فرصت های همکاری ایران و کنیا در بخش انرژی
شعیب بهمن کنیا، کشوری در چهارراه شرق آفریقاست که در سال های اخیر بخش خدمات را در اقتصاد خود به شدت توسعه داده و به پیشرفت هایی چشمگیر در استفاده از فناوری های نو دست یافته است. اگرچه بیش از یک سوم از جمعیت 46 میلیونی این کشور هنوز زیر خط فقر زندگی می کنند، اما طبقه متوسط که در سال های اخیر ظهور کرده، هم سه چهارم رشد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد و هم مصرف کننده عمده انرژی در این کشور است. نکته قابل توجه درباره حوزه انرژی کنیا، سرمایه گذاری این کشور در انرژی های نو است
در حال حاضر بیش از 75 درصد از انرژی مصرفی در کنیا به واسطه منابع تجدیدپذیر که عمدتاً شامل انرژی زمین گرمایی و برق آبی است، تولید می شود. دولت کنیا قصد دارد تا سال 2030 به انرژی 100 درصد پاک روی آورد. هدف کنیا در برنامه چشم انداز 2030 خود در بخش انرژی، افزایش سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر است. تمایل این کشور به استفاده از انرژی پاک تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و نیاز فوری به تأمین انرژی قابل اعتماد و مقرون به صرفه برای جمعیت رو به رشد خود بوده است. بر این اساس در برنامه های این کشور 9 برابر کردن ظرفیت تولید انرژی از نیروگاه های زمین گرمایی پیش بینی شده که می تواند به همراه انرژی باد و خورشید بخش مهمی از نیازهای کنیا را برطرف کند.
سرمایه گذاری در انرژی زمین گرمایی
به طور کلی کنیا در سال های اخیر سرمایه گذاری های قابل توجهی در نیروگاه های زمین گرمایی کرده است. این کشور که همانند بخش بزرگی از شرق آفریقا، روی گسل بزرگ دره ریفت قرار دارد، از جریان های زمین گرمایی قوی برخوردار است که پتانسیل انرژی کل آنها در کنیا 7 هزار مگاوات برآورد می شود. به همین دلیل سازمان ملل متحد و بانک های توسعه جهانی، سرمایه گذاری در انرژی زمین گرمایی را در سراسر آفریقای شرقی تشویق می کنند و پروژه هایی در اتیوپی، تانزانیا و جیبوتی برنامه ریزی کرده اند. کنیا در دهه 1980 با ساخت اولین واحد نیروگاه اولکاریا در نایواشا، 120 کیلومتری شمال غربی نایروبی، شروع به استفاده از این انرژی کرد. در حال حاضر اولکاریا با مجموع ظرفیت تولید نزدیک به 550 مگاوات برق، بیش از 45 درصد از تولید برق کشور را تشکیل می دهد و به یکی از بزرگ ترین نیروگاه های زمین گرمایی در جهان تبدیل شده است.
انرژی زمین گرمایی یک انرژی تجدیدپذیر و دوستدار محیط زیست است که دی اکسیدکربن و سایر گازهای گلخانه ای منتشر نمی کند؛ به همین دلیل مزایای زیادی برای تولید انرژی دارد که یکی از فوری ترین کاربردهای آن گرم کردن گلخانه ها برای تولید محصولات کشاورزی است. این منبع همچنین نسبت به دیگر منابع انرژی ارزان تر است. به عنوان مثال، یک کیلووات ساعت انرژی زمین گرمایی در کنیا 0.07 دلار هزینه دارد؛ این در حالی است که برای همین میزان تولید برق به وسیله نفت کوره باید 0.18 دلار هزینه شود، ضمن اینکه انرژی زمین گرمایی آلاینده منتشر نمی کند و در عین حال از انرژی خورشیدی یا باد منظم تر است.
کنیا در زمره کشورهایی است که از بهترین سطوح نور خورشید در جهان بهره می برد، زیرا در خط استوا قرار دارد. دانشمندان تخمین می زنند که پتانسیل خورشیدی این کشور چهار و نیم کیلووات ساعت است که در میان بهترین نرخ ها در جهان است؛ بنابراین با چنین داده های طبیعی، کنیا از امکان ایجاد پارک های خورشیدی برخوردار است. چنانکه هم اکنون از نظر تعداد سیستم های انرژی خورشیدی نصب شده در جهان پیشرو است. در خانه های روستایی در سراسر کشور، مصرف انرژی خورشیدی برای تولید برق در دستور کار قرار گرفته است.
در عین حال در کنیا به استفاده از انرژی باد نیز سرمایه گذاری های قابل توجهی شده است. طبق گزارش اداره ملی آمار کنیا، بزرگ ترین مزرعه بادی در آفریقا در این کشور قرار دارد. پروژه برق بادی دریاچه تورکانا که بزرگ ترین مزرعه بادی آفریقاست، از 365 توربین بادی تشکیل شده که قادر به تامین برق بیش از یک میلیون خانه هستند.
فرصت ها
همکاری ایران و کنیا در حوزه انرژی مسئله جدیدی نیست و در سال های گذشته مورد توجه دو طرف قرار داشته است. در گذشته کنیا یکی از خریداران نفت ایران بود و حدود 30 میلیون بشکه در سال از ایران نفت وارد می کرد. اگرچه این روند به دلیل تحریم های آمریکا با اختلال هایی روبه رو شد، اما تمایل دو طرف به تداوم همکاری در زمینه انرژی پابرجا ماند. در سفر اخیر سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به کنیا دو طرف یک بار دیگر بر توسعه همکاری ها در زمینه انرژی تاکید کردند.با وجود تمام سرمایه گذاری هایی که کنیا در حوزه بر انرژی های نو انجام داده، همچنان نفت و فرآورده های نفتی در این کشور مورد نیاز است و سهم قابل توجهی را در بخش های صنعتی به خود اختصاص داده است. نکته مهم وارداتی بودن فرآورده های نفتی در کنیاست که به کشوری همچون ایران فرصت قابل ملاحظه ای برای صادرات محصولات پیشرفته خود در حوزه پتروشیمی و سرمایه گذاری در این بخش می دهد. بررسی جزییات صادرات ایران به کنیا در سال های گذشته نیز بیانگر آن است که این کشور آفریقایی عمدتا مشتری محصولات و فرآورده های نفتی بوده است؛ به نحوی که «قیرنفت» در رتبه نخست کالاهای صادر شده ایران به کنیا قرار گرفته و سهم ۷۵.۹۹ درصدی را در این فهرست دارد. با توجه به این سابقه تاریخی و همچنین توانمندی های ایران و نیازهای کنیا، تهران از فرصت قابل توجهی برای همکاری با نایروبی در حوزه پتروشیمی برخوردار است.علاوه بر این، حضور شرکت های بزرگ نفتی بین المللی در بخش اکتشاف نفت و گاز در کنیا فرصت هایی را برای شرکت های خدماتی به وجود آورده است. خدمات مربوط به جمع آوری داده های ژئوفیزیکی، ثبت و آزمایش چاه های نفت، خدمات دکل حفاری و طیف گسترده ای از خدمات مرتبط دیگر در این حوزه وجود دارد که فرصتی برای حضور شرکت های فنی ـ مهندسی ایران در این کشور است.از سوی دیگر در بخش نیازمندی های بازار انرژی کنیا، یکی از مهم ترین محصولات مورد نیاز گاز ال پی جی است که مصرف آن طی سال های اخیر رو به افزایش بوده است. دولت کنیا به شیوه های مختلف در تلاش برای جایگزین کردن سوخت زیست توده و نفت سفید با ال پی جی در خانه ها و کارخانه هاست، زیرا مصرف این سوخت ها منجر به جنگل زدایی عمده و نیز آلودگی های زیست محیطی شده است. از این رو با توجه به سیاست دولت کنیا مبنی بر گسترش استفاده از ال پی جی و همچنین تخصص، دانش و منابع قابل ملاحظه ای که ایران در این خصوص دارد، زمینه همکاری میان طرفین فراهم است.