چه عواملی در تنظیم حرارت بدن موثر هستند؟
تعریق و اتساع عروق محیطی (گشاد شدن رگ های خونی) از مکانیسم های اصلی در تسریع فرایند اتلاف گرما هستند. در یک محیط گرم، تبخیر عرق از پوست، مهم ترین مکانیسم دفع گرماست. بیشترین تعداد غدد عرق در کف دست ها و پاهاست و بی رنگ، بی بو و فاقد پروتئین است. افرادی که در محیط های گرم ورزش می کنند معمولاً ۱ یا ۲ لیتر در ساعت آب بدن خود را از دست می دهند و اگر در این محیط ورزش شدید انجام دهند، این میزان به 4 لیتر در ساعت هم می رسد.
مکانیسم انتقال حرارت چگونه است؟
انسان ها اساسا کوره های بیوشیمیایی هستند که با استفاده از مجموعه پیچیده ای از عملکردهای متابولیک، غذا را به سوخت تبدیل می کنند. این واکنش های شیمیایی در بدن، بستر تولید انرژی قابل استفاده و تولید محصولات جانبی دیگری می شوند که برای ادامه عملکرد سیستم باید این محصولات جانبی حذف شوند. آب و دی اکسیدکربن به عنوان محصولات جانبی در مقادیر زیاد تولید می شوند و همچنین اوره، سولفات ها، فسفات ها و سایر محصولات جانبی شیمیایی تولید و حذف می شوند. این واکنش ها، گرمازا بوده و برای تولید متابولیسم پایه که حدود ۱۰۰ کیلوکالری در ساعت برای یک فرد با ۷۰ کیلوگرم وزن است، در غیاب مکانیسم های خنک کننده، منجر به افزایش دمای بدن در حدود ۱٫۱ درجه سانتی گراد یا دو درجه فارنهایت در ساعت می شود. با فعالیت شدید بدنی تولید گرما تا ۲۰ برابر می تواند افزایش یابد.
افزایش دما منجر به افزایش متابولیسم، افزایش مصرف اکسیژن و انرژی هایپرینه و تاکیکاردی(سنجش ضربان قلب) می شود. اثر دیگر استرس گرمایی آریتمی است.
فاکتورهای خطر گرمازدگی چیست؟
افزایش دمای محیط بر همه جمعیت ها تأثیر می گذارد. با این حال برخی، جمعیت ها بیشتر در معرض استرس های فیزیولوژیکی، تشدید بیماری ها و افزایش خطر مرگ ناشی از قرار گرفتن در معرض گرمای بیش از حد هستند یا از نظر فیزیولوژیکی یا اقتصادی اجتماعی آسیب پذیرترند.
سالمندان، کودکان، ورزشکاران، افراد با معلولیت حرکتی، ورزش شدید بدون آموزش و فعالیت در هوای گرم جزو ریسک فاکتورهای مستعد به گرمازدگی هستند. در آسیب های گرمایی که ناشی از ورزش نباشد، نبود کولر با عایق سازی مناسب می تواند نقش داشته باشد. نداشتن غدد تعریق که نوعی بیماری ژنتیکی است، اسکلرو درمی پیشرونده (نوعی بیماری نادر و پیشرونده روماتیسمی) ، هیپرتیروییدیسم (پرکاری تیروئید)، فئوکروموسیتوم (یک تومور نادر در غده فوق کلیوی) جزو بیماری های مستعدکننده گرمازدگی هستند.
همانطور که می دانید، گرما و افزایش حرارت، منجر به تشدید پاسخ های التهابی سیستمیک اختلال انعقادی و نارسایی مولتی ارگان (سندرم اختلال عملکرد اندام های متعدد) می شود.
قرار گرفتن در معرض گرما چه تاثیری بر سلامت افراد می گذارد؟
افزایش گرما در بدن انسان، می تواند ناشی از ترکیب گرمای خارجی (محیط) و تولید گرمای داخلی (بدن) حاصل از فرایندهای متابولیک باشد. افزایش سریع دما به دلیل قرار گرفتن در شرایط گرم تر از حد متوسط، توانایی بدن را برای تنظیم دما به خطر می اندازد. مرگ ومیر و بستری شدن در بیمارستان بر اثر گرما می تواند بسیار سریع و در همان روز اتفاق بیفتد یا اثر تاخیری داشته باشد. همچنین می تواند شرایط مزمن از جمله بیماری های قلبی عروقی، تنفسی و عروق مغزی و بیماری های مرتبط با دیابت را بدتر کند و رفتار انسان در انتقال بیماری ها، ارائه خدمات بهداشتی، کیفیت هوا و زیرساخت های اجتماعی حیاتی مانند انرژی حمل ونقل و آب را تغییر دهد.
مقیاس و ماهیت تأثیرات گرما بر سلامت انسان به زمان، شدت و مدت یک رویداد دمایی و سطح سازگاری جمعیت محلی، زیرساخت ها و مؤسسات با آب و هوای غالب بستگی دارد.
در زمینه بالینی گرمازدگی شامل چه مواردی می شود و برای کاهش آن چه راهکارهایی پیشنهاد می دهید؟
افراد در صورت گرمازدگی، چند روز بعد از قرار گرفتن در معرض گرمای شدید، دچار تورم در مچ پا و دست می شوند که علت آن، اتساع عروقی و تجمع مایع وابسته به وزن و افزایش ترشح هورمون های آلدوسترون (یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی ترشح می شود) و ضد ادراری در پاسخ به استرس گرمایی است. به طور کلی این اختلال در افراد مسن سازگار نیافته با هوای گرم، بعد از یک دوره نشستن در هواپیما یا خودرو ایجاد می شود که البته به صورت نادر هم بعد از ایستادن طولانی، ممکن است بروز پیدا کند. در یک فرد سالم تنها با شرح حال و معاینه فیزیکی می توان به تشخیص رسید. در این موارد درمان شامل بالا بردن پاها و استفاده از جوراب ضد واریس تجویز می شود و داروهای مدر بی تاثیر است.
در راش گرمایی، تماس طولانی یا مکرر با محیط گرم، منجر به تجمع کراتین در مجاری غدد عرق می شود. پوست، مستعد درماتیت مزمن و عفونت است. این نوع راش در نواحی پوشیده شده با لباس رخ می دهد و به صورت خارش تظاهر می کند.
توصیه های درمانی شامل پوشیدن لباس تمیز، اجتناب از قرار گرفتن در محیط گرم و استفاده از لوسیون یا کرم کلرهگزیدین می شود. اسید سالیسیلیک موضعی ۱ به صورت سه بار در روز برای پوسته ریزی هم توصیه شده است. درمان با داروهای آنتی هیستامین یا پودر بچه، بی اثر است.
گاهی اوقات در گرمازدگی، با گرفتگی عضلانی مواجه می شویم. در این خصوص چه توصیه ای دارید؟
اختلال گرفتگی عضلانی(کرامپ) و درد در عضلات خلف ساق، ران یا شانه کوتاه مدت است. کرامپ در افرادی ایجاد می شود که با گرما سازش ندارند و در محیط گرم کار و فعالیت شدید انجام می دهند. درد معمولا در مرحله استراحت به دنبال فعالیت شدید رخ می دهد که البته دوره آن کوتاه است .
کرامپ عضلانی شدید معمولا با هاییوناترمی(میزان طبیعی سدیم خون) و هایپوکلرمی(بیماری کمبود کلسیم) همراه است و برای درمان آن جایگزینی سدیم و کلر با قرص نمک ۰٫۰۲ ٫ یا سالین ۰٫۱٫۱۵۰ میلی گرم نمک با ۲۵۰ سی سی آب به صورت خوراکی و در موارد شدید درمان به صورت وریدی با استفاده از سرم نرمال سالین (۰٫۹) توصیه می شود.
در میان صحبت های خود به واژه استرس گرمایی اشاره کردید، لطفا در این زمینه توضیح دهید؟
این اختلال بعد از فعالیت در محیط گرم معمولا به صورت سردرد، تهوع و استفراغ، بی حالی، سبکی سر و... بروز پیدا می کند و حتی در موارد شدید احتمال وقوع رابدوميوليز (سلول های عضلانی اسکلتی تخریب و محتویات آنها به خون وارد می شود) وجود دارد. به علت علائم غیراختصاصی بیماری و ظاهر بدحال بیمار، باید بعد از رد سایر علل منجر به بروز علایم این بیماری مطرح شود. استرس گرمایی با استراحت درمان می شود و در این زمان باید از محیط گرم دور شد. بیماران با استرس گرمایی خفیف ممکن است با محلول های الکترولیت خوراکی درمان شوند. محلول های نمک ایزوتونیک ممکن است تا زمان شناسایی ناهنجاری های الکترولیتی خاص استفاده شوند. به طور کلی نیازی به بستری شدن در بیمارستان نیست و بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب یا اختلالات شدید الکترولیت ممکن است نیاز به بستری داشته باشند؛ زیرا زمان لازم برای اصلاح کمبود مایعات یا الکترولیت ها زیاد است. استرس گرمایی با درجه حرارت بالا می تواند حتی پس از خارج شدن بیمار از محیط گرم به گرمازدگی تبدیل شود. بنابراین بیماران مبتلا به استرس گرمایی که تقریباً به ۳۰ دقیقه جایگزینی مایعات و انتقال از محیط گرم پاسخ نمی دهند، باید تا زمانی که دمای مرکزی به ۳۹ درجه سانتی گراد (۱۰۲) درجه فارنهایت کاهش یابد، خنک شوند و تحت درمان تهاجمی قرار بگیرند.
در پایان اگر نکته ای باقیمانده بفرمایید.
استروک گرمایی، یک وضعیت تهدیدکننده حیات و اورژانسی است و در صورت نبود درمان به موقع کشنده است. علامت بیماری، دمای بدن بالای ۴۰ درجه سانتی گراد همراه با اختلال سطح هوشیاری است. استروک گرمایی بسته به علل ایجادکننده به دو نوع تقسیم می شود: نوع اول کلاسیک، بدون ارتباط با ورزش و معمولا بدون تعریق و نوع دوم همراه با ورزش است که بیش از نیمی از بیماران تعریق دارند. بنابراین نداشتن تعریق، جزو معیارهای تشخیصی نیست.
سیستم عصبی مرکزی، آسیب پذیرترین سیستم در استروک گرمایی است و مخچه در این سیستم حساس ترین قسمت به گرماست. تمایز بین گرمازدگی ناشی از فعالیت و گرمازدگی کلاسیک بدون تعریق از نظر بالینی مهم نیست؛ زیرا خنک کردن فوری و پشتیبانی از عملکرد فیزیولوژیک، از اهداف درمانی هر دو است؛ چرا که تأخیر در خنک سازی بدن، میزان مرگ ومیر را افزایش می دهد.
آزمایش های درخواستی شامل شمارش کامل سلول های خونی، الکترولیت ها، کلسیم، منیزیم، کراتین کیناز، آنالیز کامل ادراری، نوار قلبی، عکس قفسه سینه، آنالیز گاز خون شریانی، آنالیز مایع مغزی نخاعی و سی تی اسکن مغزی است و تشخیص های افتراقی شامل بیماری های عفونی متابولیک اندوکرین، مسمومیت های دارویی و بیماری های سیستم عصبی مرکزی می شود.
سندرم های خفیف اورژانس های گرمایی، کرامپ گرمایی و استرس گرمایی در بخش اورژانس درمان و ترخیص می شوند و پیگیری های برنامه ریزی شده بعدا صورت می گیرد. بیماران با بیماری زمینه ای مثل نارسایی قلبی و نارسایی کلیوی و بیماران با اختلالات الکترولیتی شدید بر اثر اختلالات ناشی از گرما، به احتمال زیاد نیازمند بستری بوده و بیماران مبتلا به استروک گرمانی نیز باید بستری شوند.
در صورتی که تسهیلات فعلی بیمارستان جوابگوی ادامه روند درمان بیمار نباشد، بیمار با هماهنگی مرکز پایش مراقبت های درمانی ستاد (هدایت و اعزام بیماران) به مرکزی با تجهیزات مناسب اعزام می شود.