سپهر و جیفر وعده ای که محقق شد
مشعل توسعه میدان های نفتی،اولویتی مهم است که دولت سیزدهم با شروع فعالیت خود به انجام و تحقق آن اهتمام ورزید و جواد اوجی، وزیر نفت نیز در برنامه پیشنهادی خود به مجلس یازدهم، با جدیت آن را پیگیری کرد.
اگرچه قرارداد توسعه میدان های نفتی سپهر و جفیر طی سال های گذشته و در قالب الگوی تازه قراردادهای نفتی امضا شده بود، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم توسعه آنها شتابی معنادار گرفت و گام اول این میدان ها در واپسین روزهای سال 1402 با فرمان ابراهیم رئیسی، رییس جمهوری به بهره برداری رسید.
با آغاز فرآیند تولید از میدان های سپهر و جفیر و ادامه سرمایه گذاری شبکه بانکی و شرکت های اکتشاف و تولید (E&P) در فعالیت های توسعه میدان ها، گام مهمی در مسیر افزایش تولید نفت خام در کشور برداشته می شود.
ذخیره نفت در جای منطقه غرب کارون، مشتمل بر یازده میدان نفتی را 67 میلیارد بشکه تخمین می زنند. میدان های نفتی در منطقه غرب کارون، مخازنی بکر و توسعه نیافته (Green Field) است که از نزدیکی شهر اهواز آغاز می شود و تا منتهی الیه نوار مرزی ایران ادامه می یابد. عرض و طول این مستطیل نفتی از ساحل غربی کارون در نزدیکی منطقه جفیر تا مرز مشترک ایران و عراق و از جنوب چزابه تا غرب منطقه دارخوین امتداد دارد که همان منطقه نفتی غرب کارون را تشکیل می دهد. حوزه غرب کارون از دو ناحیه نفتی آزادگان (میدان های آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یاران شمالی و یاران جنوبی) و میدان یادآوران (دو ناحیه نفتی کوشک و حسینیه) تشکیل شده است؛ سه میدان مشترک آزادگان، یاران و یادآوران در این منطقه قرار دارد که سابقه تولید از آنها به سال های گذشته بازمی گردد. سپهر و جفیر نیز در زمره میدان های مستقل به شمار می آیند و زمان زیادی نیست که رنگ تولید نفت را به خود دیده اند. میدان های سپهر و جفیر در بخش شمال شرقی حوزه رسوبی دشت آبادان و در 60 کیلومتری جنوب غربی اهواز، در مجاورت میدان های نفتی آزادگان و یادآوران واقع شده اند.
افزایش ظرفیت تولید صیانت شده نفت، متناسب با ذخایر موجود و برخورداری کشور از افزایش قدرت اقتصادی، امنیتی و سیاسی از سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در بخش نفت و گاز است؛ از این رو توسعه میادین مستقل، افزون بر اولویت بخشی میادین مشترک نفت و گاز در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفته است. از سپهر و جفیر به عنوان یکی از عمیق ترین و پرفشارترین لایه های نفتی ایران یاد می شود.
مروری بر قرارداد سپهر و جفیر
قرارداد توسعه این میدان ها در قالب قراردادهای بالادستی صنعت نفت (IPC) بین شرکت ملی نفت ایران و گروه گسترش انرژی پاسارگاد 27 اسفندماه 1396 میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت گسترش انرژی پاسارگاد برای یک دوره 20 ساله با هدف دستیابی به تولید روزانه حداکثر 110 هزار بشکه نفت و تولید تجمعی حدود 512 میلیون بشکه در 20 سال امضا شد. هزینه های سرمایه ای مستقیم توسعه این میدان ها معادل 2 میلیارد و 427 میلیون دلار و هزینه های غیرمستقیم معادل 413 میلیون دلار برآورد شده است. هم اکنون ظرفیت تولید روزانه 50 هزار بشکه وجود دارد و با ادامه روند توسعه در فازهای بعدی امکان تولید 110 هزار بشکه نفت در روز از این میدان ها فراهم خواهد شد. این قرارداد را می توان نخستین قرارداد از قراردادهای جدید نفتی دانست که به تولید نفت منجر شده است تا با اجرای کامل آن، ۵۴۰ میلیون بشکه نفت قابل برداشت در دسترس باشد.
براساس این قرارداد، تولید نفت در فاز نخست ۳۶ هزار بشکه در روز با حفر ۱۲ حلقه چاه خواهد بود. چاه هایی که در لایه فهلیان و در عمق بیش از ۴۶۰۰ متر و با فشار بالای ۱۰ هزار پی اس آی به مخزن نفتی رسیده اند. با توجه به فشار بالای این مخزن نفتی، استفاده از تجهیزات سرچاهی معمول امکان پذیر نبوده و از همین رو در جریان توسعه میدان های سپهر و جفیر بومی سازی تجهیزات تکمیل چاه با فشار ۱۰ هزار پی اس آی برای نخستین بار در کشور به انجام رسید.
حفاری 60 هزار متری
میدان های سپهر و جفیر سال ۱۹۷۶ میلادی با حفر چاه شماره یک جفیر کشف شدند. این میدان ها در بخش شمالی حوزه رسوبی دشت آبادان در جنوب غربی استان خوزستان و حدود ۶۰ کیلومتری غرب اهواز و ۳۰ کیلومتری جنوب سوسنگرد واقع شده و با حدود ۲۳ کیلومتر طول و ۲۷ کیلومتر عرض حدود ۳۵۲ کیلومتر مربع مساحت دارند.
مقدار نفت درجای این میدان ها ۵.۴ میلیارد بشکه و نفت قابل استحصال ۴۵۰ میلیون بشکه برآورد می شود. نفت این میدان ها در مخزن ایلام از نوع سنگین و با درجه API ۲۰ و در مخزن فهلیان نفت سبک با درجه API ۴۳ است.
در مجموع در این میدان ها تاکنون بیش از ۶۰ هزار متر حفاری انجام شده و با فعالیت هفت دکل حفاری همزمان، رکورد حفاری ۶۱۰۰ متر در ماه به ثبت رسیده است.
کاهش مدت زمان حفاری از ۳۳۰ روز به ۹۰ روز در عمیق ترین چاه، نصب، اجرا و تکمیل ۵۱ کیلومتر خط لوله جریانی نفت و احداث بیش از ۳۲ کیلومتر جاده دسترسی و معابر از دیگر اقدام های انجام شده در توسعه میدان های سپهر و جفیر است. با این اقدام ها و سرمایه گذاری حدود ۴۰۰ میلیون دلاری بخش خصوصی در این میدان ها تا اینجای کار، فتح یکی از عمیق ترین و پرچالش ترین لایه های نفتی ایران با اتکا بر مدیریت، دانش و سرمایه ایرانی محقق شد.
نکته مهم آن است که میزان تولید نفت از چاه های میدان های سپهر و جفیر با تولیدی شدن چاه ها افزایش یافته که می تواند در ادامه سبب افزایش پیش بینی نفت قابل استحصال از این میدان ها باشد. این قرارداد که با هدف تولید نفت از یکی از عمیق ترین و پرفشارترین لایه های نفتی ایران امضا شد، سرانجام نخستین قرارداد از قراردادهای جدید نفتی بود که به تولید نفت منجر شده است تا با اجرای کامل آن، ۵۴۰ میلیون بشکه نفت قابل برداشت در اختیار ایران باشد.
با وجود پیچیدگی های کار، با روی کار آمدن دولت سیزدهم توسعه این میدان ها شتابی معنادار پیدا کرد و سرانجام مرحله نخست این میدان به بهره برداری رسید.
از دیگر اهداف این طرح اشتغال نزدیک به ۳ هزار نفر نیروی کار به صورت مستقیم در مراحل توسعه و تولید است، همچنین بومی سازی فناوری های شکافت هیدرولیک و حفاری افقی با دستگاه RSS در طول دوره توسعه هدف گذاری شده است.