
صنعت نفت به دنبال بهره گیری بیشتر از فناوری هوش مصنوعی است
از شناسایی رفتار تا میدان پدافند سایبری
مشعل هوش مصنوعی یا Artificial Intelligence همزمان با الکترونیکی شدن زندگی انسان ها به اشکال مختلف در حوزه های کاربردی و اجرایی وجود داشته و در هر دوره، مطابق با نیازها از قابلیت های آن استفاده شده است. آنچه با نام هوش مصنوعی از سال گذشته به عنوان آخرین فناوری این عرصه در اختیار کاربران مختلف سراسر جهان قرار گرفته، قابلیت هایی چشمگیر دارد؛ تا حدی که بسیاری از بازارهای کار و بازاریابی در صنایع مختلف، نگران جایگزینی هوش مصنوعی با انسان ها هستند.
با این حال بسیاری از کارشناسان، نگاهی مثبت به فناوری هوش مصنوعی جدید دارند و معتقدند که قابلیت های حمایت و کاهش هزینه ای آن، بسیار بیشتر از مضرات آن است.
صنعت نفت، به عنوان یکی از صنایعی که نیاز روزانه و بدون توقف به فناوری و آخرین فناوری های روز دارد، طی سال های گذشته در پی کمک گرفتن از هوش مصنوعی بوده است. فناوری جدید AI می تواند تحولی بزرگ در این صنعت به وجود آورد، به همین دلیل است که شرکت های مختلف در زیرمجموعه های وزارت نفت، به دنبال آشنایی با این فناوری و زمینه های کاربرد و استفاده از آن هستند.
هوش مصنوعی و آینده صنعت نفت
تجربه استفاده از هوش مصنوعی نشان داده است که این فناوری در صنعت نفت، همچون سایر بخش ها این قابلیت را دارد که کارهای اجرایی و روزانه بخش های تولیدی، بسیار سریع و دقیق تر انجام شود. هوش مصنوعی می تواند بسیاری از امور جاری شرکت ها همچون اتوماسیون اداری، جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها و تهیه انواع گراف و جداول آماری، همچنین شناسایی موانع و تحلیل برنامه های پیش رو و... را به بهترین شکل اجرایی کند. در عین حال این فناوری می تواند در بسیاری از بخش های صنعت نفت که برای نیروی کار، سخت ، خطرناک یا دارای ریسک بالای جانی است، کاربرد داشته باشد. روند استفاده از کاربردهای مختلف هوش مصنوعی در صنایع نفت و گاز بسرعت در حال پیشرفت است، به نحوی که برخی آمارها، بازار هوش مصنوعی در نفت و گاز در2022 را تا 3 میلیارد دلار هم تخمین زده اند و پیش بینی می شود تا سال 2026 سهم به کارگیری هوش مصنوعی در بازار نفت و گاز به بیش از 12 درصد هم برسد. هوش مصنوعی این توانایی را دارد که با دریافت داده ها در یک دوره زمانی و ارائه اهداف و برنامه ریزی های آینده، پیش بینی و برنامه ریزی کاربردی و دقیق از آینده کوتاه و بلندمدت پروژه های مختلف ارائه کند. این قابلیت بخصوص در عملیات اکتشاف، پروژه های حفاری چاه های نفت و گاز و بررسی مخازن نفت و گاز از اهمیت زیادی برخوردار است. هوش مصنوعی می تواند عمر چاه های نفت و گاز و روش های اکتشافی را تا حد زیادی پیش بینی و راه حل ارائه کند. این قابلیت برای شرکت های نفت و گاز و برنامه ای بلندمدت که برای چاه های نفت و گاز دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است.
تحول آفرینی در چاه های نفت و گاز با هوش مصنوعی
از حدود دو سال قبل که هوش مصنوعی جدید با قابلیت هایی متفاوت و منحصربه فرد در اختیار همه، بخصوص شرکت های نفت و گاز قرار گرفت، شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت هم به دنبال شناسایی راه های کاربردی این ابزار فناوری بودند. در همین خصوص بود که آذر سال گذشته در نخستین کنفرانس و نمایشگاه مدیریت فناوری محصولات دانش بنیان در صنعت نفت ایران، نشست تخصصی «پیوند فیزیک و هوش مصنوعی برای توسعه خردمندانه میدان» برگزار شد.
علیرضا دانشی ، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت خیر جنوب در این نشست، با تأکید بر اینکه این شرکت آماده حمایت همه جانبه از شرکت های فعال در عرصه هوش مصنوعی در صنعت نفت است، گفت: برای رسیدن به اهداف موجود در برنامه های چشم انداز توسعه، نیازمند سرمایه گذاری در کنار استفاده از فناوری های روزآمد دنیا همچون هوش مصنوعی هستیم و سرمایه و فناوری دو جزء جدایی ناپذیر این صنعت به شمار می آیند.
عیسی نویری، رئیس پژوهش و فناوری شرکت نفت و گاز اروندان هم در این نشست ، از لزوم هوشمندسازی روند برداشت میدان های نفت و گاز سخن گفت و تأکید کرد: هوش مصنوعی باید در مطالعات میدان مدنظر قرار گیرد. استفاده از هوش مصنوعی از مرحله اکتشاف، می تواند پایداری تولید را برای شرکت های بهره بردار به ارمغان بیاورد. توسعه خردمندانه میدان های نفتی بر مبنای فناوری نو می تواند در طول دوره تولید از مخازن راهگشای مهندسان ایرانی در صنعت نفت باشد.
رئیس پژوهش و فناوری شرکت نفت و گاز اروندان با تأکید بر افزایش تعداد نمونه برداری و جمع آوری اطلاعات واقعی از مخازن در طول دوره تولید به منظور استفاده از هوش مصنوعی اظهار کرد: استفاده از هوش مصنوعی می تواند در پیش بینی روند تولید از میدان های نفتی و گاز تأثیری بسزا داشته باشد. برای نمونه نتیجه مطالعات جدید جامع هوشمندسازی در میدان نفتی جفیر در زمینه میزان واقعی تولید نشان داد که در نسبت نفت و گاز و نوع تجهیزات به کار رفته با اطلاعات اولیه ارائه شده از سوی پیمانکار، اختلاف زیادی داشته ایم.
نویری با اشاره به اینکه در حال حاضر بیشترین هزینه اضافه برای صنعت نفت، مربوط به اتلاف زمان در عملیات تولید و توسعه ای در بخش های فرایندی، تجهیزاتی و نیروی انسانی است، تصریح کرد: استفاده از هوش مصنوعی می تواند این مشکل را با افزایش بهره وری در سیستم ها کاهش دهد.
آرش ربیعی ، کارشناس ارشد شرکت نفت فلات قاره هم از ضرورت جمع آوری اطلاعات تولیدی میدان به منظور تغذیه نرم افزارهای متکی بر هوش مصنوعی تأکید کرد.
وی با اشاره به همکاری که شرکت های بزرگی همچون توتال و پتروچاینا با شرکت های فناور بزرگ دنیا مانند گوگل و هوآوی در زمینه استفاده از هوش مصنوعی دارند، گفت: یکی از چالش های شرکت ها، دسترسی به اطلاعات به روز میدان های مشترک نفتی و گازی در خلیج فارس و در دسترس نبودن بخشی از اطلاعات اینگونه مخازن است. در عین حال نرم افزارهای با تکیه بر هوش مصنوعی که این داده ها را برای شبیه سازی همراهی می کنند، در اختیار همه شرکت ها نیست و در حال حاضر بسیاری از شرکت ها و غول های بزرگ نفتی برای به روزرسانی اطلاعات میدان و شبیه سازی مخزن به دنبال همکاری با شرکت های فناوری بزرگی مثل گوگل و هوآوی هستند.
این کارشناس ارشد شرکت نفت فلات قاره تاکید دارد که در آینده نزدیک، تهیه ام دی پی میدان های نفتی و گازی با استفاده از هوش مصنوعی باید در دستور کار قرار بگیرد تا مدیریت تولید از این میدان ها آسان تر و تولید بهتر شود.
هوش مصنوعی و پدافند سایبری
موضوع به کارگیری هوش مصنوعی در صنعت نفت، یکی از موضوعات روز و قابل پیگیری بسیاری از شرکت های زیرمجموعه است. به همین دلیل بسیاری از شرکت های تولیدی و پروژه های توسعه ای در ابتدای مسیر اجرایی خود یا برای حفظ تداوم تولید خود، به دنبال استفاده از هوش مصنوعی هستند. در آخرین نمونه شاهد بودیم که هلدینگ پتروپالایش اصفهان، معاونت هوش مصنوعی خود را راه اندازی کرد. محسن قدیری، مدیرعامل هلدینگ پتروپالایش اصفهان تاکید کرده است که با فعالیت مناسب این معاونت و قرار گرفتن آن در فرایندهای هلدینگ، بهره وری این مجموعه ۱۰ برابر افزایش خواهد داشت.
این رویکرد نسبت به هوش مصنوعی، ابعاد دیگری هم دارد و به احتمال بروز آسیب و خسارت با استفاده از هوش مصنوعی از بیرون صنعت نفت یا استفاده از هوش مصنوعی در مواجهه با حملات و خسارت های سایبری هم پرداخته شده است. چندی قبل سردار غلامرضا جلالی ، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در جمع مدیران صنعت نفت، با بیان اینکه در مقابله و موضوع های پدافند سایبری در سال 1402 ، اولویت این مجموعه بهره گیری از هوش مصنوعی برای دفاع سایبری و تولید امنیت در زیرساخت هاست، گفت: بر اساس تجربه تهدیدهای سایبری سال گذشته، می توان گفت که بخشی از حملات با استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی انجام شده است. در این زمینه، استفاده از ظرفیت شرکت های دانش بنیان، در دستور کار سازمان پدافند غیرعامل کشور قرار گرفته است.
به این ترتیب به نظر می رسد که موضوع هوش مصنوعی و کارکردهایی که برای صنعت نفت دارد، به یکی از مهم ترین موضوع ها در سال های آینده تبدیل شود. این فناوری ها با تغییرات روزانه و کارکردهای متنوع، به بخش جدایی ناپذیر زندگی امروز چه در سطح ابتدایی و شخصی و چه در سطح کلان و عمومی تبدیل شده است. به همین دلیل لازم است که با شناخت این فناوری، بیش از هر زمان دیگری در رقابت های جهانی از آن بهره ببریم.