دگرگونی اقتصاد ترکیه با اکتشاف انرژی
شعیب بهمن ترکیه در سال های اخیر به لطف پیشرفت در فناوری های اکتشافی به آرزوی دیرینه خود در دستیابی به منابع انرژی رسیده و موفق شده است ذخایر گاز طبیعی و نفت خام را در دریای سیاه و مدیترانه شرقی کشف کند که می تواند تأثیری چشمگیر بر اقتصاد ترکیه داشته باشد، زیرا این کشور همواره به عنوان یک وارد کننده نفت و گاز شناخته شده و اکنون با یافتن منابع جدید انرژی می تواند اقتصاد داخلی و خارجی خود را دگرگون سازد؛ البته در این بین مشکلات و چالش هایی نیز پیش روی ترکیه در استخراج و بهره برداری از منابع انرژی خود وجود دارد.
افزایش 40 درصدی صادرات نفت
رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه در آگوست 2020 از یافتن یک میدان گاز طبیعی (تونا-1 یا ساکاریا) در 170 کیلومتری ساحل ترکیه واقع در شمال این کشور و عمق دریای سیاه خبر داد که ذخایر آن حدود 320 میلیارد متر مکعب برآورد شده است.
دو ماه بعد، اکتشاف دیگری در همان منطقه با ذخیره 85 میلیارد متر مکعب صورت گرفت؛ به این ترتیب و براساس آمار منتشر شده در خصوص ذخایر گاز طبیعی در اعماق زیر دریا، ذخایر کشف شده در ترکیه با 405 میلیارد مترمکعب، در جایگاه یازدهم جهان قرار گرفت.
بر اساس برآوردهای اولیه، ترکیه در بازه زمانی ۵ ساله و با سرمایه گذاری ۱۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری می تواند گاز موجود در این میدان های گازی را به بازار مصرف برساند.
پیامدهای واردات انرژی
کشف ذخایر نفت و گاز از سوی ترکیه می تواند این کشور را که در دهه های گذشته به واردات انرژی متکی بود، به کشوری تبدیل کند که در وهله نخست، نیازهای خود را بدون واردات از سایر کشورها تأمین کند، سپس از این امکان برخوردار شود که به جمع صادر کنندگان نفت و گاز در جهان بپیوندد. ترکیه در دهه های گذشته حدود 99 درصد از گاز طبیعی و 93 درصد از نفت مصرفی خود را از خارج وارد می کرد. این میزان از واردات انرژی برای ترکیه چند پیامد عمده داشت:
ترکیه ناگزیر بود بهای گزافی برای واردات نفت و گاز به سایر کشورها بپردازد. این امر برای اقتصاد رو به رشد ترکیه یک چالش محسوب می شد، زیرا هزینه های زیادی صرف واردات انرژی می شد که می توانست در بخش های مختلف اقتصاد این کشور مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس کشف منابع گازی می تواند از واردات بیش از 40 میلیارد دلاری این کشور بکاهد و در همین حال سبب ایجاد فرصت های شغلی و تجاری برای شرکت های ترکیه ای شود.
مردم ترکیه برای استفاده از انرژی همواره ناگزیر بودند بهای زیادی بپردازند. این موضوع مردم این کشور را در محدودیت های جدی قرار داده بود؛ به نحوی که هزینه بالای انرژی بر زندگی عادی مردم ترکیه تاثیری چشمگیرداشت. بر این اساس کشف میدان های گازی جدید می تواند نقش مهمی در تأمین گاز مورد نیاز مردم ترکیه داشته باشد و در عین حال آنها را به آرزوی دیرینه برخورداری از منابع انرژی برساند. نباید از یاد برد که ناتوانی در کشف منابع انرژی در سال های گذشته به بدبینی و ناامیدی ترک ها منجر شده بود و آنها دهه ها برای یافتن منابع هیدروکربنی با یاس رو به رو شده بودند. واردات انرژی ازدیگر کشورها موجب می شد که آنکارا از نظر سیاسی نسبت به منابع انرژی خود دارای ملاحظاتی باشد. در واقع تامین انرژی همواره یک ملاحظه جدی در روابط ترکیه با کشورهایی همچون روسیه، ایران، آذربایجان، الجزایر، نیجریه، آمریکا و قطر بوده است. بی تردید کشف منابع انرژی موجب خواهد شد که آنکارا ملاحظات پیشین در روابط سیاسی با این کشورها را دیگر به صورت جدی در نظر نگیرد. کمبود انرژی داخلی و نیاز به واردات سبب شده بود ترکیه در سال های گذشته اتکای زیادی به مصرف زغال سنگ در نیروگاه های تولید برق داشته باشد؛ این در حالی است که بهره برداری از منابع جدید می تواند میزان استفاده از زغال سنگ را کاهش دهد و آنکارا را در دستیابی به اهداف زیست محیطی خود یاری رساند.
چالش های پیش رو
اگر دولت ترکیه موفق شود در کنار استخراج و بهره برداری از منابع جدید کشف شده، به آرزوی دیرینه خود در تبدیل شدن به هاب انرژی در منطقه نیز تبدیل شود، آنگاه در موقعیتی خاص قرار خواهد گرفت؛ به گونه ای که هم خود به جمع کشورهای تولیدکننده می پیوندد و هم به محلی برای انتقال نفت و گاز سایر کشورها به اروپا تبدیل می شود. این موضوع با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک ترکیه می تواند به این کشور جایگاهی مضاعف ببخشد. با این حال شرایط برای استخراج انرژی ترکیه و تبدیل شدن این کشور به یک تولید کننده بزرگ چندان هم هموار نیست. در واقع با آنکه کشف ذخایر و منابع گاز برای اقتصاد ترکیه یک موهبت به شمار می آید، اما چالش های متعددی برای بهره برداری از این منابع وجود دارد. یکی از مهم ترین چالش ها، هزینه های زیاد استخراج گاز از برخی میدان های کشف شده است. به عنوان مثال، میدان گازی تونا-1 که در 170 کیلومتری ساحل قرار دارد، یکی از مناطق بسیار عمیق دریای سیاه است. پیش از ترکیه نیز، رومانی میدان گازی مشابهی در دریای سیاه کشف کرد که به علت فاصله 100 کیلومتری از ساحل، همچنین نیاز به فناوری های پیشرفته و جذب سرمایه بالا، استخراج گاز از آن چندان مقرون به صرفه نبود؛ از این رو احتمال دارد ترکیه نیز با مشکلات مشابهی رو به رو شود و بهره برداری از این ذخایر توجیه اقتصادی خود را دست کم در کوتاه مدت به تعویق بیندازد. به خصوص که این موضوع نیازمند هزینه های بسیار زیاد و در شرایط فعلی، اقتصاد ترکیه فاقد توانایی لازم برای سرمایه گذاری های بزرگ است. در مورد منابع کشف شده در دریای مدیترانه نیز مشکلات خاصی وجود دارد. تنش های سیاسی در مورد مالکیت میادین و درگیری در مورد تعیین خطوط مرزی به همراه وجود میادین مشترک، استخراج نفت و گاز را برای ترکیه بسیار مشکل می کنند. آنکارا معتقد است توافقنامه دریایی یونان و مصر بخشی از منطقه انحصاری اقتصادی این کشور را شامل شده است؛ به همین دلیل آنکارا به شدت از این توافقنامه انتقاد کرده و آن را به رسمیت نمی شناسد. از سوی دیگر توافقنامه مرزی ترکیه با لیبی درباره مرزهای دریایی در مدیترانه با اعتراض یونان، مصر، اسراییل و قبرس روبه رو و تلاش ها برای استخراج گاز و نفت در شرق مدیترانه سبب تشدید اختلاف بین آتن و آنکارا شده است، زیرا ترکیه و دولت قبرس ادعاهای مشترکی در مورد برخی از میادین دارند؛ البته در میان این اختلاف ها، در برخی موارد آنکارا تلاش کرده است از طریق توافق های سیاسی و در برخی موارد نیز از طریق تهدید به اقدام نظامی، منافع خود را پیش ببرد، اما همچنان در این زمینه با چالش های جدی رو به رو است.
با آنکه کشف منابع نفت و گاز می تواند ترکیه را از شرایط دشوار انرژی خارج کند، اما این به معنای رفع همه نیازهای آنکارا نیست و این کشور ناگزیر است همزمان با سرمایه گذاری در ذخایر جدید، سهم انرژی های تجدیدپذیر را افزایش دهد و پروژه های کنونی نیروگاه هسته ای خود را نیز به بهره برداری برساند.