
فرصت های همـــکاری ایران و کوبا در حوزه انرژی
شعیب بهمن کوبا از کشورهایی است که بخش عمده انرژی مصرفی خود را از خارج تأمین می کند؛ البته این کشور ظرفیت های بالقوه ای در نفت و گاز فراساحلی دارد که اکتشاف و استخراج آنها می تواند تا حد زیادی به مشکل تأمین انرژی هاوانا پایان و اتکا به واردات را کاهش دهد؛ از این رو کوبا در سال های گذشته، تلاش های زیادی برای اکتشاف و حفاری انجام داده و قراردادهایی نیز با کشورهای مختلف منعقد کرده است. با این حال تحریم های ایالات متحده علیه کوبا موجب شده است که شرکت های آمریکایی و شرکت های بزرگ اروپایی، امکان سرمایه گذاری در میادین و منابع انرژی این کشور را نیابند؛ این در حالی است که بررسی وضعیت انرژی در کوبا و پیشرفت های ایران در حوزه صادرات و ارائه خدمات فنی و مهندسی نشان می دهد که دو کشور دارای ظرفیت های قابل توجهی برای توسعه همکاری های انرژی هستند. .
وضعیت انرژی در کوبا
نفت و گاز طبیعی تقریباً 80 درصد از کل سبد انرژی مصرفی کوبا را تأمین می کند. این کشور روزانه حدود 145 هزار بشکه نفت برای استفاده در پالایشگاه ها، نیروگاه ها، مجتمع های صنعتی، پمپ بنزین ها، فرودگاه ها و منازل، مصرف می کند. کوبا دارای ذخایر نفت و گاز است و ذخایر نفت خام اثبات شده آن حدود124 میلیون بشکه برآورد می شود. در یک دهه گذشته میزان تولید نفت خام کوبا به دلیل تحریم های آمریکا و عدم جذب سرمایه و فناوری های نوین به نصف کاهش پیدا کرده است؛ به عنوان مثال، کوبا در سال 2015 بیش از 104 هزار بشکه نفت در روز تولید می کرد که این رقم در سال 2018 به 50 هزار بشکه کاهش یافت. کوبا برای چندین دهه به خرید نفت خام از متحدان خود همچون ونزوئلا وابسته بود. با این حال از زمانی که ونزوئلا در سال 2016 با کاهش تولید نفت مواجه شد، عملا در روند صادرات به کوبا نیز مشکلاتی پدید آمد که به کمبود سوخت در این کشور دامن زد. مطابق با توافقنامه ای که در سال 2000 بین کاراکاس و هاوانا امضا شده بود، کوبا هزینه واردات نفت خام از ونزوئلا را با ارائه خدمات پزشکی، اعزام مربیان ورزشی و حتی مشاوران خود پرداخت می کرد. ونزوئلا تا سال 2015، حدود 90 هزار بشکه در روز نفت خام به کوبا عرضه می کرد ، اما دور اول تحریم های ایالات متحده علیه کاراکاس در سال 2017، دسترسی شرکت نفت این کشور به منابع مالی را محدود و کاهش تولید آن را تشدید کرد. البته همچنان ونزوئلا در بحبوحه تحریم ها تلاش کرده به کوبا کمک کند؛ به نحوی که هم اکنون حدود 55 هزار و 300 بشکه نفت خام و سوخت در روز به کوبا ارسال می کند. با این حال این رقم، کمتر از میانگین یک دهه گذشته صادرات ونزوئلا به کوباست.تحریم های آمریکا علیه ونزوئلا نه تنها واردات نفت خام کوبا از این کشور را تحت تاثیر قرار داد، بلکه در مصرف بنزین، گازوئیل، نفت کوره، روان کننده ها و گاز پخت وپز نیز شرایط دشواری برای هاوانا ایجاد کرد. به خصوص برای کوبا دشوار بود که کسری مصرف سوخت خود را با واردات به قیمت بازار پوشش دهد، زیرا این کشور نقدینگی و بودجه کافی برای اختصاص به این مسئله ندارد؛ به همین دلیل کوبا در رویارویی با کمبود سوخت، در سال های اخیر مجموعه ای از اقدامات ریاضتی مانند کاهش روشنایی عمومی و عدم استفاده از تهویه مطبوع در نهادهای دولتی را اجرا کرده است.
همکاری ایران و کوبا
مواضع مشترک در مورد مسائل جهانی موجب شده که اغلب از ایران و کوبا به عنوان دو کشور همسو یاد شود. روابط سیاسی تهران و هاوانا نیز مؤید این مسئله است که دو طرف تلاش زیادی برای تقویت مناسبات خود به خصوص در حوزه های اقتصادی انجام داده اند. اگرچه حجم تجارت و رابطه اقتصادی دوجانبه هیچگاه به سطح بالایی نرسیده است، اما روابط سیاسی دو کشور می تواند زمینه مساعد برای تقویت همکاری های تجاری را فراهم کند. در این بین انرژی یکی از مهم ترین حوزه هایی است که ایران و کوبا علاقه مند به توسعه روابط در آن هستند، زیرا ایران یکی از مهم ترین دارندگان و تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان است و کوبا نیز نیاز روزافزون به استفاده از انرژی دارد. با توجه به شرایط موجود، دست کم در دو زمینه شرایط مناسب برای توسعه همکاری های ایران و کوبا در حوزه انرژی وجود دارد.نخستین زمینه به صادرات نفت و فراورده های نفتی از ایران به کوبا مرتبط می شود. با توجه به نیازی که کوبا به واردات بخشی از انرژی مصرفی خود دارد، ایران می تواند در این زمینه مؤثر باشد. کوبا در تلاش است کمبود سوخت ناشی از کاهش واردات از ونزوئلا را تأمین کند. با این حال افزایش قیمت های جهانی به دلیل جنگ اوکراین و نبود منابع کافی برای پرداخت نقدی توسط هاوانا، این کشور را دچار چالش کرده است. این در حالی است که با توجه به روابط نزدیک و عمیق، ایران و کوبا می توانند در این زمینه به تهاتر روی آورند. به خصوص که کوبا در برخی از حوزه ها دارای ظرفیت های چشمگیری است که می تواند بخشی از نیازهای ایران را تأمین کند. در این زمینه می توان به واردات محصولات کشاورزی و غلات و همچنین دام و نهاده های دامی از کوبا اشاره کرد که می تواند بخشی از نیازهای ایران را رفع کند. همچنین نباید از یاد برد که ساخت واکسن پاستوکووک در دوران شیوع همه گیری کرونا نیز حاصل همکاری مشترک دو کشور بود و همچنان همکاری در زمینه های پزشکی می تواند در دستور کار طرفین باشد. دومین زمینه، حضور و مشارکت در اکتشاف، استخراج و نوسازی صنایع نفتی کوباست. در واقع پیشرفت های ایران در بخش نفت، گاز و پتروشیمی می تواند هم در حوزه صادرات و هم در حوزه انتقال فناوری به کوبا مد نظر طرفین قرار گیرد. هاوانا قصد دارد قراردادهای جدیدی را با سرمایه گذاران خارجی برای اکتشاف و استخراج نفت در منطقه اقتصادی انحصاری خود در خلیج مکزیک امضا کند. نیاز کوبا به جذب سرمایه خارجی و فناوری های روزآمد در زمینه اکتشاف و استخراج نفت می تواند فرصت مناسبی برای ایران ایجاد کند که با توجه به پیشرفت های بومی در سال های اخیر، حضوری چشمگیر و موثر در صنعت نفت این کشور داشته باشد. تجربه موفق ایران در صدور خدمات فنی و مهندسی در صنعت نفت به کشورهایی همچون ونزوئلا و نیکاراگوئه موجب شده که تقاضای زیادی در این بخش مطرح شود. بی تردید کوبا نیز می تواند از تجربه بخش مهندسی ایران در اکتشاف و تولید نفت استفاده کند. همچنین سرمایه گذاری در بخش انرژی در کوبا می تواند فرصت بسیار مناسبی برای ایران باشد، زیرا هم تحریم های آمریکا علیه هر دو کشور را خنثی می کند و هم بر نفوذ اقتصادی و سیاسی تهران در امریکای لاتین می افزاید.