از طرحی نو برای غرب کارون سخن گفته و بر ضرورت تسریع و افزایش برداشت از میدان مشترک آزادگان جنوبی تا پایان سال تأکید کرده است. او با تأکید بر توجه به تغییر و اصلاح در برخی فرایندهای تولیدی برای شتاب بخشی به این موضوع بیان کرد: برقراری ارتباط مؤثر با شرکت های نفتی در کشور همسایه عراق با اهمیت و برنامه ریزی و تسریع در برداشت از میدان مشترک آزادگان جنوبی تا پایان سال ضروری است و در این زمینه خواستار اقدامی اساسی برای طرحی نو برای توسعه منطقه غرب کارون به یک مرکز تولیدی ویژه و منحصربه فرد نفت شده است.
اقدام های چهارساله برای افزایش تولید و صادرات نفت
از جمله برنامه های مربوط به اقدام های بلند مدت که مقطع زمانی چهار ساله برای آن در نظرگرفته شده است، دستیابی به افزایش تولید بیش از ۴۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به افت تولید طبیعی میادین است. در این زمینه تکمیل فعالیت های اجرایی قراردادهای IPC در دست اجرای 12 میدان نفتی و طرح نگهداشت افزایش تولید شامل افزايش توليد از قراردادهای مربوط به توسعه ميادين نفتي مشترک ياران 15 هزار بشکه در روز، سهراب 15 هزار بشکه در روز و لايه نفتي پارس جنوبي17 هزار بشکه در روز، آبان و پايدار غرب پنج هزار بشکه در روز و ميادين سپهر و جفير70 هزار بشکه در روز، شادگان 55 هزار بشکه در روز، کوپال 30 هزار بشکه در روز، چشمه خوش، دالپری و پایدار شرق 50 هزار بشکه در روز با هدف افزایش توان تولید نهایی به حدود 257 هزار بشکه در روز و افزایش تولید حدود 150 هزار بشکه در روز از محل اجرای کامل طرح های نگهداشت و افزایش توان تولید نفت در دستور کار خواهد بود. همچنین دستیابی به افزایش تولید بیش از 250 هزار بشکه در روز نسبت به تولید اولیه با تنفیذ قراردادهای توسعه و بهره برداری هشت میدان نفتی، ازدیگر برنامه های تمهید شده است. این هدف گذاری شامل افزايش تولید با تنفيذ قراردادها و انجام عمليات اجرايي قراردادهای مربوط به ميادين نفتي مشترک آزادگان 175 هزار بشکه در روز، چنگوله 30 هزار بشکه در روز و آذر 21 هزار بشکه در روز و میادین بندکرخه پنج هزار بشکه در روز، سومار، سامان و دلاوران 9 هزار بشکه در روز و مسجد سلیمان 9 هزار بشکه در روز با هدف دست یابی به افزایش تولید نهایی حدود 700 هزار بشکه در روز با سرمایه گذاری 15 میلیارد دلاری است.
قراردادهای جدید 14 مخزن نفتی
دستیابی به افزایش تولید بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به تولید اولیه با انعقاد قراردادهای جدید برای توسعه و بهره برداری ۱۴ مخزن نفتی شامل افزايش توليد از ميادين نفتي مشترک يادآوران 50 هزار بشکه در روز، دهلران و دانان 11 هزار بشکه در روز، اسفندیار چهار هزار بشکه در روز، میادین مخازن آبتیمور، منصوری و اهواز 210 هزار بشکه در روز، مارون آسماری و بنگستان 150 هزار بشکه در روز، گچسارن 80 هزار بشکه در روز، بی بی حکیمه 30 هزار بشکه در روز، سوسنگرد 35 هزار بشکه در روز، دارخوین 20 هزار بشکه در روز و ابوذر 15 هزار بشکه در روز با هدف افزایش توان تولید نهایی به حدود 870 هزار بشکه در روز با سرمايه گذاری حدود 25 ميليارد دلار از دیگر اقدام های برنامه ریزی شده است.
اجرای طرح بازسازی و نوسازی تاسیسات روزمینی با برآورد سرمایه گذاری 17.5 میلیارد دلار از دیگر برنامه هایی است که محسن پاک نژاد در برنامه خود به آن اشاره کرده است. ناگفته نماند که با توجه به قدمت بالا و عمر زياد تاسيسات موجود صنعت نفت، به منظور افزايش پايداری توليد نفت خام و ارتقای سطح ايمني و عملکرد اين تاسيسات، نياز است که طرح های مربوط به نوسازی، بهينه سازی و تعميرات تاسيسات موجود در خشکی و دريا تعريف و اجرايي شود.
سرمایه گذاری توسعه و نگهداشت تولید نفت و گاز
از نیازهای اصلی صنعت نفت برای توسعه و نگهداشت تولید نفت و گاز، موضوع سرمایه گذاری است. شرکت ملي نفت ايران به منظور اجرای طرح های توسعه ای و نگهداشت توليد در ميادين نفتي و گازی طي حدود هشت سال آينده نيازمند حدود 124 ميليارد دلار منابع مالي است که تامين اين حجم از منابع را از طرق مختلف از جمله منابع داخلي، بازار پول و سرمايه، صندوق توسعه ملي، قراردادهای سرمايه گذاری و .... در برنامه ریزی قرار دارد.
به منظور اجرای به موقع طرح ها ضروری است تا پايان دولت چهاردهم حدود 80 ميليارد دلار در اين بخش سرمايه گذاری شود که وزارت نفت بنا دارد آن را از منابع داخلی، قرارداد سرمایه گذاری آی پی سی، قراردادهای سرمایه گذاری بیع متقابل EPC/F و همچنین صندوق توسعه ملی تامین کند.
بدون شک شتاب گیری روند توسعه و توليد از ميادين نفت و گاز کشور، در درجه اول نیازمند افزايش انعقاد قراردادها و واگذاری طرح های توسعه ای بالادستی و انجام اقدام های اساسی است که محسن پاک نژاد به آن اشاره کرده و شامل اعمال بهبودهای لازم در قوانين و مقررات حاکم به منظور تسهيل فرآيند واگذاری قراردادها، کاهش زمان دوره مذاکرات قراردادها از طريق چابک سازی ساختار شرکت ملي نفت ايران و تلاش برای کاهش زمان صدور مجوزها از سوی نهادهای ذي ربط و افزايش جذب سرمايه گذاران داخلي و خارجي از طريق جذاب تر کردن سرمايه گذاری در بالادستي، نسبت به دیگر بخش های اقتصاد است.
افزون بر آن اصلاح رویه ها برای افزایش سرعت اجرا و تکمیل طرح های در حال اجرا را می توان از دیگر برنامه ها برشمرد. بدون شک افزايش سرعت توسعه و ميزان توليد نفت و گاز کشور، نیازمند افزايش سرعت پيشبرد قراردادها و طرح های در دست اجراست که تحقق این امر اقدام های اساسی همچون چابک سازی ساختار شرکت ملي نفت ايران و شرکت های تابعه، تهيه لايحه اصلاح قانون حداکثر استفاده از توان توليدی و خدماتي کشور و حمايت از کالای ايراني با هدف تسريع در تامين کالاها و ارائه به مجلس شورای اسلامي به منظور چابک سازی اجرای پروژه ها، تهيه پيشنهاد بازنگری نحوه و زمان صدور مجوزهای نهادهای ذي ربط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، پدافند غيرعامل، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان بنادر و کشتيراني و ارائه به نهادهای ذي ربط، تهيه پيشنهاد بازنگری در نحوه ورود نهادهای نظارتي به مسائل اجرايي به گونه ای که سرعت توسعه تحت الشعاع قرار نگيرد و ارائه اين پيشنهاد و هماهنگي با نهادهای یادشده است.
افزایش صادرات نفت با تعامل کشورهای هدف
شرکت ملي نفت ايران در کنار گسترش ديپلماسي و افزایش سطح همکاری ها با کشورهای هدف و جذب سرمايه گذاری لازم برای توسعه ميادين نفتي و گازی کشور بايد موضوع افزايش صادرات نفت و فراورده را پيگيری کند که در این زمینه افزون بر ادامه و توسعه همکاری با مشتري های سنتي و کنونی نفت و فراورده ايران، اقدام هایی همچون مذاکره با کشورهای دارای پالايشگاه و ارائه بسته های متنوع به آنها، بازپرداخت هزينه های صورت گرفته در توسعه ميادين به صورت محصول، استفاده از ظرفيت های شرکت های خصوصي و ساير نهادهای دولتي به منظور افزايش صادرات، از ماموریت های آن است.
اکتشاف نفت و گاز برای افزایش ذخایر
با توجه به پتانسیل های پهنه سرزميني ايران از نظر منابع هيدروکربوری، وزارت نفت در دولت چهاردهم بايد اقدام به تدوين برنامه های کوتاه مدت و بلندمدت اکتشافي و انجام عمليات در مناطق اکتشاف نشده به ويژه در نواحي مرزی به منظور افزايش ذخاير هيدروکربوری کشور با استفاده از ظرفیت های شرکت های توانمند ایرانی کند.
جمع آوری گازهای مشعل
از دیگر سرفصل های مهم در برنامه وزیر نفت دولت چهاردهم، توجه به طرح های زیست محیطی است که در این زمینه تکمیل طرح های بلندمدت احداث کارخانه های NGL و تاسيسات جمع آوری گازهای مشعل شامل تکمیل ظرفيت کارخانه های NGL خارگ، 3100 و 3200 با ظرفيت 29.5 ميليون متر مکعب در روز، بهسازی و احداث تاسيسات جمع آوری گازهای مشعل شرق کارون در قالب دو طرح عمده با ظرفيت 24 ميليون متر مکعب در روز در دستور کار است.
هوش مصنوعی در دستور کار وزارت چهاردهم
توجه به فناوری روزآمد در برنامه وزیر نفت دولت چهاردهم نیز مغفول نمانده و محسن پاک نژاد در سرفصل های برنامه خود به این مساله پرداخته و تاکید کرده است که با توجه به فراگيری انقلاب صنعتي چهارم در کشورهای پيشرفته دنيا ضرورت دارد مهم ترين کاربردهای آن بويژه فناوري های مرتبط با هوش مصنوعي در صنعت نفت و گاز لحاظ شود.
در این زمینه وزیر نفت خواستار آن شده است که توسعه همکاري با دانشگاه ها و موسسه های پژوهشی دانش بنيان و استارت آپ های داخلی و خارجی در استفاده از فناوری های نوين هوش مصنوعي برای توسعه ميادين نفت و گاز و طراحي پياده سازی ميادين نفت و گاز ديجيتال، همچنین انجام مطالعات توسعه ميادين به ويژه در بخش ارائه طرح های توسعه و راهکارهای عملياتي افزايش ضريب بازيافت در دستور کار قرار گیرد.