فراز و فرود اقتصاد نفت شیل

شعیب بهمن بازارهای انرژی در طول تاریخ تغییر و تحولات زیادی داشته اند. بازار نفت به عنوان یکی از بازارهای انرژی از زمان پیدایش با تغییرات زیادی همراه بوده و ورود بازیگران جدید به این بازار همواره تاثیرات مهمی به همراه داشته است. اکتشاف، استخراج و فراوری نفت شیل در آمریکا که از آن به عنوان انقلاب شیل یاد می شود، یکی از مهم ترین تحولاتی به شمار می رود که تا به امروز در بازار نفت اتفاق افتاده است؛ به نحوی که در دهه گذشته، استخراج نفت شیل در کشورهایی همچون آمریکا توانست انحصار کشورهای اوپک را در تعیین قیمت و مقدار عرضه نفت در بازارهای جهانی از بین ببرد.

تولید نفت شیل همواره با یک روند ثابت یا رو به رشد همراه نبوده است. این نوع از نفت در سال های گذشته به شدت تحت تاثیر نوسان های بازار قرار داشته و با افزایش یا کاهش قیمت، مسئله مقرون به صرفه یا زیان بار بودن آن مطرح بوده است. اگر چه در حال حاضر قیمت نفت در بازارهای جهانی، یک حاشیه امن نسبی برای استخراج نفت شیل ایجاد کرده، اما ارزیابی چشم انداز آینده این صنعت حائز اهمیت است.

یکی از بازارهای انرژی از زمان پیدایش با تغییرات زیادی همراه بوده و ورود بازیگران جدید به این بازار همواره تاثیرات مهمی به همراه داشته است. اکتشاف، استخراج و فراوری نفت شیل در آمریکا که از آن به عنوان انقلاب شیل یاد می شود، یکی از مهم ترین تحولاتی به شمار می رود که تا به امروز در بازار نفت اتفاق افتاده است؛ به نحوی که در دهه گذشته، استخراج نفت شیل در کشورهایی همچون آمریکا توانست انحصار کشورهای اوپک را در تعیین قیمت و مقدار عرضه نفت در بازارهای جهانی از بین ببرد.

چالش های نفت شیل

هزینه استخراج نفت خام در کشورهای حوزه خلیج فارس متغیر بوده و به طور عمده می تواند کمتر از 10 دلار هر بشکه باشد؛ در حالی که هزینه تولید نفت در کشورهایی مانند روسیه و اکثر کشورهای افریقا و آسیا بیشتر از هزینه تولید در منطقه خلیج فارس است؛ از این رو هزینه پایین استخراج نفت در این مناطق سبب شده است حتی در صورت نوسان های بزرگ در بازار نیز همچنان تولید نفت مقرون به صرفه باشد؛ این در حالی است که نفت شیل بیشتر در معرض آسیب های ناشی از نوسانات بازار و تغییرات قیمت قرار دارد.

افزون بر این، استخراج نفت شیل به سادگی امکان پذیر نیست و به تجهیزات فنی پیشرفته نیاز دارد. این موضوع تولید نفت شیل را نسبت به نفت متعارف با هزینه بیشتری همراه کرده است؛ به همین دلیل اگر سطح قیمت نفت از میزان معینی که شامل هزینه تمام شده استخراج نفت شیل است، کاهش یابد یا حتی برابری کند، آنگاه تولید این نوع نفت چندان مقرون به صرفه نخواهد بود.

بر این اساس، تنها آن دسته از شرکت هایی که بتوانند هزینه های تولید را پوشش دهند، توان ادامه رقابت در بازراهای جهانی را خواهند یافت. با این حال تعداد چنین شرکت هایی محدود است و به همین دلیل تولیدکنندگان در پی کاهش عمده هزینه های صنعت نفت شیل هستند تا به دلیل نوسان ها ناگزیر به تعطیلی تاسیسات زیان آور خود نشوند.

هنگامی که بیماری کرونا در جهان فراگیر شد و روسیه و عربستان یک جنگ قیمتی را علیه غرب پس از بحران اوکراین دامن زدند، بسیاری از کارشناسان انتظار فروپاشی آهسته صنعت نفت شیل را طی پنج سال آینده داشتند، زیرا شرکت های کوچکی که ورشکسته شده بودند، از سوی تولیدکنندگان بزرگ خریداری می شدند؛ به نحوی که برخی برآوردها نشان می داد به جای 60 شرکت فعال در بورس آمریکا، تعداد این شرکت ها پس از پنج سال تنها به 10 کاهش یابند.

رویای آمریکایی

استخراج نفت شیل موجب شده که ایالات متحده به پیشتاز کشورهای تولیدکننده نفت جهان تبدیل شود و حتی از عربستان سعودی و روسیه نیز پیشی گیرد. در حال حاضر ایالات متحده بزرگترین تولید کننده نفت شیل در جهان محسوب می شود و میانگین میزان استخراج این کشور حدود 4.3 میلیون بشکه است. تعداد کارگران مستقیم در صنعت نفت شیل آمریکا تقریباً 350 هزار نفر است که در حدود 300 هزار حلقه چاه که در 21 ایالت آمریکا پراکنده شده اند، کار می کنند. در نمایی بزرگتر، صنعت نفت شیل آمریکا به دایره ای از فعالیت های اقتصادی مرتبط است که حدود 1.7 میلیون نفر در آن مشغول به کار هستند.

اگر چه دموکرات ها به دلیل برنامه های خود که در حوزه منابع انرژی تجدیدپذیر عمدتا با توسعه بهره برداری از نفت شیل مخالفت می ورزند، اما با توجه به حجم بزرگی اشتغال و درآمدزایی این نوع نفت برای ایالات متحده، هیچ یک از احزاب سیاسی آمریکا توان نادیده گرفتن آن را در انتخابات های مهم ندارند؛ از این رو هرگونه نوسان در بازارهای جهانی که به کاهش عمده قیمت ها منجر شود، می تواند صنعت نفت شیل را از دایره مقرون به صرفه بودن خارج کند. در چنین شرایطی، اولین اقدام شرکت های نفتی امریکا، تعدیل نیروی انسانی است. چنانکه در سال های گذشته این شرکت ها بارها ناگزیر به اقدام های سختگیرانه ریاضتی شده و کارگران زیادی را اخراج کرده اند. بی تردید چنین روندی می تواند بر انتخابات های مهم امریکا تاثیر بسزایی بگذارد. به خصوص که عمده صنعت نفت شیل آمریکا در ایالت هایی مانند مونتانا، تگزاس، اوهایو و اوکلاهاما متمرکز است که معمولا به حزب جمهوری خواه رأی می دهند.

در این بین اکثر تولیدکنندگان، نفت شیل را بین 55 تا 65 دلار هر بشکه استخراج می کنند و تنها 16 شرکت شیل ایالات متحده در میادینی فعالیت می کنند که میانگین هزینه استخراج از چاه های جدید آنها زیر 35 دلار هر بشکه است. در نتیجه هنگامی که نفت به آستانه 65 دلار می رسد، دیگر تولید نفت برای برخی شرکت ها مقرون به صرفه نخواهد بود. همچنین هنگامی که این آستانه به 55 دلار کاهش یابد، بخش دیگری از شرکت ها نیز استخراج خود را زیانبار تلقی خواهند کرد؛ به همین دلیل در سال های اخیر تعداد دکل های بیکار افزایش یافته و کارکنان در صنعت نفت شیل تعدیل شده اند.

با این حال به نظر می رسد افزایش قیمت نفت به دلایل مختلف، همچنان صنعت نفت شیل را در کشورهایی همچون امریکا زنده و پویا نگه داشته است. آنچه در این بین اهمیت دارد، پیشرفت های فناورانه است که می تواند در آینده نزدیک، هزینه استخراج نفت شیل را کاهش دهد؛ به گونه ای که نفت شیل نیز همانند نفت متعارف توان مقابله در برابر نوسان ها را پیدا کند.