نگاهی آماری به عملکرد وزارت نفت د ر اجرایی سازی آیین نامه حمایت از تولید ، د انش بنیان و اشتغال آفرین
تثبیت جایگاه فناوری د ر صنعت نفت
مشعل: صنعت نفت همواره به د نبال فناوری های روز برای اد امه حضور خود د ر بازار منطقه ای و جهانی بود ه است. وزارت نفت د ولت سیزد هم د ر سه سال اخیر، موضوع د انش بنیان شد ن صنعت نفت و همکاری با مجموعه های فناور برای تامین نیازهای خود و ساخت قطعات مختلف را د ر د ستور کار قرار د اد . زیرمجموعه های صنعت نفت د ر همین خصوص تلاش کرد ه اند حد اکثر همراهی و بهره برد اری را از مجموعه های د انش بنیان، فناور و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی د اشته باشند . این تلاش تاکنون به سطحی رسید ه که وزارت نفت د ر میان زیرمجموعه های د ولت، د ر صد ر و رتبه برتر بود ه و بارها مورد تقد یر از سوی د ولت قرار گرفته است. د ر اد امه، بخشی از عملکرد وزارت نفت د ر اجرایی سازی آیین نامه حمایت از تولید ، د انش بنیان و اشتغال آفرین شد ن صنعت نفت را مرور می کنیم. د انش بنیان شد ن صنعت نفت، عواید کوتاه و بلند مد ت زیاد ی برای این صنعت د اشته که افزايش تعد اد شركت هاي د انش بنيان همکار د ر صنعت نفت از 150 شركت به 670 شركت تا پایان سال 1402 یکی از مهم ترین این د ستاورد ها بود ه است. به طور همزمان، ورود شرکت های د انش بنیان جد ید به فهرست تامین کنند گان صنعت نفت، رشد بيش از چهاربرابری د اشته است.
د ر این میان، که میزان فروش و صاد رات محصولات و تولید ات شرکت های د انش بنیان د ر ابتد ا و انتهای د وره مسئولیت د ولت سیزد هم، رشد قابل توجهی د اشته است که از جمله آنها می توان به صد ور خد مات فنی و مهند سی و تجهيزات به ارزش 355 میلیون د لار (به كشور ونزوئلا، روسيه و سایر کشورها) اشاره کرد .
قرارد اد ها و پروژه هایی امید بخش با د انش بنیان ها
وزارت نفت د ر همین مد ت، مساحت زیرساخت های استقرار شرکت های د انش بنیان را هم توسعه د اد ه است. د ر همین خصوص 322 هزار مترمربع پارك فناوری و نوآوري نفت و گاز و مراکز نوآوری پژوهشگاه و د انشگاه صنعت نفت به این مجموعه ها اختصاص یافته است. به این ترتیب تعد اد شرکت های د انش بنیان و فناور مستقر د ر پارك فناوري و نوآوري نفت و گاز و مراکز نوآوری پژوهشگاه و د انشگاه صنعت نفت از 23 به 130 شركت افزایش د اشته است.
با هد ف تقویت ارتباط با مجموعه های د انش بنیان و فناور صنعت نفت و تحقق اهد اف پروژه های آنها، برنامه حمایت از طرح های فناورانه از سوی وزارت نفت انجام شد ؛ اگرچه میزان تسهیلات ارائه شد ه برای تولید اقلام راهبرد ی و محصولات د انش بنیان و توسعه زنجيره ارزش صنعت نفت رقم قابل توجهی د اشته است؛ اما می توان به برخی از موارد آن اشاره کرد . ارائه تسهیلات به شرکت های د انش بنیان و فناور به میزان 4200 میلیارد تومان از محل بند (الف) تبصره 18 و ارائه تسهیلات به شرکت های د انش بنیان به میزان 830 میلیارد تومان از محل وجوه اد اره شد ه شركت هاي اصلي وزارت نفت (بند -تبصره 18) از جمله آن بود ه است.
د ر عین حال، وزارت نفت برای ایجاد ارتباطی پاید ار با مجموعه های د انش بنیان و اعتماد و اطمینان آنها از اد امه روند همکاری با صنعت نفت، اقد ام به خرید محصولات د انش بنیان و تعریف پروژه های راهبرد ی برای شرکت های د انش بنیان کرد ه و ارجاع بيش از 1600 قرارد اد ساخت و خريد تجهیزات/خد مات به د انش بنیان ها به مبلغ 917میلیون د لار و 16 همت از جمله این موارد بود ه اند .
بر این اساس، برخی پروژه های پیشران و امید آفرین د ر حوزه ماموریتی شرکت های تابعه وزارت نفت و واگذاری آن به شرکت های د انش بنیان، شامل 252 طرح به مبلغ 303 میلیون د لار و چهار همت د ر زیرمجموعه های شرکت ملی نفت، 223 طرح با مبلغ 32 میلیون د لار و چهار همت د ر زیرمجموعه های شرکت ملی گاز، 410 طرح به مبلغ 176 میلیون د لار و 2.4 همت د ر زیرمجموعه های شرکت ملی پالایش و پخش، 154 طرح به مبلغ 34 میلیون د لار و 3.4 همت د ر زیرمجموعه های شرکت ملی صنایع پتروشیمی و 561 طرح به مبلغ 371 میلیون د لار و 1.8 همت د ر پروژه های صند وق بازنشستگي نفت می شود .
150میلیون د لار قرارد اد تولید بار اول با د انش بنیان ها
یکی از اتفاقات امید وارکنند ه برای عملکرد صنعت د ر حوزه د انش بنیان ها و ساخت د اخل، نگاه مثبت و حمایتگرانه د ولت سیزد هم و شخص رئیس جمهور شهید بود . د ر این سه سال، این حمایت ها به شکل های مختلفی اد امه د اشت و د ر ارزیابی های مختلف عملکرد وزارت نفت د ر میان سایر د ستگاه های اجرایی مورد تقد یر قرار می گرفت. بر همین اساس بود که کسب رتبه نخست تولید بار اول اقلام راهبرد ی و تحریمی از سوی وزارت نفت برای سه سال پیاپی از اهمیت زیاد ی برخورد ار بود ه است.
د ر همین مد ت، قرارد اد های تولید بار اول زیاد ی با همکاری د انش بنیان ها د ر صنعت نفت به نتیجه رسید . می توان گفت ارزش قرارد اد های منعقد شد ه از 20 میلیون د لار د ر سال 1400 به 149 میلیون د لار د ر سال 1403 رسید و شاهد جهش بیش از هفت برابری د ر ارزش قرارد اد های منعقد شد ه بود ه ایم. همچنین 1.5 میلیارد د لار تخمین میزان صرفه جویی ارزی این قرارد اد ها بود ه است، همچنین تعد اد قرارد اد های بار اول د ر پایان عمر د ولت سیزد هم به 70 قرارد اد با 56 شرکت د انش بنیان رسید ه است.
تامین نیاز د اخل همزمان با صاد رات محصولات د انش بنیان
د ر سه سال د ولت سیزد هم، وزارت نفت اقد اماتی اثرگذار را برای افزایش سهم و د خالت شرکت های فناور و د انش بنیان د ر صنعت د اشته است. پروژه هایی همچون اجراي طرح احیای چاه های بسته و كم بازد ه که با تحقق آن 32 حلقه چاه نفت و گاز د ر قالب 15 قرارد اد به شرکت های د انش بنیان سپرد ه شد .
یکی د یگر از حوزه های اعتماد و همکاری وزارت نفت با د انش بنیان ها، پروژه روی زمین ماند ه جمع آوری گازهاي مشعل بود که با همکاری د انش بنیان ها و پتروشیمی ها به نتیجه رسید . د ر این پروژه، گازهای مشعل واحد هاي بهره برد اري منصوري - آسماري و مارون 3، واحد هاي بهره برد اري مارون 6 و پارسي كلاستر جمع آوری شد ند . د ر کنار این پروژه، همچنین شاهد تکمیل زنجيره ارزش گوگرد و بهره برد اري از واحد گوگرد ي گنبد لي د ر مجاورت پالايشگاه شهيد هاشمي نژاد بود یم.
د ر کنار این موارد ، باید به اجراي طرح ارتقاي كيفي نفت كوره توليد ي پالایشگاه های لاوان و كرمانشاه از سوی شرکت های د انش بنیان و اجرای طرح پمپ های چند فازي و افزايش پنج هزار بشکه ای نفت د ر واحد بهره برد اری اهواز 4 اشاره کرد . همچنین ساخت برخی تجهیزات علاوه بر تامین نیاز د اخل، د ر فاز صاد رات هم قرار گرفته است. به عنوان مثال، با ساخت مبد ل کرایوژنیک کلد باکس و توربواکسپند ر3.5 مگاواتی د ر مجتمع گاز پارس جنوبي، علاوه بر استقلال از وارد ات این محصول، قرارد اد ی برای صاد رات مبد ل کرایوژنیک کلد باکس به كشور ونزوئلا به ارزش 5.3 ميليون د لار به امضا رسید ه است.
یکی از حوزه های اثرگذار و مهم د انش بنیان ها، حوزه بومی سازی کاتالیست های پرمصرف صنعت پالایش و پتروشیمی بود ه است. د ر این مد ت، توسعه و واگذاري 25 د انش فني توليد كاتاليست هاي پرمصرف به شرکت های د انش بنیان و فناور انجام شد ه است. علاوه بر این، باید به بومی سازی د انش فني و طراحي واحد مركاپتان زد ايي از ميعانات گازي فازهاي 2 و 3 پارس جنوبي، بومی سازی د انش فني و طراحي طرح کک اسفنجي د ر پالایشگاه بند رعباس و د انش فني و طراحي طرح کک سوزني د ر پالايشگاه نفت امام خميني(ره) شازند اشاره کرد .
تغییر استاند ارد ها و ارتقای آزمایشگاه ها
یکی د یگر از حوزه های عملکرد ی وزارت نفت، توسعه ابزارهای حمایت د ر چرخه نقد ینگی شرکت های د انش بنیان بود ه است. به همین منظور، افزايش سرمايه صند وق پژوهش و فناوري صنعت نفت به ميزان 500 ميليارد تومان، ارائه 6618 ميليارد تومان ضمانتنامه قرارد اد ي به 240 شرکت د انش بنيان ، ارائه 700 ميليارد تومان ضمانت تسهيلات د ريافتي به 25 شركت د انش بنیان و ترهين مطالبات قرارد اد ي 24 شرکت به ارزش 270ميليارد تومان از جمله اقد امات موثر وزارت نفت بود ه است.
د ر کنار این موارد ، باید به عقد قرارد اد خرید تضمینی (تولید سرمته های PDC و پمپ های ESP) به ارزش بالغ بر 3.3 ميليون یورو، قرارد اد بیمه مسئولیت کالا، عقد قرارد اد اعتبار اسناد ی ریالی برای شرکت های د انش بنیان به مبلغ 5000 ميليارد تومان (گشايش اولين اعتبار اسناد ي به ارزش 24 ميليارد تومان) و سرمایه گذاری خطرپذیر د ر هفت طرح به ارزش 250 ميليارد تومان مرتبط با حوزه هوش مصنوعی د ر ایمنی صنعت نفت و تصفیه پساب های صنعتی اشاره کرد .
علاوه بر موارد گفته شد ه، وزارت نفت د ر همین مد ت سه سال، بیش از 1.4 همت به 108 طرح تكميل آزمایشگاه ها و بخش های آموزشي و تحقيقاتي د انشگاه ها از محل بود جه مسئوليت اجتماعي وزارت نفت اعتبار اختصاص د اد ه است. همچنین تلاش شد ه تا عضویت آزمایشگاه ها و تجهیزات آزمایشگاهی د ر شبکه آزمایشگاهی فناوری های راهبرد ی و عضویت پژوهشگاه صنعت نفت د ر شبکه آزمایشگاهی فناوری های راهبرد ی و استعلام تعد اد و ارزش استفاد ه از ظرفيت آزمايشگاهي از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری پابرجا بماند .
د ر همین مد ت، بیشترین طرح های پژوهشی اولویت د ار د ر سامانه نظام اید ه ها و نیازها (ثبت 1743 تقاضا) از سوی وزارت نفت د ولت سيزد هم ثبت شد ه است.
د ر نتیجه اقد امات وزارت نفت، رقابت با بخش خصوصی د ر زمینه اقلام راهبرد ی و د انش بنیان متوقف شد و تعد اد استاند ارد های تد وین شد ه د ر صنعت نفت از 56 به 173 مورد و تعد اد استاند ارهاي ملي شد ه صنعت نفت از 29 به 123 استاند ارد افزایش یافت.
همچنین وزارت نفت اقد ام به تنظیم تعرفه ها، جرایم و عوارض مرتبط با حوزه کاری د ستگاه های زیرمجموعه خود و قیمت گذاری محصولات د انش بنیان و نهاد ه های آنها کرد که از جمله آن می توان ارائه تسهیلات تخفیف خوراک به طرح های تکمیل زنجیره ارزش د ر صنعت نفت (مجتمع پتروشيمي آرتا انرژي ارد بيل- زنجيره ارزش متانول)، ارائه تسهیلات تخفیف خوراک د ر اجراي طرح های Mini LNG و SNG و تسریع فرایند های کاری و ایجاد مسیر و مجوز ویژه برای شرکت های د انش بنیان را نام برد .
د ر همین مد ت، ساختار پژوهش و فناوري شرکت ملي گاز ايران مورد ارزیابی قرار گرفت و د ستورالعمل اعطای امتیازات و مشوق های لازم برای د انش بنیان کرد ن شرکت های بزرگ ابلاغ شد ، ضمن اینکه اعطای تسهیلات مند رج د ر قانون بود جه و امتیازات تشویقی به شرکت های د انش بنیان د ر مناقصات صنعت نفت و ممنوعیت وارد ات کالاهای د انش بنیان د ارای مشابه د اخلی اجرا شد . بر اساس این روند بود که تاکنون اعلام ممنوعیت خرید 250 قلم کالا و تجهیزات خارجی از سوی وزارت نفت اعلام شد ه است.