برنامه ریزی های جهانی برای گذار از انرژی های فسیلی
انرژی های نو ضرورت دنیای آینده
مشعل| گذار انرژی، مفهومی جدید به معنی عبور از سیستم های تولید و مصرف انرژی مبتنی بر سوخت های فسیلی به سمت انرژی های تجدیدپذیر است. از چند سال قبل، بیشتر کشورها با توجه به شرایط آلودگی های زیست محیطی به دنبال کاهش مصرف انرژی های فسیلی بودند، از این رو تلاش شده تا مدل کسب وکار شرکت های نفتی و درآمد های ارزی کشورهای بزرگ صادرکننده نفت و گاز با این روند همراه باشد؛ چراکه در غیر این صورت، در جریان گذار انرژی آسیب زیادی خواهند دید. به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت، گاز و فراورده های نفتی، برای کاهش این آسیب پذیری، افزون بر سرمایه گذاری روی انرژی های تجدیدپذیر، سرمایه گذاری روی درآمدهای نفت را کاهش می دهند تا کمترین خسارت به اقتصاد آنها وارد شود. از آنجا که ایران نیز یکی از کشورهای صادرکننده نفت و وابسته به درآمد آن است، به نظر می رسد که موضوع گذار انرژی، امری اجتناب ناپذیر است که باید در دستور کار قرار بگیرد و سازوکارهایی برای متنوع سازی منابع درآمدی و بهره گیری از سوخت ترکیبی به منظور نیل به این هدف تعریف شود.
در آخرین رویداد بین المللی نشست سالانه آب و هوایی سازمان ملل متحد (کاپ 28) که در دبی برگزار شد، موضوع گذار انرژی به عنوان یکی از مباحث اصلی مطرح و تاکید شد که در گام اول گذار انرژی، باید تمرکززدایی و کمرنگ شدن نقش دولت ها اتفاق بیفتد و همزمان لازم است که اکوسیستم جدید یکپارچه و توسعه مدل های کسب و کار خلق شود.
در جریان گذار انرژی، یکی از اتفاق های مهم، ایجاد فناوری های کربن زدایی است که شامل فناوری های تجدیدپذیر، جذب، تبدیل و ذخیره سازی دی اکسید کربن، فناوری های هسته ای، همچنین فناوری های کاهش نشر متان، زنجیره ارزش هیدروژن و فناوری های سوخت پاک می شود.
لزوم پایبندی برای کاهش گازهای گلخانه ای
در جریان کاپ 28 دبی، نتیجه اولین توافق سهم کشورها در کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (UN GLOBAL STOCKTAKE ) برجسته شد. مکانیزم اولیه برای بررسی، ارزیابی و بهبود پیشرفت جهانی در کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و دیگر اهداف توافقنامه پاریس، گزارش ترکیبی UNFCCC بود که نشان می دهد امسال برای تحقق توافقنامه پاریس، باید کارهای بیشتری انجام شود. به همین دلیل، موارد ترغیبی برای کشورها به منظور اصلاح برنامه ها پیشنهاد شده است.
همچنین لازم است که کشورها در مسیر کنار گذاشتن سوخت های فسیلی و ایده های نو، قدم بردارند. در حال حاضر همچنان 75 درصد انتشار گازهای گلخانه ای، به سوخت های فسیلی مربوط می شود و بنا بر تعهدات قبلی، باید سالانه 5 درصد از مصرف سوخت های فسیلی کاسته شود.
بر این اساس لازم است که به سمت سه برابر کردن ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر و دو برابر کردن فعالیت های مرتبط با بهره وری انرژی حرکت کنیم و کشورهای بیشتری به سمت نیروگاه های اتمی پاک بروند و طبق این تعهد بین المللی ، 23 کشور مقرر کرده اند که تا سال 2030، نیروگاه های هسته ای پاک خود را 3 برابر کنند.
زنگ کاهش مصرف گاز به صدا درآمده است
اگرچه جریان مهم گذار انرژی در میان کشورها مخالفانی دارد و مقاومت هایی برای اجرایی شدن الزامات آن وجود دارد؛ اما باز هم حرکت به این سمت می تواند موثر باشد. در بيانيه پاياني کاپ 28 دبی تاکید شده است که كشورهاي جهان در يك روند گذار منصفانه و منظم تا سال ۲۰۵۰ مصرف سوخت های فسیلی را به نزدیک صفر می رسانند. در واقع با اين توافق تاريخي كه به تصويب حدود ۲۰۰ كشور شركت كننده رسيد، جامعه جهاني براي اولين بار یکصدا «بر ضرورت گذار از سوخت هاي فسيلي» تاکید کرد. شرایط افزايش دماي كره زمين، خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی، توفان ها و خشکسالی های مداوم، بویژه نگرانی از پایان یافتن منابع سوخت های فسیلی، کشورها را به این سمت سوق می دهد.
بسیاری از کشورهای مصرف کننده نفت و گاز از حدود یک دهه قبل به دلایل مختلف از جمله قیمت سوخت و موضوع های سیاسی و ژئوپولیتیک، به سمت سوخت های جایگزین رفته اند. تحولاتی همچون جنگ بین روسیه و اوکراین یا تنش هایی که در خاورمیانه وجود دارد، این کشورها را به سمت استفاده از سوخت های جایگزین که قیمت کمتر و دسترسی آسان تری دارند، تشویق کرده و به همین دلیل است که طبق گزارش های بین المللی، پیش بینی می شود، تقاضای جهانی گاز در ميان مدت (۲۰۲۲ تا ۲۰۲۶) روند كاهشي یابد. یکی دیگر از دلایلی که کشورهای تولیدکننده گاز و در ادامه، مشتریان سوخت های فسیلی را به سمت منابع جایگزین سوق داده، افزایش عمر منابع نفت و گاز و افزایش ریسک سرمایه گذاری روی منابع نفت و گاز و افزایش میزان این سرمایه گذاری بوده است. باید توجه داشت که بسیاری از کشورها از جمله ایران، قدرت منطقه ای و جهانی خود در عرصه انرژی و سایر حوزه های قدرت را با همین منابع سوخت به دست می آورند.
رویارویی ایران با گذار انرژی
سوال مهم و اصلی درباره دوره گذار انرژی این است که هر یک از کشورها و از جمله ایران تا چه اندازه برای این دوره گذار آماده هستند. بسیاری از کشورها از سال ها قبل، این موضوع را به عنوان یک هدف اصلی در برنامه ریزی های بلندمدت و راهبردی خود جای داده اند و به این سمت حرکت می کنند. روند جایگزینی سوخت های فسیلی در کشورهای مصرف کننده آن به دلیل درک بیشتر محدودیت ها، زودتر آغاز شده و اگرچه کشورهای دارنده منابع نفت و گاز همچون ایران هم در این مسیر قرار گرفته اند؛ اما سرعت کمتری دارند. باید توجه داشت که «گذار انرژي» ديگر یک برآورد استراتژیک نیست و در آینده نزدیک، همه کشورها با آن مواجه خواهند بود. به همین دلیل کشورهایی که بیشترین چالش را با منابع انرژی دارند، باید بدون اتلاف وقت به سمت اجرای سیاستگذاری های مبتنی بر گذار انرژی حرکت کنند و ایران هم از این موضوع مستثنا نیست.
صنعت نفت ایران در حال حاضر با توجه به افت فشار در میادین قدیمی نفت و حتی میدان گازی، برنامه هایی را برای فشارافزایی در این میادین در دستور کار دارد. از این رو، بررسی فرصت های پیش روی ایران در دوران گذار انرژی باید مورد توجه باشد. گزینه هایی مثل صادرات گاز طبیعی، بویژه ال ان جی ، توسعه فناوری جمع آوری، استفاده و ذخیره سازی کربن( CCUS )، تولید و صادرات هیدروژن و سوخت های زیستی و توسعه فناوری های دیجیتال از جمله مواردی هستند که می توانند در این دوران گذار، به حوزه انرژی در کشور ما کمک کنند؛ اما نکته مهم این است که در ابتدای مسیر هستیم و باید با سرعت و جهشی بیشتر حرکت کنیم.
تکیه بر داشته ها برای رسیدن به اهداف
آنچه در این مسیر لازم است و باید بیش از همه مورد توجه قرار گیرد، داشته ها و الزام های قرار گرفتن در این مسیر است. سوال مهم این است که جدا از سیاستگذاری های کلان و برنامه ریزی هایی که نتایج آن قابل استفاده برای ارگان های بین المللی است، برای مواجهه کشورمان در خصوص گذار انرژی چه برنامه ریزی هایی خواهیم داشت و تا چه اندازه آماده هستیم. کشور ما دارای منابعی غنی، نخبگان و پژوهشگرانی توانمند و دسترسی های جغرافیایی خوبی است، از این رو می تواند در بسیاری از زمینه های انرژی های جدید، راهگشا باشد.